Simbolika ptice u slikarstvu Mehdije Suljevića
Piše: Faruk Dizdarević
Mehdija Suljević (1957) studirao je slikarstvo u Nikšiću i na Cetinju. Svoju umjetnost realizuje preko skulptura od mesinga, bakra, drveta, zatim reljefa te crteža crtanim tušem na papiru. Do sada je imao preko 200 samostalnih i kolektivnih izložbi, od toga oko 30 u inostranstvu. Član je Udruženja likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine od 1984. godine. Dobitnik je više nagrada, ilustrovao je nekoliko knjiga poezije.
U estetički vidokrug slikara Mehdije Suljevića prije skoro tri decenije ulazi ciklus Ptice. Po iskazu umjetnika za njega je bio presudno važan susret sa teološko-mističnom poemom persijskog pjesnika i mistika Faridudina Muhameda Atara iz XII stoljeća pod naslovom Govor ptica (Mantik uttajr) u prijevodu Sande Hržić. Od tada do aktuelnih dana napravio je nevjerovatnih oko 2.500 radova sa ovom tematikom. Ptica je jedan od najarhaističnijih simbola unutar religijskog svijeta i možemo ga pratiti od spiljskih slikarija pa nadalje. U bajkama, mitovima i legendama, u mnogim basnama i pričama o životinjama, kao i u narodnoj poeziji, ptice imaju veoma važnu simboliku. Različite ptice se često uzimaju i kao simbol mnogih nacija. Uopšteno gledajući, zbog svoje sposobnosti da se uzdignu, stignu do nepristupačnih mjesta, ptice se najčešće uzimaju kao simboli slobode. Orao je bio simbol Rimskog carstva, kasnije su ga preuzeli mnogi narodi. Soko je jedan od najvažnijih viteških simbola u narodnoj poeziji. Slavuj je poznat po svojoj moćnoj i lijepoj pjesmi; njegov poj je opisivan kao jedan od najljepših zvukova u prirodi. Simbol slavuja su često koristili pjesnici u velikom broju simboličkih konotacija. Roda, kao, donosi djecu (to vjerovanje u naše krajeve je stiglo po svoj prilici u XIX vijeku, pretpostavlja se iz Njemačke). Mnoge kulture imaju svoje specifične mitove i legende koje se odnose na laste. Lasta je kao simbol proljeća motiv koji se sreće na mnogim umjetničkim djelima čuvenih slikara a i književnika. Kao simboli mogu biti i vrane za koju su nordijski narodi smatrali da imaju nadnaravna svojstva; gavranovi se uzimaju kao donosioci loših vijesti, te su simbol nesreće. Pijetao svojim blistavim, sjajnim perjem i krestom, simbol je ponosa i zavodnika. On je nacionalni simbol Francuske. U slovenskoj mitologiji pijetao je jedan od najvećih solarnih simbola. Vrabac je u mnogim kulturama simbol nade, plodnosti i obnavljanja. Golub je nosilac možda najljepše simbolike u okviru ornitoloških simbola. Sa grančicom masline u kljunu uzima se za biblijski simbol mira. Golubice, koje su poznate kao najvjernije među pticama, monogamne su, sumbol su vječne ljubavi. Paun je simbol ponosa, ljepote i besmrtnosti – još je jedan solarni simbol. Itd, itd.
U ovom tekstu govoriću o Suljevićevim crtežima ptica. Ovaj slikar, rečeno je, uzeo je pticu kao simbol transcendencije i stvaranja. Dubokim prodorom u samu srž slikarske materije koju je imenovao sa Govor ptica Suljević otvara prolaz(e) s one druge strane slike. Svaka od tih sublimiranih predstava ptica ima svoju posebnost ali njih vezuje čvrst stožer umjetnikove imaginacije koja ih situira unutar njegove slikarske poetike. Ovo slikarstvo neposredno je inspirisana dvijema stvarnostima: stvarnosti unutarnjeg svijeta u čovjeku i stvarnosti spoljašnjeg svijeta. Ovaj umjetnik to poetskim likovnim jezikom iskušava i versifikacijski odražava.
