Redakcija U galeriji ”Avlija” tokom februara može se pogledati izložba fotografija pod nazivom Orijentalno (Osmansko) kulturno nasljeđe – Hajdar-pašina džamija za koju je pripremljen katalog ali i organizovana virtuelna izložba Hajdar-pašine džamije. Projekat je podržan od Ministarsva prosvjete, nauke, kulture i sporta kroz poziv ”Razvoj kulture na sjeveru”.
https://youtu.be/m9agmP08dBk
Osmansko kulturno nasleđe na teritoriji Crne Gore može da se prati na osnovu očuvanih arhitektonskih spomenika i tragova koji su ostali u jeziku – turcizama, tj. orijentalizama, ali i međusobnih uticaja pod kojima je nastala specifična kultura ishrane… Na vrhuncu moći, sredinom 16. vijeka, Osmansko carstvo se prostiralo na tri kontinenta i kontrolisalo Crno i Crveno more i istočni deo Sredozemlja.
U jugoistočnu Evropu, odnosno Crnu Goru Osmansko carstvo je donijelo novi poredak, novu administrativnu upravu i novu vjeru, ali nije brisalo u korijenu sve zatečene društvene odnose i institucije, već ih djelimično prihvatalo i prilagođavalo svom državnom modelu. Kao rezultat te sinteze nastao je novi civilizacijsko-kulturni krug, čije se prisustvo i danas oseća u većini društava na Balkanu, koji se definiše kao „orijentalno kulturno nasleđe“.
Kulturno-istorijsko nasljeđe je prepušteno propadanju i javnost je nedovoljno informisana u Crnoj Gori što doprinosi nestanku pojedinih spomenika kulture, a nepoznavanje drugog i drugačijeg povećava etničku distancu između pripadnika/ica raznih nacionalnih zajednica. Ova izložba će u značajnoj mjeri afirmisati osmansko materijalno i duhovno nasljeđe u Crnoj Gori i na vizuelno lijep i praktičan način prezentovati kulturnu baštinu.
Bogata kulturno-istorijska baština u Crnoj Gori, utemeljena na bivstovanju mnogih civilizacija svjedoči o postojanju i trajanju pripadnika islama na ovim prostorima, njegovom materijalnom i duhovnom stvaralaštvu koje treba očuvati i prezentovati. Ukoliko se kulturno nasljeđe iz osmanskog perioda ne prezentuje ono će daleko od očiju javnosti sve više u tišini propadati, zaboravljati se i nestajati – poruka je sa izložbe.
Džamiju u Radulićima su zapalili četnici 1943. godine. Iz preostalih ruševina se vidi ljepota njene arhitekture, koja nije poznata kod seoskih džamija. Bila je zidana na kube, od krečnjaka i sige, potpođena mermerom, a pokrivena olovom. Sa mektebom i sarajem u blizini, te Hajdar-pašinim turbetom i turbetom njegovog bajraktara ispred, činila je zanimljiv arhitektonski kompleks. Spada u red monumentalnih građevina kao što je bila džamija sultan Bajazid Velina II, u Herceg Novom, i Husein-pašina džamija u Pljevljima.
Danas postoje samo ostaci zidina ove džamije, munareta i turbeta u kome je mezar Hajdar-paše.
Riječ je o jednokupolnoj džamiji kvadratne osnove, dimenzija 9,20 x 9,20 metara, sa minaretom podignutom na južnom uglu. Zidovi zdanja, širine 0,95 metara, rađeni su od priklesanog kamena a sve lučne i svodne konstrukcije građevine, kao i minaret, rađene su od fino obrađene sige.
U džamiju se ulazilo na vrata širine 1,30. metara. Najbolje je očuvan jugoistočni zid na kojem se nalazi mihrab. Zid je očuvan u visini od oko 5 metara sa lukom od sige.Vidljivi su ostaci keramičkih akustičkih lonaca.
Na objektu se jasno uočavaju ostaci šest velikih prozora (dimenzija 0,95 x 1,70 metara) i to po dva na sjeverozapadnom i jugoistočnom zidu i po jedan na bočnim zidovima zdanja.
Iznad mihraba nalazi se jedan mali, lučno zasvođeni, prozor.
Pod džamije je popločan fino obrađenim kvadratnim pločama žutog laporca. U podu se, duž sjeverozapadnog zida, uočavaju tri nosača greda nekadašnje sofe koja se nalazila nad ulazom i zauzimala je jednu trećinu unutrašnjeg prostora džamije.
Preko sofe i vrata u jugozapadnom zidu ulazilo se u minaret, rađen od blokova sige spojenih malterom i gvozdenim klamfama a do šerefeta vodi omalterisano i fino obrađeno spiralno stepenište. Minare je očuvano u visini od oko 10 metara.
Sjeverno od džamije su ostaci nekada prostranog turbeta dužine 6,60 i širine 6,50 metara. Zidovi široki 0,60 metara, rađeni su od priklesanog kamena. Unutar turbeta nađeni su fragmenti četiri polomljena nišana, jedan sa fesom, drugi sa turbanom i dvije ploče ukrašene rozetom.
Na cijelom groblju nađen je samo jedan polomljeni nišan na kojem je upisano: „Rahmetli Muhamed-beg sin Mustafin“ i godina 1219. hidžretske godine, odnosno 1790. godine.
Neosporno je da Hajdar – pašina džamija u Raduliću predstavlja porodično vakufsko zdanje podignuto krajem 17. vijeka sa svim vrhunskim odlikama osmanske arhitekture toga doba. Imajući u vidu da se radi o jedinstvenom arhitektonskom spomeniku hitno treba preduzeti sve neophodne mjere zaštite da se ovaj spomenik sačuva i obnovi. Ostaci ove veleljepne džamije skoro osam decenija opominju nas da joj trebamo vratiti prijašnju ljepotu i funkciju, a istovremeno svjedoči o teškim iskušenjima kroz koja su prolazili Bošnjaci.
