Izložba fotografija i premijera dokumentarnog filma ”Staro Rožaje – grad muzej kojeg više nema”
Njena ekselencija Džudi Rajzing Rajnke, ambasadorka SAD u Crnoj Gori na kraju jednodnevnog boravka u Rožajama u utorak 16. aprila, prisustvovala je premijeri dokumentarnog filma ”Staro Rožaje – grad muzej kojeg više nema”. Ambasadorka je nakon promocije filma, otvorila i izložbu fotografija ”Staro Rožaje” autora Halila Markišića.
NJ. E. Džudi Rajzing Rajnke
Sa otvaranja izložbe fotografija
Zaštita životne sredine samo na papiru
U multimedijalnoj sali NVO ‘’Avlija’’ 18. februara 2019. godine održana je radionica na temu ‘’Šta mladi mogu i trebaju da učine za životnu sredinu’’ na kojoj su učesnici projekta upoznati sa prirodnim nasljeđem u opštini Rožaje, kao i sa problemima zaštite životne sredine. Materijal sa radionice će se iskoristiti narednih dana za produkciju videa o stanju životne sredine koji će biti prikazan u martu 2019. godine.
https://youtu.be/56tZiuO-liE
Na radionici je ukazano na nebrigu lokalnih i državnih vlasti na očuvanju životne sredine i nizak nivo svijesti većine građana o odgovornosti za očuvanje prirodnog nasljeđa Rožaja, odnosno Crne Gore. Učesnici projekta su prethodnih dana anketirali sto građana, pretežno mladih koji su u anketnom listiću od ponuđenih deset glavnih ekoloških problema sa kojima se susreću građani Rožaja glasali za jedan koji smatraju da predstavlja najveći problem.
42 posto anketiranih su naveli kao najveći problem gradska deponiju u kanjonu Ibra, koja je često zapaljena, a dim i smrad smeta vozačima koji prolaze Jadranskom magistralom i mještanima sela Besnik.
Komentarišući rezultate ankete na radionici, mladi su identifikovali kao dodatni problem i loš odnos građana prema životnoj sredini kao i loš rad Komunalne policije, te su prisutne brojne divlje deponije pored puteva, baca se smeće u Ibar, Lovničku rijeku i druge lokalne rijeke, baca se smeće sa zgrada, u podrume zgrada i često pored kontejnera umjesto u njih.
Na radionici je istaknuto i neriješeno pitanje regionalne deponije za nekoliko opština sjevera Crne Gore, a takođe je bilo riječi da oko selektivnog odlaganja otpada nema ni pomena iako je Crna Gora navodno ekološka država već tri decenije, a samim tim Rožaje ekološki grad.
28 % anketiranih smatra da su najveći problem u opštini Rožaje azbestne cijevi primarnog vodovoda iz Grlje i Vrela Ibra koje nijesu promijenjene niti se planiraju promijeniti jer ne postoji plan da se ovaj višedecenijski problem riješi.
Cementno-azbestne cijevi su nakon Drugog svjetskog rata ugrađivane u vodovodne sisteme bivše SFRJ, ali je u međuvremenu, dokazano da vlakna azbesta mogu da naškode ljudskom zdravlju i azbest kao materijal zabranjen je u EU još prije 15 godina. Poznato je da su cijevi ugrađene odavno, da se materijal oštećuju što predstavlja potencijalnu opasnost da se vlakna azbesta nađu u vodi.
17 % anketiranih smatra da je najveći problem u opštini Rožaje nepostojanje azila za pse i mačke, odnosno nebriga za dobrobit životinja koje su napuštene i koje često u perifernim djelovima grada u čoporima lutaju, plaše i uznemiravaju djecu i odrasle, posebno u zimsklim mjesecima kada nemaju hrane.
13 % anketiranih vidi kao najveći problem u gradu nepostojanje parka, rekreativnih pješačkih i biciklističkih staza, igrališta za djecu i uređenih izletišta.
