BERANE grad na obalama Lima. Ovaj kraj sa okolinom pao je pod osmansku upravu polovinom 15. vijeka, odnosno 1455. godine. U istom periodu pod tursku upravu pali su Bijelo Polje, Bihor i Župa Budimlja.
Tek poslije bitke na Rudešu, 1862. godine, Osmanlije su sagradile utvrđenje na Jasikovcu, drveni most na Limu, kasarne u podnožju Jasikovca, kuće za oficire i činovnike, gdje i danas to naselje nosi naziv Hareme. U Haremima je sagrađena džamija i mekteb.
https://youtu.be/tejU11f95IM?si=IpEk5c6ZGpoQC0JP
Naseljavanje stanovništva je intenzivirano poslije 1867. godine, nakon požara bjelopoljske čaršije. Do tada je kasaba imala oko 100 kuća sa oko 400 stanovnika. Zanatlije i trgovci iz Bijelog Polja su tada su našli utočište u novoizgrađenoj kasabi. Pored Bjelopoljaca, Berane su naseljavali i stanovnici iz drugih crnogorskih krajeva, sklanjajući se od krvne osvete, siromaštva, ratnih sukoba…
Godine 1867. varoš je imala 110 kuća sa 400 stanovnika. Iste godine, nakon požara koji je zahvatio bjelopoljsku čaršiju, veliki broj stanovništva tog grada, uglavnom trgovci i zanatlije, kao i drugih dijelova Sandžaka i Crne Gore našao je utočište u Beranama.
U 1909. godini ovaj grad brojao je 500 kuća sa 4000 stanovnika. Stanovnici Berana su pretežno bili zanatlije i trgovci. U pomenutom periodu, bilo je više velikih kuća, hanovi, dućani, dvije javne česme, stočni trg, što dovodi do samog razvoja Berana kao centra u širem regionu.
Među prve građevine koje su sagrađene u Beranama spada drveni most. Most se pružao od sredine Harema prema mjestu gdje se danas nalazi bolnica. Na početku mosta nalazila se Haremska džamija, a na drugom kraju mosta osmanske kasarne i konjušnice.
Od svog osnivanja Berane je imalo sve karakteristike orijentalne arhitekture, sokake, džamije, mekteb, hanove, kuće i kule. Stambena arhitektura bila je ista kao u drugim bošnjačkim gradovima. Prizemlje kuća je uglavnom pravljeno od kamena, a sprat od čatme. U prizemlju su bili smješteni hizba ili magaza i mutvak. Krovovi su bili pokriveni šindom na četiri vode. Enterijer beranskih kuća bio je isti kao u bošnjačkim kućama u ostalim sandžačkim gradovima.
Prva džamija u Beranama sagrađena je 1883. godine. Nalazila se u centru grada. Dimenzije džamije bile su 15×13 metara. Imala je prizemlje i dva sprata, i visoku drvenu munaru. Džamija je bila sa četvorosvodnim krovom, pokrivena šindrom. Beranska džamija je imala veliki harem. Pored nje bila je sagrađena vakufska kuća i dva dućana.
U mahali Hareme sagrađena je druga beranska džamija 1903. godine. Imala je prizemlje i sprat sa mahfilom. Pored džamije je postojala manja zgrada za tabute i druge potrebe. Pored džamije se nalazilo nekoliko mezara, i kamen mejtaš. Haremska džamija je srušena 1947. godine, kada je oduzeto i vakufsko zemljište. Čaršijska džamija je srušena 1949. god. uz obrazloženje “radi urbanističkih razloga“. Kamen je uzela tadašnja vlast za izgradnju stambenih objekata. Mezaristan Haremske džamije je porušen zajedno sa džamijom. Stari nišani iz osmanskog vremena su uništeni kao i drugo kulturno-historijsko nasljeđe.
Pored pomenutih džamija, u Beranama je postojao i mesdžid zvani Vakufska kuća koji je bio 1863. godine sagrađen od čatme. U prizemnom dijelu zgrada se oslanjala na pet drvenih stubova sa dva polukružna drvena luka.
Mesdžid je korišćen za klanjanje džume namaza, teravija i održavala se vjerska pouka. Vakufska kuća je dugo godina bila u ruševnom stanju i zaista ju je bilo teško restauirati, ali se rušenjem i gradnjom novog objekta uništio posljednji svjedok nekadašnje stare varoši.
Danas objekat ne služi skoro ničemu osim što svjedoči kako su Bošnjaci širom Sandžaka uništili dio sopstvenog kulturno-historijskog nasljeđa, mijenjajući sve staro za novo.
U prizemlju Vakufske kuće nalazi se česma Ahmed Hamdi-paše. Iznad česme se nalazi tarih ispisan staroturskim pismom: ”Česma gospodina / Šehid Ogli Mufettiša / Ahmed Hamdi-paša / Rebiul-evvel 1320. (1883) godina”
Srušena je i beranska čaršija, dućani i hanovi. Hadžiničin han je srušen 1955. godine, Softića i Ramhusovića hanovi su srušeni 1962. godine…
Danas u Beranama se mogu pronaći tek tragovi arhitekture koji podsjećaju na staro Berane, dok se prilikom izgradnje novih nišana na muslimanskom groblju kod nove džamije može vidjeti sve osim nišana sa muslimanskom tradicijom.
Članak je nastao u okviru projekta koji je finansiralo Ministarstvo kulture i medija iz sredstava Fonda za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija. Mišljenja, nalazi, zaključci ili preporuke koji su ovdje izneseni su stav autora i ne odražavaju nužno stav Ministarstva kulture i medija Crne Gore
