O Šerbu Rastoderu (iz Enciklopedije Bošnjaka Nazifa Veledara)

IZ ENCIKLOPEDIJE BOŠNJAKA autora Nazifa Veledara:

RASTODER, Šerbo (Radmanci, općina Petnjica, 13. 8. 1956), akademik, redovni član i jedan od utemeljitelja DANU i BANU, redovni član CANU, jedan od vodećih savremenih historičara Crne Gore, univerzitetski profesor, redovni profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore i Fakultetu političkih nauka, te visiting profesor i mentor na više stranih univerziteta, doktor nauka, glavni urednik „Almanaha“ – časopisa za bošnjačku historiju i kulturu u Crnoj Gori, osnivač i šef studijskog programa za historiju na Univerzutetu Crne Gore.

Rođen je u Radmancima, općina Petnjica. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Baru. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu – Odsjek za istoriju 1981. godine. Na istom fakultetu je završio postdiplomske studije i odbranio magistarski rad: Jugoslovenska radikalna zajednica u Crnoj Gori 1935 – 1939  u junu 1987. godine, da bi potom  odbranio i doktorsku disertaciju pod naslovom: Socijalno-ekonomski osnov  političkih borbi u Crnoj Gori 1918-1929. u junu 1993. godine (na Odsjeku za historiju). Mentor diplomskog, magistarskog rada i doktorske disertacije Šerbi Rastoderu je bio dr  Branko Petranović, profesor na Odsjeku za istoriju Filosofskog fakulteta u Beogradu.

Dobitnik je najviše državne nagrade za naučni rad i više drugih priznanja. Visiting professor je  i mentor na više stranih univerziteta. Redovni profesor je na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore i Fakultetu političkih nauka. Prošao je sva zvanja od asistenta do redovnog profesora. Od 1985. do 1993. je bio asistent pripravnik i asistent na predmetima Istorije jugoslovenskih naroda i Uvod u istoriju sa osnovama pomoćnih istorijskih nauka, 24. 2. 1994. izbran u zvanje  docenta,  7. 5. 1999. u zvanje vanrednog profesora, 2005. u zvanje redovnog profesora. Šef je studijskog programa za istoriju na Univerzitetu Crne Gore. Redovni je član i jedan od utemeljitelja DANU i BANU, i redovni  član CANU. Prof. Rastoder je jedan od najvećih historičara među Bošnjacima.

Osnovni predmet naučnog interesovanja prof. dr Šerbe Rastodera je historija Crne Gore, historija Bošnjaka/Muslimana, historija Jugoslavije XIX i XX vijeka i teorijsko-metodološki problemi historijske nauke. Organizirao je više međunarodnih naučnih skupova. Učestvovao  je na izradi  više projekata međunarodnog karaktera. Tokom 2004. boravio na studijskom usavršavanju  u SAD po osnovi programa za medije. Držao je predavanja o historiji i multikulturi Crne Gore u više zemalja Zapadne Evrope, SAD-a i Turske.

Akademik prof. dr. Šerbo Rastoder, jedan od vodećih savremenih povjesničara Crne Gore, redovni član Dukljanske akademije nauka i umjetnosti (DANU), redovni član Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (CANU), je bio ili je i danas: član Upravnog odbora Matice crnogorske (od 1994), član Upravnog odbora Instituta za otvoreno društvo Crna Gora (1999 – 2002), član Upravnog odbora Historijskog instituta Crne Gore (2001 – 2005), član Upravnog odbora Centra za ljudska prava pri Univerzitetu Crne Gore (od 2001), član Redakcije Enciklopedije Crne Gore, zamjenik glavnog urednika Crnogorske enciklopedije, član Predsjedništva Društva historičara Crne Gore (1997 – 2000), od 2002. član Savjeta RTCG, potpredsjednik je Nacionalnog komiteta za dijasporu (2001 – 2003) … Član je ekspertskog tima Ujedinjenih nacija u timu od 100 naučnika iz čitavog svijeta na projektu “Dissolution of Yugoslavia”.