Na radionici se govorilo o neuređenim izletištima Vrelo Ibra, Crnja, Bukeljska rijeka, kao i vidikovaca Top i Izlit i drugih. Ovaj problem bi mogao da se riješi veoma brzo i sa malo sredstava postavljanjem po nekoliko drvenih klupa, par stolova i po jednog skloništa od kiše i ljetnjikovca.
Na radionici je spomenuta i opasnost uništenja ne samo potencijalnog arheološkog lokaliteta Brezovačko brdo već i cijele šume od čak tridesetak hektara za potrebe tzv. nove industrijske zone. Prema riječima poznatog biologa i ekologa mr Halila Markišića Brezovačko brdo je lokalitet izuzetnih prirodnih i kultuno-istorijskih vrijednosti na području opštine Rožaje. Markišić je ponovio predlog da se cio prostor Brezovačkog brda između Crnje i Plunčanske rijeke zaštiti i uredi kao gradski park sa višekilometarskim pješačkim i biciklističkim stazama, ljetnjikovcima za odmor i skloništima od kiše, teretanom na otvorenom, dječjim igralištima, botaničkom baštom, uz obavezno očuvanje arheološkog lokaliteta. Profesor Markišić smatra da će buduća park-šuma ‘’Brezovačko brdo’’ sa Karavanskim putem činiti izvanredan turistički kompleks, uz podsjećanje da je desno od Karavanskog puta već izgrađen turistički kompleks ”Jela Resort”.
Konstatovan je i višedecenijeski problem velike potrošnje drva tokom duge grejne sezone, kao i problem što se drva za ogrev od proljeća do kasne jeseni istovaraju na trotoare, gdje se pile radnim i neradnim danima stvarajući buku i prašinu, gdje se krate, slažu i često suše, a pilotina najčešće završi u rijekama.
Mladi su kao pozitivan primjer naveli izgradnju kolektora koji treba da pokupi fekalnu kanalizaciju koja ide u Ibar i ocijenili projekat kao jedan trenutno najznačajniji projekat koji se realizuje.
U toku je priprema flajera i brošure o stanju kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa u opštini Rožaje koji će biti dijeljeni tokom marta kada se planira i organizovanje još jedne radionice, izložba fotografija i premijera filma o stanju kulturno-istorijskog nasljeđa u opštini Rožaje.
Cilj projekta koji NVO „Avlija“ sprovodi uz podršku Američke ambasade u Podgorici je promovisanje razumijevanja koncepta multikulturalnog društva kroz uvođenje, promociju i podsticanje tolerancije, razumijevanja i poštovanja između mladih različitih identiteta sa akcentom na antifašizam, kao i podizanje svijesti o značaju očuvanja zajedničkog kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa u lokalnoj zajednici.
Obnovimo Kučansku džamiju u Rožajama
Još se ne zna tačna godina gradnje Kučanske džamije u Rožajama. Vjerovatno je sagrađena u prvoj polovini 19. vijeka. Nije monumentalnih dimenzija, ali predstavlja značajno arhitektonsko nasljeđe Crne Gore, jer je odraz tradicionalnog graditeljstva. Četvorovodni krov je pokriven šindrom, kao i sve kuće u Rožajama toga doba. Munare je takođe sagrađeno od drveta, kao i kod nekada brojnih džamija u šumovitim djelovima centralne i sjeverne Bosne i Sandžaku. Nekada je dominirala Kučanskom mahalom, a danas je stiješnjena između visokih kuća, kao ostatak starih Rožaja čeka da se pod teretom vakta i zemana uruši, ili možda da se obnovi.
