Redakcija KERIM KERIMOV NAUČNIK, VELIKAN KOSMIČKIH PROGRAMA
ISTRAŽIVAČ ASTRONAUTIKE
Piše: Božidar Proročić
Kerim Kerimov (azerbejdžanski:Kərim Əli oğlu Kərimov) general-potpukovnik bioje aeronautički inženjer Azerbejdžana i jedan od glavnih ličnosti u raketnoj nauci u vrijeme jedinstvenog SSSR-a. Jedan je od velikana sovjetske astronautičke industrije i dugo godina je imao vodeću ulogu u sovjetskim kosmičkim programima. Uprkos ulozi koju je igrao tokom svemirske trke sa SAD, njegov identitet skrivan je od šire javnosti tokom većeg dijela života i karijere. Imao je jednu od vodećih uloga u nizu sovjetskih uspjeha koji su zapanjili svijet krajem 1950-ih – od lansiranja prvog vještačkog satelita (zajedno sa Jusif Memmadalijevim azerbejdžanskim hemičarom stručnjakom za goriva za kosmičke programe) Sputnjika-1 1957. godine, i prvog leta u svemir sa ljudskom posadom, leta Jurija Gagarina u svemirskom brodu Vostok-1 1961. godine, do prvog potpuno automatskog spajanja svemirskih letelica u orbiti, Kosmos 186 i Kosmos 188 1967. godine i prvih svemirskih stanica, iz serije Saljut i Mir u periodu 1971–1991. godina.
Kerim Kerimov je rođen 1917. godine u Bakuu. Negov otac je stekao tehničko obrazovanje u Sankt Peterburgu i vratio se u Azerbejdžan da radi u naftnoj industriji. Radio je kao inženjer u naftnoj industriji, kako u Azerbejdžanskoj, tako i za vrijeme sovjetske vlasti u Azerbejdžanu. Dok je još bio u srednjoj školi, Kerimov je počeo da pokazuje interesovanje za radio tehnologiju. Iako je radio izumljen krajem 19. vijeka, njegova distribucija u Azerbejdžanu je bila spora. Radio stanica u Ganji na osnovu ugovora sa Francuskom za vrijeme Azerbejdžanske republike i prijemnik instaliran na njemu omogućavali su da slušaju radio emisije u Evropi. Naravno, zbog nepostojanja radio veza, radio se koristio samo za javne poslove. Prvi govor na radiju u Azerbejdžanu bio je izveštaj šefa azerbejdžanske delegacije u Parizu (azerbejdžanski: Əlimərdan bəy Ələkbər oğlu Topçubaşov) Alimardani Topčubashov o toku pregovora sa zemljama Evrope. Kada je u Azerbejdžanu uspostavljena sovjetska vlast, brzo je rasla popularnost radia koji se koristio kao propagandno sredstvo. Kerim Kerimov, koji se pridružio Azerbejdžanskom industrijskom institutu 1936. godine, napravio je nekoliko prijemnika za radio i duboko je zainteresovan za inovacije u ovoj oblasti. Talentovani student regrutovao se za azerbejdžanski radio i nakon nekog vremena postavljen za šefa radio stanice Mardakan.
Kerimov je diplomirao u Azerbejdžanskom industrijskom institutu 1941. godine i stekao inženjersku diplomu iz elektromehanike. Neke njegove ideje zanimale su vojne inženjere. Drugi svjetski rat je već bio u punom jeku. Iako su radio-inženjeri imali veliku ulogu i značaj na frontovima, 1942. godine, uzevši u obzir talenat mladog istraživača, određeno mu je da upiše Vojnu akademija „Mihail Vasiljevič Frunze“. Zanimljivo je napomenuti da je nakon provjere svog znanja Kerim Kerimov upisao 5. godinu akademije. Tako je 1943. godine na ovoj obrazovnoj ustanovi posvetio se projektovanju i razvoju raketnih sistema. Kao jedan od vodećih stručnjaka iz oblasti raketne tehnologije, Kerimov je tokom Drugog svjetskog rata radio na ispitivanjima i uvođenju u operativnu upotrebu poznatih višecjevnih lansera raketa ,,Kaćuša“. Ove jedinice, koje su bile u sastavu minobacačkih jedinica garde, držane su u tajnosti kao najmoćnije oružje Sovjetskog Saveza. Mladi specijalista imao je zadatak da nadgleda proizvodnju projektila u fabrikama za BM-13 kao generalštabni oficir.
Kerim Kerimov, je oduvjek je razmišljao o poboljšanju oružja i u vezi sa tim je dao neke vrijedne sugestije. Tada je Kerim Kerimov posvetio svoj život razvoju raketnih tehnologija. Do kraja života, neumorno je radio na razvoju i unapređenju raketne tehnologije, i nije štedio svoje mentalne i fizičke snage. Za doprinose ovom projektu odlikovan je ,,Ordenom crvene zvijezde“. Kerimov je bio uključen u ravoj astronautike u Sovjetskom Savezu od samog početka. Po okončanju Drugog svjetskog rata, Kerimov je radio na projektovanju sovjetskih interkontinentalnih balističkih raketa (ICBM), i do 1960. godine postao je vođa Trećeg sektora, Glavnog direktorata za balističke rakete Ministarstva odbrane Sovjetskog Saveza, koje je bilo zaduženo za sprovođenje testova projektila. Zajedno sa drugim ekspertima iz raketne tehnologije i astronautike, poput Valentina Gluška, poslat je u Njemačku 1946. godine kako bi prikupio informacije i saznanja o raketi V-2 koju su razvili nacistički naučnici.