Član je Savjeta za opšte obrazovanje koji je proveo reformu školstva u Crnoj Gori, član  Savjeta kurikularne komisije za reformu školstva i koordinator za oblast društvenih nauka (istorija, geografija, građansko obrazovanje) (2001 – 2003), član Izvršnog odbora Pokreta za nezavisnu Crnu Goru (2004 – 2006), prvi predsjednik Savjeta Bošnjaka Crne Gore (2007 – 2013), od 2010. član Savjeta za naučno-istraživački rad, osnivač i utemeljivač Centra za međunarodne studije Univerziteta Crne Gore, član Upravnog odbora  Centra za ljudska prava pri Univerzitetu Crne Gore, osnivač i utemeljivač posebnog studijskog programa za istoriju pri FF UCG, od 2018. predsjednik Odbora za istoriju CANU, jedan od osnivača FPN i tvorac programa za istoriju na tom fakultetu,
Akademik Šerbo Rastoder je pokretač i glavni i odgovorni urednik Almanaha (od 1999), časopisa za proučavanje, zaštitu i prezentaciju kulturno-historijske baštine Bošnjaka muslimana Crne Gore. Član je međunarodne redakcije časopisa History stady, Samsun, Turkey i član međunarodne redakcije časopisa Historijska misao, Tuzla, BiH. Prvi je predsjedavajući (2002 – 2004) Foruma Bošnjaka-muslimana Crne Gore. Jedan je od utemeljivača i članova Osnivačke skupštine Bošnjačke akademije nauka i umjetnosti (BANU) 9. 6. 2011. godine, a na  redovnoj sjednici Akademije održanoj 16. januara 2021. godine u Sarajevu jednoglasno je izabran za potpredsjednika Bošnjačke akademije nauka i umjetnosti (BANU). 

Akademik Šerbo Rastoder je dobitnik brojnih nagrada i priznanja: nagrada „Oslobođenja Bara“ za naučni rad; nagrada „Oslobođenja Rožaja“ za naučni rad, nagrada „Oslobođenja Petnjice“ za naučni rad, dobitnik je više zlatnih plaketa, diploma i drugih priznanja za naučni rad, autora najčitanije knjige, urednika izdavačke kuće; dobitnik je Trinaestojulske nagrade, najvišeg državnog priznanja za naučni rad; jedan je od 33 dobitnika priznanja “Eskišehir 2013″, asocijacije koja pokriva prostor od 320 miliona ljudi za doprinos u nauci i kulturi, koje se dodjeljuje intelektualcima iz čitavog svijeta.

Autor je oko 40 posebnih monografija, pisac pogovora više knjiga, koautor udžbenika historije za gimnaziju, autor nekoliko univerzitetskih udžbenika, urednik i recenzent preko 80 posebnih izdanja, autor  preko 400 naučnih priloga, članaka i rasprava i preko  200 prikaza, priloga, eseja,  bilješki i osvrta. Autor je više od 150 enciklopedijskih jedinica za “Enciklopediju Crne Gore” i “Crnogorsku enciklopediju”. Urednik je i koautor “Istorijskog leksikona Crne Gore”, urednik i autor “Leksikona Bošnjaka / Muslimana Crne Gore”. Knjige i radovi su mu prevedeni  na sve vodeće svjetske jezike. Knjigom “Skrivana strana istorije: Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918 – 1929. godine” prof. dr. Šerbo Rastoder je učinio nevjerovatan otklon i obrt u historijskom tumačenju i proučavanju historije Crne Gore, posebno nemilih događaja oko prisajedinjenja (aneksije) Kraljevine Crne Gore, Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (odnosno Srbiji) 1918. godine, objavivši mnogo novih originalnih dokumenata.

Učestvovao je na izradi više projekata međunarodnog karaktera kao što je pomenuti  projekat UN-a Dissolution  of Yugoslavia; organizirao više okruglih stolova, tribina iz oblasti historije, ljudskih prava, interetničkih odnosa, medija i kulture. Član je brojnih organizacija koje se bave historijskom problematikom i redakcija brojnih časopisa. Mentor ili član komisija bio je mnogim kandidatima koji su radili magistarske radove ili doktorske disertacije iz historije i sličnih oblasti.  