Kučanska džamija je sagrađena od kamena sa integrisanim vodoravno položenim drvenim gredama koje joj pojačavaju i stabilizuju zidove. Podrum džamije je ukopan u zemlju i vidi se sa jugoistočne strane. Podzemne vode i vlaga kao i vibracije koje izazivaju automobili koji prolaze neposredno pored džamije doprinose njenom ubrzanom oštećenju i propadanju. Dodatnu vlagu temeljima stvara abdesthana, mokri čvor i gasulhana, tako da je južni ćošak prizemlja pojačan potpornim zidom kao privremeno rješenje za sprečavanje daljeg urušavanja konstrukcije džamije. Jugoistočnu stranu džamije građani nijesu u prilici da vide, te pogrešno smatraju da je džamija u solidnom stanju. Potencijalna opasnost je i dotrajala elektro-instalacija.
Džamija je do prije tri i po decenije imala trijem sa drvenim stubovima, drvenom ogradom i vanjskim dijelom mahfila na galeriji trijema. Trijem je sazidan opekom, odnosno zatvoren prozorima, te je tako znatno narušen originalni izgled džamije. I ulaz je izmješten sa sredine u produžetku ćoška džamije, te ju je pored neophodne revitalizacije potrebno rekonstruisati na osnovu konzervatorsko-restauratorskih uslova i projekta uz stručni nadzor uklanjanjem svih dograđenih elemenata poslije 1982. godine i tako joj vratiti autentični izgled. Takođe i enterijer tokom restauracije treba vratiti u prvobitno stanje uklonivši sve dograđene elemente, prvenstveno drvenu lamperiju.
Danas, kada je nepovratno nestalo staro Rožaje, muzej raskošnih brvnara pod vedrim nebom, arhitektonski ansambal, znamenitost svoje vrste, koje je po značaju daleko prevazilazilo, regionalni i državni okvir, neponovljivu evropsku vrijednost, ostala je Kučanska džamija da tiho propada, umjesto da se izvrši njena restauracija. Suprotno namjeri, samo formalna, na papiru zaštita Kučanske džamije, bez plana da se izvrše hitno konzervatorsko-restauracijske mjere biće ključni razlog za njeno dalje urušavanje, odnosno uništenje u dogledno vrijeme.
Orijentalno-osmansko nasljeđe u nestajanju
U multimedijalnoj sali NVO ‘’Avlija’’ 17. januara 2019. godine održana je radionica na temu ‘’Orijentalno-osmansko nasljeđe u Rožajama’’ na kojoj su mladi učesnici projekta upoznati sa uništenim kulturno-istorijskim nasljeđem u opštini Rožaje kao i ostacima koji su pred uništenjem. Materijal sa radionice će mladi iskoristiti narednih dana za produkciju kratkog filma o Kučanskoj džamiji koji će biti prikazan u februaru 2019. godine.
Na radionici je ukazano na nedovoljnu brigu lokalnih i državnih vlasti na očuvanju kulturno-istorijske baštine, kao i na nizak nivo svijesti mladih o odgovornosti za očuvanje kulturnog nasljeđa Rožaja, odnosno Crne Gore. Nišani (nadgrobni spomenici) iz osmanskog perioda na širem području rožajske opštine nijesu mapirani, niti zaštićeni.
Gornja džamija, turbe šejh Mehmeda Užičanina i Biševska džamija su novogradnjom izgubili potencijalni status zaštićenog kulturnog dobra.
Ganića kula u Rožajama je pod zaštitom nekadašnjeg Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pretvorena u ruševinu.
Mogućnost da se kula Ćerimage Zejnelagića kod Gimnazije adaptira za muzej je uništena krčmljenjem placeva oko nje, što je trajno devastiralo ambijent jedne od najljepših kula.
Stare kuće su skoro sve uništene, bez ikakve podrške lokalnih vlasti, a posebno Ministarstva kulture i Ministarstva održivog razvoja i turizma. Propadaju i preostale kuće orijentalno-osmanske arhitekture: Mujage Sutovića, Hasanage Bećiragića, Ahmeta Kurtagića, Avda Fetahovića, Bedra Sutovića, Besima Agića, Ćamila Topalovića, Džiba Hadžića, Hajrana Redžepovića, Hike Kurtagića, Iza Kurtagića, Jusa Bećiragića, Munira Kardovića, Redžepa Kardovića, Sabahudina Fetahovića, Safeta Feleća, Smaja Agića, Sulja Bećiragića i druge.
