Redakcija KLIMA U NACIONALNOM PARKU ,,LOVĆEN”
Pišu: Božidar Proročić, stručni saradnik i Ana Uskokovič, biolog
Prve dane mjeseca januara smo iskoristili da vam predstavimo i prikažemo klimu, ali i da se osvrnemo i na klimatske promjene. Pošto su prvi dani januara praćeni jakim olujama, snjiježnim pokrivačem, susnježicom i kišama, kako nijesmo po tako ekstremnim vremenskim uslovima obilaziti teren, odlućili smo da se osvrnemo na klimatske promjene i njihov uticaj na NP ,,Lovćen.” Nacionalni park ,,Lovćen” se nalazi između kopna i mora. Planinsko zaleđe Jadrana, a posebno primorske planine Crne Gore, područje su sa najvećim količinama padavina u Evropi (uz Alpe, atlantsku obalu Norveške, obalu Škotske i Biskajskog zaliva). Upravo na području NP ,,Lovćen” uz (Orjen) dinarske obalne planine dosežu svoju najveću visinu. Područje NP ,,Lovćen” ima planinsku, umjereno-kontinentalnu klimu, ali trpi uticaj mediteranske zbog blizine mora. No, zbog ovako specifičnih klimatskih i vremenskih uslova ovdje je svoj dom upravo pronašlo nekoliko endemičnih biljnih i životinskih vrsta. U području NP ,,Lovćen” prema primorju dominira sredozemni uticaj, a na visokim vrhovima uticaj visoke planinske klime, dok u kraškoj podgorini preovladava uticaj umjereno-kontinetalne klime. Od klimatoloških parametara važno je istaći, da je područje Lovćena izloženo uticaju juga, toplog i vlažnog vjetra sa mora i bure koja duva sa sjevera i hladnog i suvog vjetra koji duva sa kopna na more.
Na klimu nekog mjesta ili područja utiču brojni faktori. Klimatski faktori su oni činioci koji modifikuju solarnu ili matematičku klimu i pretvaraju je u stvarnu (fizičku ili realnu). To znači da je mehanizam koji formira klimu na Zemlji veoma složen, odnosno radi se o kompleksnom sistemu koji u sebe uključuje najbitnije elemente geografske sredine: atmosferu, okeane, ledeni pokrivač, kopno, biljni pokrivač, čovjeka. Klimatski modifikatori se mogu podijeliti u tri osnovne grupe i to: astronomski, geografski i meteorološki. Astronomski klimatski činioci su: udaljenost Zemlje od Sunca, nagib Zemljine ose prema ravni ekliptike, rotacija i revolucija Zemlje, intenzitet Sunčevog zračenja. Geografski klimatski faktori su: geografska širina, geografska dužina, reljef, raspored kopna i mora, morske struje, osibine tla,vegetacija i čovjek. Meteorološki klimatski faktori su: fizičko-hemijski sastav atmosfere, cirkulacija atmosfere, polja meteoroloških elemenata (,,Klimatolologija sa osnovima metorologije” Doc.dr Dragan Burić).
Kako u sklopu centra za posjetioce NP ,,Lovćen” ima i meterološka stanica dajemo podatke klimatskih karakterisitika. U podgorini Lovćena prema primorju dominira sredozemni uticaj, na visokim vrhovima uticaj planinske-kontinentalne klime, a u kraškoj podgorini uticaj umjereno-kontinentalne klime. Područje Lovćena je poznato po čestoj i jakoj grmljavini. Srednja temperatura vazduha za decembar iznosi -2.2° C. Planinski vrhovi imaju prosječnu mjesečnu temperaturu za decembar – 2° C, a niži djelovi planine oko 2° C. Sa porastom nadmorske visine od primorskog dijela ka višim terenima Lovćena temperatura naglo opada. Apsolutna min. temperatura za stanicu Ivanova Korita iznosi -19° C u martu. Srednja maksimalna temperatura za jul iznosi od 20 – 28 °C. Apsolutna maksimalna temperatura za stanicu Ivanova Korita iznosi 30° C za mjesec avgust. Srednja godišnja temperatura vazduha je od 4° C na planinskim vrhovima do 10° C na primorskoj strani. Srednje trajanje perioda sa srednjom dnevnom temperaturom vazduha većom od 0° C je od 265 dana na planinskim vrhovima, do 300 dana u kontinentalnom dijelu, a južni dio planine ima stalno temperaturu vazduha iznad 0° C Srednji godišnji broj dana sa temperaturom većom od 25° C je na najvišim planinskim predjelima oko 20 dana, a južni i periferni dio oko 80-100 dana godišnje.
