Redakcija MIR DŽALAL PAŠAJEV PISAC I DOKTOR FILOLOGIJE
Piše: Božidar Proročić
Mir Džalal Pašajev (azerbejdžanski: Mir Cəlal Paşayev) rođen je 26. aprila 1908. godine u Južnom Azerbejdžanu selo Anandil provincija Ardabil (istorijska pokrajina smještena na sjeverozapadu Irana, na granici zemlje sa Irakom, Turskom, Nahčivanskom autonomnom republikom, Republikom Azerbejdžanom i Jermenijom, u najvećem broju naseljena autohtonim Azerbejdžancima).
Svoje rano djetinstvo proveo je u selu Anadil provincija Ardabil.Tokom Prvog svjetskog rata porodica Mir Džalal Pašajeva preselila se u Baku. Njegov otac bio je jedan od skoro pola miliona ljudi koji su u potrazi za poslom i boljim životom napustili Iran da rade na naftnim poljima Bakua u ranim decenijama prošlog vijeka. Nekoliko godina kasnije porodica je odlučila da se vrati u Iran i u to vreme Mir Džalal Pašajevje studirao u gimnaziji u Gandži. Budući da je bio izuzetno vedar učenik, direktor škole tražio je od oca Mir Džalala da ga pusti tamo da nastavi studije. Tako je Mir Džalal bio razdvojen od porodice narednih decenija. Završio je nastavni fakultet sa dvadeset godina i ubrzo nakon toga postao direktor škole u zabačenom kraju Gadabei. Početkom sovjetskog perioda nastavnici su bili traženi i dobro plaćeni, a Mir Džalal bio je veoma zadovoljan svojim radom u školi.Mir Džalal Pašajev koji je stekao obrazovanje 1928. godine u Gandži, dve godine kasnije studirao je na Kazanskom univerzitetu u Tatarstanu. Kasnije se Mir Džalal Pašajev upisao na institut za visoko obrazovanje u Bakuu. Tokom studija istraživao je i pisao za razne novine. Među njima je najistaknutiji bio ,,Mladi radnik” za koji su mnogi istaknuti književnici Azerbejdžana pisali tokom svog života. 1933. godine radio je kao istraživač azerbejdžanske istorije književnosti na Državnom univerzitetu u Azerbejdžanu. Nakon što je napisao knjigu o ,,Poeziji Fuzuli”, čuvenom azerbejdžanskom pjesniku iz petnaestog vijeka, kao magistarski rad, 1947. godine doktorirao je o književnim školama u Azerbejdžanu, sa posebnim naglaskom na čuveni satirični časopis ,,Molla Nasreddin” i njegove pisce. Iste godine postao je profesor na Državnom univerzitetu u Bakuu i svoj život posvetio podučavanju i pisanju.
Mir Džalal Pašajev imao je veliku ulogu u unapređenju i istraživanju života i stvaralaštva Muhammeda Fuzulija (1494-1556). Pisao je u Azerbejdžanu na azerbejdžanskom, persijskom i arapskom jeziku. Smatra se jednim od najvećih pjesnika čijom je zaslugom nastala tradicionalna azerbejdžanaska književnost pod nazivom ,,Divan”. Fuzuli je zapisivao svoju poeziju u (divan), poeziju na svom maternjem azerbejdžanskom jeziku, arapskom i farsiju. Bio je dobro upućen u otomansku-tursku književnu tradiciju kao i u prirodne nauke matematiku i astronomiju) slavni pjesnik i filozof živjeo je u srednjem vijeku, svojim akademskim nalazima i istraživanjima o djelima poznatog pesnika. Mir Džalal je i u svojoj doktorskoj disertaciji nastavio istraživanje na ovu temu, monografija „Umjetnost fuzulijskog djela“ je osnova njegove disertacije. Pored toga, njegova djela pod nazivom „Temelji književnosti“ i „Azerbejdžanska književnost 20. vijeka“ koriste se u akademiji kao materijal za brojne istraživače kulturnog i knjižebnog blaga Azerbejdžana. Mir Džalal Pašajev najbolje se pamti i po satiričnim kratkim pričama, koje su se zabavljale sovjetskom birokratijom koja se u Azerbejdžanu uspostavila kada je bio dječak star 12 godina. Njegovi pogledi na svakodnevni život su informativnog karaktera, a ponekad i urnebesno preuveličani, ali dokumentiraju psihološku transformaciju društva koje je generacijama nagrađivano zbog poricanja zdravog razuma i zbog gušenja lične intuicije i inicijative.Mada je bilo koji slobodan i autonoman vid izražavanja u vremenu Sovjetskog SSSR-a bio gušen.