Nekoliko gradskih kula kao i Hadžića kula u Balotićima i Čolovića kula u Biševu su takođe prepuštene propadanju, bez postojanja lokalnog i državnog plana da se zaštite i obnove, te će i one u dogledno vrijeme doživjeti sudbinu Kurtagića kule.
Jedini privatni muzej u Rožajama ‘’Kuća Hilma Pepića’’ nikada nije imao nikakvu podršku Opštine i Ministarstva kulture, a trebalo je jer svaka kuća, a posebno stare kuće trebaju da se održavaju, popravljaju i obnavljaju. Posebno Vlada, odnosno Ministarstvo kulture treba da finansijski pomažu sve vlasnike i držaoce kulturnih dobara u cilju njihovog očuvanja.
Posebno u lošem stanju je Kučanska džamija sa drvenom munarom, koja predstavlja značajno arhitektonsko nasljeđe koju je posjetio i prof. dr Andrej Andrejević za potrebe svoje doktorske disertacije. Kučanska džamija je izgrađena od drvenog materijala kao i druge džamije u šumovitim djelovima centralne i sjeverne Bosne i Sandžaku. Neophodna je njena rekonstrukcija u izvornom izgledu koji je znatno narušen poslije 1982. godine. Prizemlje džamije je ukopano u zemlju što uz podzemne vode i vibracije koje izazivaju automobili koji prolaze neposredno do nje doprinosi ubrzanom oštećenju i propadanju. Dodatnu vlagu temeljima stvara abdesthana, mokri čvor i gasulhana, tako da je južni ćošak prizemlja pojačan potpornim zidom kao privremeno rješenje za sprečavanje daljeg urušavanja konstrukcije džamije. Jugo-istočnu stranu džamije ne vide građani te pogrešno smatraju da je džamija u solidnom stanju. Potencijalna opasnost je i dotrajala elektro-instalacija. Zato su mladi na radionici definisali šta konkretno treba uraditi, te su poručili da Ministarstvo kulture treba da bude finansijer izrade projekta i cjelokupne obnove Kučanske džamije, uostalom kao i svih spomenika kulture u državi, a Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju treba da obezbijede na osnovu konzervatorskih uslova, nadzor tokom izvođenja radova kako bi se Kučanskoj džamiji vratio autentični izgled i sačuvala od daljeg urušavanja.
Suprotno dobroj namjeri, samo formalna (na papiru) zaštita Kučanske džamije će biti ključni razlog za njeno dalje urušavanje, jer bez plana i namjere da se izvrše konzervatorsko-restauracijske mjere je samo zamajavanje javnosti.
Odgovornost za zaštitu i obnovu sakralne i druge kulturne baštine u Crnoj Gori je na Vladi, a ne na vjerskim zajednicama kojima nije ni poslije 30 godina od pada komunizma vraćena oteta vakufska, odnosno crkvena imovina niti imaju stabilne izvore finansiranja iz državnog budžeta.
Danas, kada je nepovratno nestalo staro Rožaje, muzej raskošnih brvnara pod vedrim nebom, arhitektonski ansambal, znamenitost svoje vrste, koje je po značaju daleko prevazilazilo, regionalni i državni okvir, neponovljivu evropsku vrijednost, ostala je Kučanska džamija da tiho propada uslijed zaštite na papiru od Uprava za zaštitu kulturnih dobara, umjesto da Ministarstvo kulture u saradnji sa Opštinom Rožaje i dijasporom obezbijedi sredstva za restauraciju. I da se to uradi u ovoj godini, problemi neće biti riješeni, jer je slična situacija sa nebrigom oko kultunog nasljeđa u Plavu, Gusinju i cijeloj Crnoj Gori.
