Redakcija NIKOS KAZANTZAKIS – ODISEJ GRČKE KNJIŽEVNOSTI
PIŠE: Božidar Proročić
Nikos Kazantzakis rodio se 18. 02. 1883. godine u Heraklion, Kreta. Pripada onom redu najznačajnih i najprevođenih pisaca Grčke. U Heraklionu je završio osnovnu i srednju školu. Godine 1902. se seli u Atinu đe upisuje studije prava na Pravnom fakultetu Univerziteta. Uspješno završava studije 1906. godine. Iste godine izlazi mu njegov prvi roman „Ophis i Krinos” koji je potpisan pseudonimom. Priređeuje esej „Arstika Egona” a zatim i pozorišnu predstavu „Utapanje.” Nakon toga odlazi na Sorbonu, đe upisuje postdiplomske studije filozofije u Francuskoj 1907. godine. Tamo pada pod jak uticaj Henrija Bergsona, francusko-jevrejskog filozofa koji je kasnije postao dobitnik Nobelove nagrade za književnost. U Grčku se vraća 1909. godine i brani doktorsku disertaciju sa temom („Fridrih Niče filozofija prava i države”). Godine 1910. stalno se nastanjuje u Atini đe se bavi prevodilačkim radom. Upoznaje književnicu Galatejom Alekio sa kojom se vjenčava. U Atini objavljuje i svoj esej o njegovom mentoru Hariju Bergsonu. Sa svojim velikim prijateljem tradicionalnim grčkim pjesnikom Angelosom Sikelianosom formira intelektualnu grupu i zajedno sa njim putuje na planinu Atos đe su zajedno boravili četrdesetak dana. Obilaze mnogobrojne gradove i istorijske znamenitosti: Delfi, Mikena, Korint, Argos, Sparta, Mistras. Kroz ovo svoje putovanje, želi da pronađe filozofsku misao i postojanje svoje drevne Grčke, koja ja je mnogima bila simbol postojanja jedne drevne kulture. U Nikosu se tada rađa misao, da ispiše životnu dramu i priču grka Georga Zorbasa, kroz svoj roman koji nosi naslov „Život i država Aleksis Zorbas.” kroz ovja roman prepliće se život i stalež radničke klase, u rudniku lignita u Kreti. Film po istoimenom romanu napravljen je 1964. godine, u koprodukiciju Ujedinjenog Kraljevstva i Republike Grčke u režiji Mikos Kakojanisa i maestralnoj glumi Entonija Kvina, uz glumu Irene Papas, i muziku Mikisa Teodorakisa, postigao je svjetsku slavu i popularnost na filmskim platnima. Osvojivši najprestižnije priznanje „ Oskara” za najbolji adaptirani scenarijo, i za najbolju sporednu ulogu na filmu. Tokom svoga života Nikos Kazantzakis je puno putovao: Pariz, Beč, Berlin, a od država je obišao: Italiju, Kipar, Palestinu, Egipat, Sinaj, Rusija, Kina, Japan, Španija, Engleska, Francuska, Holandija, Njmačka, Austruija, pa i na njegovom putu našla se Jugoslavija. Na njega je posebno značajan uticaj Sigmunda Frojda sa čijim se radovima sreo u Beču 1922. godine kao i sa budističkim spisima. Ovim svojim putovanjima Kazantzakis bio je u kontaktu sa različitim, filozofijama, kulturama načinom života ljudi što je itekako uticalo na njegove književne i filozofske norme i djela. Kazantzakis je često svojim prijateljima slao pisma podstaknut uticajem Sigmunda Frojda i Ničea, većina njegovih putopisa je nastala pod uticajem ovih značajnih stvaraoca. Kazantzakis je je počeo pisati moderni nastavak „Odiseje” u periodu od 1924-1938. godine. Njegovo djelo predstavlja jednu od najdužih spjevova sa 33.333 stiha u sedamnaestercu spjev koji je stvarao dugih 14 godina.