Studije i monografije: Dr Nikola Dobrečić, arcibiskup barski i primas srpski 1872 ‒ 1955, život i djelo, Prilog izučavanju istorije barske arcibiskupije, Mediteran, Budva 1991 (koautorsko djelo); Životna pitanja Crne Gore 1918 ‒ 1929, Kulturni centar Bar, Biblioteka “Barski ljetopis”, Bar 1995; Političke borbe u Crnoj Gori 1918 ‒ 1929, Zadužbina Andrejević, Biblioteka Disertatio, Beograd 1996; Skrivana strana istorije, Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918 ‒ 1929, I–IV, Zbornik dokumenata, Biblioteka Nidamentym, Bar 1997, Podgorica 2006; Političke stranke u Crnoj Gori 1918 ‒ 1929, Conteco, Bar, 2006; Janusovo lice istorije, VIJESTI, Podgorica, 2007; Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore, prijevod izdanja iz 1921, Conteco, Bar, 2001 (pogovor); Petrovići u egzilu – suton jedne dinastije, CANU, Podgorica, 2002 (Poseban otisak iz Zbornika radova sa naučnog skupa “Dinastija Petrović Njegoš”, 227–301); Udžbenik za IV razred gimnazije (koautor), Zavod za udžbenike, Podgorica, 2003; Crna Gora u egzilu 1918 ‒ 1925, III, Istorijski institut Crne Gore, Almanah, Podgorica, 2004; Istorijski Leksikon Crne Gore I–V, Vijesti, Podgorica, 2006, urednik i koautor; Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do 2003. (koautor), Podgorica, 2006; History of Montenegro (koautor), Podgorica, 2006; Crna Gora i velike sile, Podgorica 2007 [koautor]; Историа Черногории, Подгорица 2009; Historie du Montenegro des temps les plus anciens jusqua l independence, Coperation Luxembourg Montenegro, 2011; Bošnjaci/Muslimani Crne Gore između prošlosti i sadašnjosti, Podgorica 2010; Begovi na granici, Resulbegovići od Novog, Trebinja do Ulcinja, Podgorica 2011; Kad su vakat kaljali insani, Šahovići 1924, Podgorica 2011; Buduća prošlost, Uvod u istoriju sa osnovama istorije istoriografije, Podgorica – Nikšić 2011; Politički život u Crnoj Gori 1929–1941, Leksikon muslimana/Bošnjaka Crne Gore, Podgorica 2016. (koautor), Je li rano biti čovjek (u štampi), Komunisti i muhadžiri (1958-1971), Slučaj opštine Rožaje, Podgorica 2018; Turski (Osmanski) izvori za istoriju Crne Gore, CANU 2018, Knj.I, tom 1, 2, 3, (priredio); Yugoslavia from historical perspective (1918-1991), Belgrade, 2017, (coauthors); Jugoslavija u istorijskoj perspektivi (1918-1991), Beograd 2017, (koautor);  Murteza Karađuzović (1865-1941) muftija crnogorskih muslimana , Podgorica 2019; S Novakom Adžićem suautor objavio je Šerbo Rastoder knjigu  „Moderna istorija Crne Gore 1988 – 2017. Od prevrata do NATO pakta“ (Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 2020). Ova knjiga na 1776 stranica u tri toma, koautora Šerbe Rastodera i mr. Novaka Adžića, pravnika i historičara, obrađuje historiju Crne Gore od 1988. do 2017. godine. Ona otkriva pozadinu mitinga koji su doveli do puča u januaru 1989. godine, put koji je prošla Crna Gora od raspada Jugoslavije do najnovijeg vremena i kako je jedno od “dva oka u glavi” došlo do članstva u NATO savezu.