Dokumentarni film o stanju kulturno-istorijskog nasljeđa u opštini Rožaje po scenariju mr Halila Markišića će biti produciran i premijerno prikazan u martu 2019. godine kada će biti organizovana i izložba fotografija.
Cilj projekta je promovisanje razumijevanja koncepta interkulturalnog društva kroz uvođenje, promociju i podsticanje tolerancije, razumijevanja i poštovanja među mladima različitih identiteta, kao i očuvanju zajedničkog kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa u lokalnim zajednicama i državi.
Projekat promocije kulturnog i istorijskog nasljeđa sa fokusom na antifašizam i multikulturalizam NVO „Avlija“ sprovodi uz podršku Američke ambasade u Podgorici.
Antifašizam je zajednička vrijednost koja povezuje sve narode u Crnoj Gori
U multimedijalnoj sali NVO ‘’Avlija’’ održana je 17. decembra 2018. godine radionica na temu ‘’Učešće Rožajaca u antifašističkom pokretu’’ na kojoj su se mladi upoznali sa istorijatom antifašističke borbe u Rožajama za vrijeme Drugog svjetskog rata. Materijal sa radionice će učesnici projekta iskoristiti narednih dana za produkciju dokumentarnog filma koji će biti prikazan početkom januara 2019. godine.
Tokom radionice ukazano je na nedovoljnu brigu lokalnih i državnih vlasti na očuvanju kulturnog i istorijskog nasleđa, posebno na spomenike NOB-a i nizak nivo svijesti mladih o odgovornosti za kulturno nasleđe grada i njegovanje antifašizma u vremenu jačanja nacionalizma, populizma i ksenofobije u Evropi. Zato želimo da skrenemo pažnju svim odgovornim na važnost brige o antifašističkom nasljeđu koje spaja sve narode Crne Gore.
Mladi su na radionici definisali šta se konkretno treba uraditi, te su poručili da Ministarstvo kulture mapira sve antifašističke memorijalne komplekse i spomenike narodno-oslobodilačke borbe u Crnoj Gori kao svjedočanstva zajedničke istorije svih naroda Crne Gore, da ih na posebno urađenom multimedijalnom sajtu antifašističkog kulturno-istorijskog nasljeđa predstavi javnosti, da se u narednih par godina svi antifašistički spomenici obnove, da se zakonom zabrani promjena antifašističkih naziva ulica, trgova, škola i drugih ustanova iz vremena od 1945. do 1990. godine, da Ministarstvo prosvjete u nastavnim planovima obaveže nastavnike istorije da svake godine svoje učenike odvode na izlete i ekskurzije do antifašističkih spomenika širom naše države gdje će držati istorijske časove o antifašizmu nekada i sada.
Kako je istakla program asistentica Elifa Balota ako želimo postati odgovorni i aktivni građani ne smijemo zaboraviti žrtve antifašističke borbe jer ako zaboravimo istoriju postoji opasnost da se ponove lekcije koje nijesmo naučili i zapamtili. Samo svjesna omladina, svjesna sebe, svojih razvojnih potreba i potencijala, svjesni svog ali uz poštovanje različitih nacionalnih i vjerskih identiteta, može odrasti u donosioce pravih odluka i učiniti Rožaje i Crnu Goru boljim mjestima za život iz kojih se neće odlaziti. Poruka mladima koji žele postati dio Evropske unije je da čuvaju kulturno-istorijsko i prirodno nasljeđe i razvijaju multikulturno društvo.