Dio Crne Gore kome pripada i područje Lovćena je, posmatrano regionalno, među prvima u Evropi po srednjoj godišnjoj količini padavina. To je uslovljeno geografskim položajem Lovćena, konfiguracijom terena i opštom cirkulacijom atmosfere. Srednja godišnja količina padavina na području NP ,,Lovćen“ iznosi 2500-3600 l/m2. Najveće promjene u količini padavina su sa povećanjem nadmorske visine u zoni okrenutoj moru, a sjeverne strane imaju konstantno oko 3500 l/m2 godišnje. Srednja količina padavina za period april-septembar iznosi do 600 l/m2 na južnim padinama, do 900 l/m2 u višim planinskim predjelima. Oko 70-100 dana godišnje na Lovćenu je sa srednjim brojem dana sa padavinama preko 10 l/m2. Srednja količina padavina za januar je na južnoj strani 250 l/m2 a u najvišim predjelima 500 l/m2. Srednja količina padavina za avgust je oko 70 l/m2, do 80 l/m2, na planinskim vrhovima. Srednja maksimalna visina sniježnog pokrivača iznosi za centralni dio Nacionalnog parka 110-150 cm, najviši tereni 200 cm, a periferni djelovi oko 70 cm. Maksimalna visina sniježnog pokrivača za Ivanova Korita iznosi 216 cm u januaru mjesecu. Maksimalan broj dana sa snijegom za Ivanova Korita iznosi 19 dana u februaru. Srednji datum posljednjeg dana sa sniježnim pokrivačem je za podgorinu 1. V, a u kontinentalnom dijelu i na vrhovima planine 16.VI.
Područje Lovćena je izloženo uticaju juga, toplog i vlažnog vjetra s mora i bure koja duva sa sjevera i hladan je i suv vjetar koji duva s kopna na more. Ivanova Korita se nalaze u uvali pa su znatno pošteđena od jake bure tako da se i sniježni pokrivač u ovoj uvali duže zadržava. Na Ivanovim Koritima veoma jak vjetar duva maksimalno 5 dana u mjesecu maju, a jak vjetar – preko 6 Bofora, maksimalno 15 dana takođe u maju. Dominantni vjetrovi su SW, NE i S.
No moramo imati u vidu da se klima u zadnje tri decenije jako promijenila i da je jedini i isključivi krivac za to čovjek što se manifestuje efektom ,,Staklene bašte.” Ovakvi poremećaji se ogledaju u sljedećim negativnim parametrima: učestalije ekstremno visoke maksimalne i minimalne temperature, češći i duži toplotni talasi, veći broj vrlo toplih dana i noći, manji broj mraznih dana i vrlo hladnih dana i noći, češća pojava suša, veći broj šumskih požara, prekid sušnog perioda praćen jakim padavinama, češće pojavljivanje oluja (ciklona) tokom hladnije polovine godine, smanjenje broja uzastopnih dana sa kišom, smanjenje broja dana sa jakim padavinama, povećanje intenziteta padavina, smanjenje ukupne godišnje količine snijega. Klimatske promjene utiču na biodiverzitet kroz modifikaciju uslova: prosječna temperatura, dostupnost vode i nivo stresa održavanja životne sredine. Flora i fauna trebaju da se prilagode novim uslovima kako bi se struktura ekosistema mogla promijeniti. Dodatno klimatske promjene mogu omogućiti kolonizaciju novih vrsta u određenoj oblasti, dok druge mogu nestati. I sam ekosistem može migrirati ili nestati. Migracija flore i faune povećava problem kolonizacije nepoznatih vrsta sa negativnim efektima na lokalni biodivezitet, kao i na bolest biljaka. Zaštita bioverziteta podrazumijeva identifikaciju zaštićenih oblasti i uspostavljanje mreže prirodnih oblasti koje dozvoljavaju kretanje životinja
i biljnih vrsta prema prirodnoj ravnoteži. Oblast jugoistočne Evrope ima već mnogo zaštićenih područja i prekograničnih parkova. Moramo imati u vidu da je uticaj klime veoma moćan činilac u nastanku ili nestanku diverziteta. Klimatske promjene itekako imaju uticaj na sve nacionalne parkove a posebno na NP ,,Lovćen“, a naučno posmatrano područje Mediterana spada u sami vrh ugroženih i ranjivih područja. U narednim godinama to će biti veliki izazov za sve NP u Crnoj Gori pa samim tim i za NP ,,Lovćen.” Biće neophodno definisati plan i program rada u očuvanju ranjivih i ugroženih ekosistema, biljnih i životinjskih populacija i zajednica.
Crna Gora je pristupila Okvirnoj konvenciji Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama
(UNFCCC) sukcesijom 2006. godine i 27. januara 2007. postala članica van Aneksa 1Konvencije. Kjoto protokol je ratifikovan 27. marta 2007. godine, a Crna Gora je 2. septembra 2007. godine postala članica koja je van Aneksa B. Ratifikovanjem UNFCCC i Kjoto protokola. Crna Gora se pridružila zemljama koje dijele zabrinutost u pogledu istih pitanja i koje preuzimaju aktivnu ulogu u međunarodnim naporima na rješavanju pitanja klimatskih promjena. Skupština Crne Gore je 11. oktobra 2017. godine usvojila Zakon o potvrđivanju Pariskog sporazuma. Time je Crna Gora postala strana ugovornica koja je ratifikovala i Pariski sporazum i obavezala se da doprinese globalnom smanjenju emisija gasova s efektom staklene bašte (GHG). Crna Gora se obavezala da će smanjiti emisije GHG za najmanje 1,572 kt CO2eq, na nivo od 3,667 kt CO2eq ili manje. Doprinos Crne Gore međunarodnim naporima na rješavanju pitanja klimatskih promjena, izražen kroz Namjeravani nacionalno utvrđeni doprinos (INDC) smanjenju emisija GHG, zacrtan je kao smanjenje od najmanje 30% do 2030. godine u odnosu na baznu 1990. godinu.