Umjetnost crteža zasniva se na priči koja teče između bijelog i crnog. Suljević, očigledno je, suvereno vlada crtežom. Tanane strukture, složeno zamišljene, donose crtež pun izmaštanih prizora, ostvaren bez grubog grafizma, crtež koji nastaje iz brojnih potcrtavanja, stotina poteza koji odišu nekim svilenkastim mirom. Iz tog mora Suljevićevih linija, koje su kao kapljice rasute po bijeloj hartiji, izranjaju neobični prikazi ptica. Osjećaj za lakoću crtanja fine linije plitke modelacije, crteža oprezno ali slobodno riješenog, vodi ovu vještinu u spontanost i čistotu. Za ovakav crtez, po svoj prilici, imaju ulogu umjetnikove upućenosti u razne martialne vještine Istoka pa se on može posmatrati i kao neka vrsta poveznice između istočnih i zapadnih kultura.
Ovi Suljevićevi likovni zapisi svojim finim tkanjem i udaljenim istorijskim referencama pružaju obilje materijala istraživaču simbolike. Kad se pažljivije pogleda ovaj višebrojni zbir likova ptica on budi drevne uspomene na Eden, na neko zlatno doba, nepomućenu pracjelovitost, kolijevku svijeta u kojoj je spavalo primordijalno čovječanstvo. Dr Abaz Dizdarević u ovim crtežima vidi „umjetničko odaljavanje od realnosti“ a „simbolika koju evocira umjetnik ima duhovni karakter“. Ptice simboliziraju i duhovno stanje čovjeka, to jest čovjek stanje ponesenosti/zanesenosti, više stanje uma i duha, opisuje riječima leta te uzima pticu kao opisni pridjev onoga što želi iskazati. Sposobnost leta, pticȅ je predodredila da budu poveznice Neba i Zemlje.
Da bi se razumjele suštinske karakteristike estetičke koncepcije Mehdije Suljevića neophodno je da se najprije osvijetli misaona pozadina ovog ciklusa. Njegovi slojevi, od simboličkog, alegorijskog, fenomenološkog, u službi su jednog, ali uvijek različitog likovnog organizma, koji diše poezijom i fantazmagorijom. Iza njegovog tihog i nepomičnog svijeta, iza njegove simbolističke ikonografije pticȅ stoji neka nama nepoznata, ezoterijska misao koja prodire u samo srce osamljenosti čovjeka u kosmosu. U dubokoj tišini u kojoj se ne čuje ni treperenje, niti lepet ptičjih krila, otvara se mistični hijatus u kome ta utišanost samo pojačava pročišćenost prizora; neku osamljenost u vremenu i prostoru. Suljevićevi crteži ptica pružaju nam mogućnost da, neznano kad i gdje, otplovimo u beskraje nekih imaginarnih predjela. Na ovaj način Mehdiji Suljeviću polazi za rukom da drugačije osvijetli tradicionalno učenje o ljepoti i dovede u pitanje shvatanje prema kom suštinska ljepota prethodi prirodnoj, a prirodna ljepota umjetničkoj ljepoti. On, ustvari, potvrđuje tradicionalno učenje o mimesisu, prema kom umjetnost podržava prirodu tj. lijepa umjetnost podržava lijepu prirodu. Radi se o tome da ono podsticajno i plodno u tradicionalnom učenju ne leži u ideji prema kojoj umjetnost podržava prirodu tj. stvorene prirode (natura naturata), nego u tome da umjetnost podržava ili bi trebalo da podržava samu produktivnu moć prirode odnosno stvaralačku prirodu samu (natura naturans). Na taj način se filozofskoj analizi otvara ona plodna strukturalna analogija između umjetničkog stvaralaštva, s jedne, i stvaranja prirode, s druge strane.
Ovaj umjetnik priklanja se duhu finese, i u b/h savremenom slikarstvu uspostavlja jedan nov, poosobljen metafizički idiom, jednu novu, rijetko viđenu na našim prostorima srazmeru realnosti i magičnog svijeta. Mehdija Suljević ne crta jednu unaprijed zadanu uobrazilju,već njegova imaginacija ide prema onom realitetu iza pojavnog. Sa njegovih crteža oživljava svijet snova, podsvijesti. Sa nepresušnom imaginacijom i višegodišnjim istrajavanjem oko jedne teme Mehdija Suljević u svom sarajevskom ateljeu nastavlja svoj znameniti serijal koji je imenovao sa Govor ptica. Svojim tajanstvenim pticama on kao da ispunjava cio nebeski beskraj i zemljin šar.
U Sarajevu, marta/aprila 2021.