Na pitanje novinara Monitora:  “Recenzenti su eminentni naučnici iz regiona. Kako glasi njihova ocjena vaše knjige?“

Prof. dr. Šerbo Rastoder, akademik CANU, DANU i BANU, je rekao: „Kao autori insistirali smo  da pored jednog recenzenta iz Crne Gore (recenzent knjige je i prof. dr. Srđan Darmanović, ministar vanjskih poslova u Vladi Crne Gore, op. a.) za svaku knjigu pojedinačno budu još bar dvoje  iz regiona. Zašto? Bila nam je  važna recepcija ovog djela izvan granica Crne Gore. Na prvoj promociji ovih knjiga  održanoj 21. maja na on-line konferenciji učestvovali su: dr. Latinka  Perović iz Beograda, prof. dr. Hrvoje Klasić iz Zagreba, prof. dr. Nevenka Tromp iz Amsterdama, prof. dr. Husnija Kamberović iz Sarajeva, Sonja Biserko iz Beograda. Ako bi apstrahovali pregršt komplimenata  autorima i izdavačima kao kurtoazne, posebno su nam prijale javne objave kolegijalne ,,zavisti i ljubomore” kolega u profesionalnom smislu i njihovo saznanje da ove knjige mijenjaju stereotipnu sliku o Crnoj Gori devedesetih, kao sredini patetičnih ratnika vezanih pupčanom vrpcom za Miloševića, maloj bočici punoj otrova smještenoj u središte pogubne ideologije koja je uništila Jugoslaviju. Pokazalo se da je  i ovdje postojala tzv. ‘Druga Crna Gora pacifistička, tolerantna, građanska, proevropska, prodemokratska … I da je ta Crna Gora u početku slabašna i malo uticajna, vremenom izrasla u respektabilnog partnera svim snagama modernosti. Možete taj proces vezivati za ličnost, što mislim da je  simplifikacija društvenih procesa, možete to pripisati spoljnjem faktoru, ali ne možete apstrahovati unutrašnju dinamiku društva koje se stalno lomi na razmeđi tradicionalizma i modernizma.“

Na pitanje novinara (za BNN – Bosnian National Network): “Da li je islamizacija na prostorima bivše Jugoslavije izvršena nasilno, o čemu su  generacije obrazovane u zadnjim desetljećima na ovim prostorima, učene kroz obrazovni sistem, a što je na kraju krajeva postao i sastavni dio općeg gledanja na dio historije ovih prostora nakon dolaska Osmanlija?”

Akademik prof. dr. Šerbo Rastoder je kazao: „Razmišljajmo prostom logikom. Da li je svako primanje nove vjere neka vrsta nasilja? Mentalnog, ekonomskog, kulturnog, političkog… Ako je odgovor – da, onda su sve monoteističke religije na ovim prostorima, rezultat nasilja. Zašto se ono vezuje samo za islam? Pa, zato što je to tumačenje nastalo u okvirima druge vjere, koja je na taj način ” branila” sebe, jer bi svako drugo tumačenje, osim onog da je to nasilan proces, podrazumijevalo da se odgovori na pitanje: zašto se to desilo? To je među prvima uočio Fernan Brodel, te je ustvrdio “da je primanje islama za evropskog seljaka bila jedna vrsta oslobadjanja”. Time je naglašen socijalni aspekt ovoga problema kao primarni. Pogledajmo kako to izgleda u vjerskom učenju: Kur’an izričito zabranjuje svako nasilje u činu primanja vjere – „U vjeri nema prisile“. Rezultat? Samo su na prostorima dominacije islama, očuvane i druge vjerske zajednice. Tačnije, tek sa islamom imamo prostor vjerskog pluralizma. Koji je to prostor? Pogledajte istorijske karte ili kartu savremenog multikulturalizma. I na kraju – suštinski argument. Svaku činjenicu je nužno potkrijepiti dokazom: kako to da još uvijek niko ne ponudi dokaz, istorijski izvor, koji bi jasno ukazivao da se radi o nasilnom procesu. Mišljenje izvedeno iz prakse,  ne može biti dokaz, jer bi u protivnom morali objasniti: šta je to sprječavalo Osmanlije da  godišnje ” islamiziraju” samo 1% stanovništva i tako 5-6 puta izvrše konverziju stanovništva na prostorima koje su kontrolisali. Čista logika kaže, sprječavala ih je – organizacija države.“