Sam Kazantzakis je za ovaj spjev rekao da predstavlja najveći književni domet i epopeju „bijele rase.” Kroz svoje djelo „Poslednje Hristovo iskušenje” koje je doživjelo i filmsku adaptaciju pokazao je snagu ličnosti i osjećanja pravog stvaraoca. Zbog svjih kniževmih dometa Kazantzakisa sa su primjetili i drugu značajni stvaraoci Evrope i Svijeta. Nagradu Uneska dobio je 1947. godine a Nobelova nagrada stalno mu je izmicala često neopravdano i nezasluženo. prvi grk koji je dobio ovo prestižno priznanje bio je je diplomata i književnik Jorgos Seferis 1963. godine. Zadovoljstvo Grka bilo je tužno jer su bili svjesni da tu nagradu zaslužuje istaknuti književnici Nikos Kazantzakis i Angelos Sikelinaosom. Nikos Kazantzakis nije ništa moglo da odvrati od pisanja, pa iako se povremeno bavio politikom jednom je prilikom rekao: „Ne pripadam nijednoj ideologiji. Zato mogu da gledam jasno. Kada pripadaš nekoj partiji, ne vidiš jasno. A ako gledaš jasno, ne možeš pripadati nijednoj partiji.” U politici bio je lojalan intresima Grčke koju je toliko nesebično volio. Ovaj istaknuti kniževnik i jedan od najprevođenih i najznačajnih pjesnika grčke je rekao: ,,Svima nama koji volimo ljude dužnost je: a) da ne dozvolimo više nikad nepravdu i nemoralnost savremenog života, socijalnu, političku i ekonomsku, i b) da spasemo i istaknemo pravo, koje pripada narodu, da želimo da mu se poboljšaju uslovi. I ne samo pravo nego i snagu da se podigne kvalitet svog života. Naš cilj je da stvorimo uzvišeni moral, da uvedemo pravdu u svijet, da damo dublji smisao vrlini, časti i humanosti.”
Kazantzakis je bio proganjan kao i svi veliki pjesnici. Glavna optužba je bila ateizam koji je iskazao kroz svoje djelo „Askezi” kao i „Poslanica Grku” predstavlja osnov i okvir za razumijevanje njegovih djela i književnosti. Godine 1954. je doživio tešku sudbinu svih velikih antičkih pjesnika i doznao je da su njegova djela „Kapetan Mihalis” i „Poslednje iskušenje Hrista.” Stavljena na crnu listu „nepoželjnih djela i autora.” Crkva se obrušila na njega svom snagom ne razumjevši, negovu filozofsku misao i djelo koje je imalo veoma velikog uticaja, na sve pisce Evrope. U jednom od poslednjih pisama Grčkoj pravoslavnoj crkvi napisao je: ,,I dodajem ovo svim našim felama mitropolita i despota: vi ste me prokleli, a ja vas blagosiljam. Želim da vaša savjest bude jednako čista kao moja, da budete jednako moralni i religiozni kao što sam to ja.” Grčka pravoslava crkva nije htjela da primi njegove zemne ostatke kada su kopnom stigli u Atinu, 3. novembra 1957. godine. U Iraklionu je sahranjen uz prisistvo mnogobrojnih intelektulaca, književnika, pisaca i građanja, koji su pratili njegovo stvaralaštvo tokom čitavog njegovog života. Njegovo djelo predstavlja neraskidivi spoj Grčke. Kroz njegova djela čitaoc sam traži put, opstanka, put stradanja, put religije, put istine i filozofsku misao. Njegova kniževna djela u formi: poezija, proza, filozofska djela, prevodi, dječja i udžbenička literatura i brojni eseji, pokazuju nam svu antičku snagu Grčke koju je toliko nesebično nosio u svom srcu. Ako želimo da opišemo životni put ovog književnog stvaraoca Grčke najbolje to možemo na to da se osvrnemo kroz njegove riječi isklesane na grobu a koje nam kažu: “Ne nadam se ničemu, ne bojim se ničega, ja sam slobodan.” Ove njegove misli nam govore o snazi intelektualca, književnika i pisca čiji je život bio posvećen najvećim i najljepšim dometima njegove voljene Grčke. Dok god bude postojala Evropska književnost u njoj će zlatnim slovima biti isklesano ime Nikos Kazantzakis, koji je sa toliko puno ljubavi emocija i znanja odavno dotakao vrh Olimpa i postao jedinstveni Odisej književnosti Grčke. Da li će se novi Titani poput Nikosa rađati u Grčkoj pokazaće nam vrijeme i istorija. Na nama je da čuvamo ovako značajne pisce od zaborava. Njegova riječ je najljepši amanet postojana Grčke, Evrope, i Svijeta u svim vremenima koja su pred nama. Zato na ovaj način i čuvano uspomenu na Nikos Kazantzakis sa punim pravom nazvanog Odisejem Grčke književnosti.
Ambasada Grčke se nalazi u Podgorici i na najljepši način čuva sve kulturne vrijednosti književnosti Grčke. Theodoros Michalopolus prvi savjetnik Grčke ambasade uz nesebičnu pomoć gospođe Ane Klikovac službenog prevodioca za grčki i latinski jezik vrše svoju plemenitu misiju da nama približe ulogu i značaj Grčke kulture i književnosti.