Tokom oktobra i novembra mjeseca su po napisanom scenariju mr Halila Markišića za dokumentarni film o stanju kulturno-istorijskog nasljeđa u opštini Rožaje snimljeni potrebni kadrovi i taj film će biti produciran i premijerno prikazan do sredine marta naredne godine kada će biti organizovana i izložba fotografija. Takođe će tokom naredna tri mjeseca biće organizovane radionice i poslije njih snimljena još tri filma u vezi novih tema sa radionica.
https://youtu.be/tkiRaaCNjcE
Cilj projekta je promovisanje razumijevanja koncepta interkulturalnog društva kroz uvođenje, promociju i podsticanje tolerancije, saradnje i poštovanja među mladima različitih identiteta, kao i očuvanju zajedničkog kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa u lokalnim zajednicama i državi.
Projekat promocije kulturnog i istorijskog nasljeđa sa fokusom na antifašizam i multikulturalizam NVO „Avlija“ sprovodi uz podršku Američke ambasade u Podgorici.
Počelo snimanje dokumentarnog filma o kulturno-istorijskom nasljeđu Rožaja
Poslije pripremnih radnji na scenariju tokom oktobra, lijepo vrijeme u novembru je poslužilo da se snimi najveći dio scena za dokumentarni film koji je jedna od aktivnosti šestomjesečnog projekta NVO ”Avllija” ”Preserve the cultural and historical heritage for a better future youth” – Protection of cultural and historical heritage in Rožaje, antifascism and multiculturalism. Film će prema plani aktivnosti premijerno biti prikazan sredinom marta 2019. godine uz izložbu fotografija kulturno-istorijskog nasljeđa.
”U sjeveroistočnom planinskom dijelu Crne Gore, u najšumovitjem dijelu Balkana, na tromeđi Crne Gore, Srbije i Kosova nalazi se rožajski kraj. U njemu su se od pamtivijeka ukrštali putevi iz limske u Ibarsku dolinu i od juga ka sjeveru.” – Ovim riječima počinje dokumentarni film u produkciji NVO ”Avlija” za koji je scenario napisao mr Halil Markišić. Snimanje je trajalo duže od mjesec dana jer je riječ o više lokacija. Autor scenarija je jedan od najboljih poznavalaca kulturno-istorijskog nasljeđa jer se tom tematikom bavio duži niz godina te je autor i tri monografije na tu temu ”Staro Rožaje”, ”Rožaje slikom i riječju kroz stoljeće”, ”Rožajski kraj kroz stare foto albume”.
”Zauvijek su nestale mnoge kule i čardaci, čitavi stambeni kompleksi i ambijenti, kao i najveći broj tipičnih varoških kuća rožajskog tipa.
Ljudi koji su znali vrijednost arhitektonske baštine Rožaja upozoravali su lokalne, republičke i savezne nadležne institucije, ali bez odjeka. Ipak, za ono što je nestalo najviše su krivi sami Rožajci. A nestalo je staro Rožaje, muzej raskošnih brvnara pod vedrim nebom, arhitektonski ansambal, znamenitost svoje vrste, koje je po značaju daleko prevazilazilo, regionalni i državni okvir, neponovljivu evropsku vrijednost.
Ipak nijesu nestale sve kule i stare rožajske kuće. Njih treba sačuvati za generacije koje dolaze.”
Sačuvajmo kulturno i istorijsko nasljeđe za bolju budućnost mladih
Od oktobra 2018. do maja 2019. godine projekat ”Sačuvajmo kulturno i istorijsko nasljeđe za bolju budućnost mladih” u Rožajama realizovaće Avlija. Riječ je o kombinaciji četiri radionice o značaju očuvanja kulturnog i istorijskog nasleđa, multikulturalizmu, toleranciji različitosti, zaštiti životne sredine, antifašizmu, a na teme: mladi i važnost očuvanja kulturnih i istorijskih spomenika, orijentalna arhitektura i kultura življenja, mladi i životna sredina i mladi i antifašizam, kao i o ekološkim akcijama i inicijativama za uređenje pješačkih staza uz još druge aktivnosti kao što su izložba fotografija, štampanje flajera, štampanje brošure, snimanje dokumentarnog filma o kulturno-istorijskom nasljeđu i dr.