Najpoznatiji roman Mir Džalal Pašajeva je ,,Manifest mladog čovjeka “, koji je objavljen 1938. i preveden je na više jezika. Uključen u tradiciju sovjetske fikcije o klasnoj borbi, prikazuje život majke i njena dva sina ranih 1920-ih u Bakuu. Represivne mjere lokalnog vlasnika zemlje prisiljavaju dvojicu braće da napušte svoje selo: stariji brat završi među radnicima boljševicima i postane herojski revolucionar, dok je mlađeg dječaka od sedam ili osam godina, koga je poslodavac izbacio, smrzne od teške zime i umire. Dok je majka u potrazi za svojim sinovima. Pored svoje ideološke strane, roman je imitacija između romana,,Jadnici“ Viktora Huga i romana Maksima Gorkog ,,Majka”.Drugi roman ,,Achik Kitab“ (Otvorena knjiga, 1941.), koji je stvorio pravu senzaciju u Azerbejdžanu i kritikovan od strane mnogih članova KP SSSR-a, veoma je drugačija vrsta rada. Riječ je o ljudima koji na društvo gledaju iz uske perspektive svog ličnog interesa i nemaju ništa protiv da žrtvuju sve za svoj lični interes. Karim Galdiev radi u kancelariji za nabavku pšenice u jednom od regiona. Krade i vara, jednom riječju, korupcija je utjelovljena u sovjetskom zvaničnom socijalnom drušrvu (pravde i jednakosti!!!!). Prebačen je u Baku, ali još više napreduje u korumpiranim krugovima prijestonice. I u svojim romanima i kratkim pričama prozni stil Mir Džalal Pašajeva je izuzetno je lucidan, jednostavan i živopisno opisan. Mir Džalal postao je jedan od najomiljenijih pisaca proze Azerbejdžana. Bio je dio ugledne književne publike koja je obuhvatala pisca istorijskih romana Muhammad Saida Ordubadija, dramatičara Huseina Džavida, velikog lirskog pesnika M.Mušvika (obojica su umrla u egzilu i progonstvu logora smrti u Sibiru), pjesnika Samada Vurguna i pisca Huseina Mehdija i sa svima njima bio je usko povezan.
Pored brojnih djela književne kritike, Mir Džalal Pašajev napisao je više od desetak romana i gotovo hiljadu kratkih priča!!! koje su sakupljene u zbirkama kao što su ,,Lopov u vrtu“ (1937), ,,Čestitke“! (Gozun Ajdin, 1939), ,,Priče iz moje zemlje“ (1942), ,, Priče iz života“ (1945) i ,,Jednostavne priče“ (1955). Mir Džalal Pašajev u svojim kratkim pričama pokriva širok raspon tema i likova. Više od složenosti zavjere koncentriše se na prikaz likova. Ima nevjerovatno bogatstvo mašte i muškarci i žene njegovih priča mogu proizaći iz svakog koraka života. Na taj način pruža i panoramski pogled na društvo u kome je živjeo. Kao umjetnika, Mir Džalal Pašajev treba biti upamćen po svojoj originalnosti, po dubini svoje vizije, humanosti, po oštrom osjećaju za humor i nezaboravnim likovima koje je stvorio.
Pašajev je bio autor trotomne knjige „Istorija azerbejdžanske književnosti“ (1957–1960) i autor koji je napisao više od 50 knjiga. ,,Iclas Kurusu“ (Presušen u susretima) jedno je od njegovih najpoznatijih djela koje opisuje kako glavna opsesija glavnog junaka birokratskim procedurama potpuno ga dodiruje sa stvarnostima porodičnog života. Njegove najpopularnije knjige su:
,,Dirilən adam“ (Čovjek vaskrsenja, 1936.)
,,Bir gəncin manifesti“ (Manifest mladog čovjeka, 1938)
,,Jolumuz hajanadır?“ (Gdje idemo? 1957)
,,Jašıdlar“ (Ljudi istog doba, 1984).
Za svoj višegodišnji doprinos kulturi i prosveti Azerbejdžana i više puta je odlikovan i nagrađivan i to: Medaljama ,,Za zaštitu Kavkaza“, ,,Za požrtvovan rad“ (1944); i dva puta je odlikovan ,,Ordenom časti“ (1950, 1958), dva puta počasnom uredbom Presedijuma Vrhovnog Sovjetskog Azerbejdžanskog SSSR-a i počasnim prosvetnim radnikom.Mir Džalala Pašajev je i djed prve dame Azerbejdžana Mehriban Alijeve.Umro je 28. septembra 1978. godine i sahranjen je u Aleji časti. Azerbejdžan čuva uspomenu na svog velikog pisca koji je čitav svoj život posvetio književnosti i prosveti a podsjećanje i uspomenu na njega čuvaju i određene i institucije koje nose njegovo ime i to: Srednja škola broj 39 nazvana po Mir Džalal Pašajev u Gandži (1962), Brod ,,Mir Džalal Pašajev“ (2006), Muzej Mir Džalal Pašajeva u Gandži (muzej je otvoren 29. septembra 2007. godine u čast stote godišnjice Mir Džalala Pašajeva. Odjeljenje za naučno i književno istraživanje počelo je sa radom u muzejskom kompleksu u aprilu 2009. Kuća-muzej ,,Adibinova kuća“ u Ićeri Šeheru, Baku, okrug Binagadi, 9, ulica Mir Džalal Pašajev, Ulica nazvana po Miru Džalal Pašajevu u Gandži, Poštanska marka posvećena 100-godišnjici rođenja poznatog azerbejdžanskog pisca Mir Džalal Pašajeva.