Tokom boravka u fabrikama, pokazala se i njegova visoka organizaciona sposobnost. Kerim Kerimov je autor više naučnih pronalazaka od 1945. godine, radeći u kancelarijama za projektovanje raketnih tehnologija i fabrikama u Ministarstvu odbrane SSSR-a . Od 1946. radio je na stvaranju radio-mjernih sistema za balističke rakete . Njegovo istraživanje rezultiralo je primjenom naučnih i tehničkih parametara ,,Don sistema“ za mjerenje unutrašnjih parametara raketa. Za ovo postignuće Kerimov je prvi put nagrađen Državnom nagradom SSSR-a 1950. Od osnivanja kosmodroma Baikonur, uključen je u Državnu komisiju za svemirske brodove. Njegova uloga u stvaranju svemirskih letjelica, prvog čoveka koji je poslan u svemir, igrala je veliku ulogu. Kao rezultat, nakon uspješnog završetka istorijskog leta prvog kosmonauta Jurija Gagarina, Kerimov je odlikovan Lenjinovim ordenom SSSR-a.
Kerim Kerimov, koji je karijeru započeo kao stariji inženjer 1945. godine.
Godine 1964. postavljen je na čelo novoformiranog Centralnog direktorata svemirskih snaga, koje je osnovano u sklopu Ministarstva odbrane Sovjetskog Saveza. Nakon smrti Sergeja Koroljova 1966. godine, Kerimov je postavljen za načelnika Državne komisije za letove sa posadom u svemir, na čijem čelu ostaje punih 25 godina (od 1966. do 1991. godine). Nadgledao je svaki korak razvoja i stavljanja u upotrebu kako raketa sa ljudskom posadom tako i međuplanetarnih robotizovanih misija Sovjetskog Saveza. Kerimov je bio i na čelu Glavnog direktorata Ministarstva za mašinsku izgradnju u periodu 1965–1974. godine, jer je ovo ministarsvo bilo u velikoj meri uključeno u razvoj raketa-nosača i drugih svemirskih brodova. Kerim Kerimov je pregledao (kontrolisao) spremnost svih svemirskih sistema i dozvollavao lansiranje. Kerim Kerimov se 1974. godine uključio u naučno-organizacionu djelatnost kao prvi zamjenik direktora Centralnog naučno-istraživačkog instituta za mašinstvo. Svemirska letjelica, koja se u to vreme smatrala trijumfom sovjetskog naučnog i inženjerskog uma, stvorena je uz njegovo aktivno učešće i direktno vođenje. Među njima su nova generacija svemirskog broda ,,Soiuz“, orbitalna stanica ,,Saliut“, a kasnije i multi-modularna stanica ,,Mir“. General, Kerim Kerimov pružio je podršku novim kadrovima naučnika iz Azerbejdžana u sklopu podrške ,,Aerospace Research Center.“
General-potpukovnik Kerim Kerimov nagrađen je počasnom titulom heroja Sovjetskog Saveza , dva puta ordenom Lenjina, i ordenom Crvene zvijezde. Kerim Kerimov je primio dvije državne nagrade. Takođe je nagrađen Ordenom slave Republike Azerbejdžan i izabran je za počasnog člana Nacionalne akademije nauka u AzerbejdžanuKao i u slučaju mnogih pionira astronautike i raketne nauke u Sovjetskom Savezu, sovjetske vlasti godinama nisu objelodanile identitet Kerima Kerimova široj javnosti. Prilikom TV prenosa lansiranja raketa-nosača, kamere su uvek bile uperene ka kosmonautima, a ne ka osobama kojima su kosmonaut predavali raport za dozvolu pred poletanje u svemir. Kako je Kerimov bio „tajni general“, uvjek je bio sakrivan iz kadra TV kamera, a samo se mogao čuti njegov glas.
Njegovo ime ostalo je u tajnosti sve do ere medijskih sloboda u Sovjetskom Savezu, kada je prvi put pomenut u novinskom glasilu ,,Pravda“ 1987. godine. Kerimov se penzionisao 1991. godine. Nakon penzionisanja bio je konsultant Glavnog kontrolnog centra za svemirske letove ruske Federalne kosmičke agencije. Napisao je knjigu ,,Put u svemir“, koja se bavi istorijom Sovjetskog kosmičkog programa. Umro je u Moskvi, 29. marta 2003. godine, u 85. godini. tamo je i sahranjen. Narodni umjetnik Vasif Babajev snimio je dugometražni dokumentarni film pod naslovom ,,Ustajanje“ o životucgeneral-potpukovnika Kerima Kerimova. Dokumentarni film predstavljen je u Moskvi. Kino centar ,,Nizami“ u Bakuu predstavio je i cjelovečernji dokumentarac. U novembru 2017. Azerbejdžanska Nacionalna Akademija Nauka je proslavila 100. godišnjicu rođenja Kerima Kerimova, i odala počast naučniku zaslužnom za prve kosmičke programe u svijetu.
