Osvrt na zbirku poezije ”Bogumilske” Miraša Martinovića

OSVRT NA ZBIRKU POEZIJE „BOGUMILSKE“ MIRAŠA MARTINOVIĆA

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

U izdanju „Lena graphics design“ iz Prištine ovih dana je izašla iz štampe nova zbirka poezije jednog od najznačajnijih savremenih crnogorskih pjesnika Miraša Martinovića. Miraš Martinović, pjesnik antičkih tema, beskrajnih pejzaža Doclee, Prevalitane, unikatan je i jedinstven ne samo kod nas nego i u Evropi. Iz svog „zlatnog“ pera ispisao je stihove koji se po svojoj poetskoj moći i snazi mogu svrstati u poetska blaga i nasljeđe koje će koristiti svim narednim generacijama. Pjesnik jedino tako i može nastaviti svoj život i dotaći beskonačni univerzum, kroz najjaču magiju pisane riječ, a to je poezija.

Bogumili koji su imali svoju posebnu hrišćansku dogmu bili su od X do XIII vijeka razasuti od Crnog mora do Atlanskog okeana. Na prostorima Bosne,  Dalmacije, Raške postoje stećci (nadgrobni spomenici) koji govore o njihovom postojanju na ovim prostorima. Miroslav Krleža, Mak Dizdar, Desanka Maksimović, Miodrag Pavlović  i mnogi drugi bili su inspirisani njihovim postojanjem i pisali su o njima. Već u samom naslovu zbirke  uviđamo neminovnost perecepcijske tragdije Bogumilazbirke poezije koja je tako brižljivo napisana. Čitalačka publikla navikla na česte streotipe u poeziji refleksije svakodnevnih iskustava i moderne poetike neautentičnih promišljanja, u metežu i poplavičestehiper-poetske produkcije, mora biti prijatno iznenađena, pojavom zbirke koja je cjelovita, autentična i (gotovo) jedinstvena na Crnogorski prostorima. Miraš Martinović poeziju doživljava kao duhovnu alhemiju. Pred nama je jak poetski doživljaj koji nastaje dok je i sam Miraš Martinović stajao pored takvih stećaka u potrazi za smislom bogumilskog postojanja. Sama riječ Bogumili proističe iz etimologije (Bože pomiluj). Miraš Martinović kroz ovu zbirku pokušava da protumači bogumilske  poruke  o tijelu i duši pred samim Bogom. Duhovne i religiozne spaja sa istorijskim trenucima koji se prožimaju kroz njihova učenja, ali je u njima prisutan i odnos prema čovjeku i prema njegovim progoniteljima. Pojavljuju se i istorijski trenuci koji su vezani i koji prate život i stradanje Bogumila pa tako u većini pjesama imamo motive progona, stradanja, smrti, grobova, roblja, tamnica, mučenja, duša, neba, hiža, pustoši, pepela, krvi, inkvizitora i samog gospoda Boga.Koncepti smrti, kola, pećina zemlje uveliko se prožimaju dejstvom obreda koji stiču vjerska značenja. Tu se pokazuje originalnost ove zbirke.

Jako iskazana poetska misao Martinovića posebno je egzaktna u pjesmi ,,Hoće” u kojoj autor zapisa:

HOĆE

Oni sa istoka i oni sa zapada

Pape i Carevi Bonificije i Urbani

Biskupi i vikari na sav glas viču

Da se jeres spali

Krstaši krstonosci i mačonosci

Branimo ne damo

Ako unište neka svjedoči kamenje

Svjedok najpostojaniji

Smetamo kraljevima i županima

(odlomak)

Kada  poezija Martinovića dotakne duhovnu i molitvenu dimenziju Bogumila, ona postaje specifikum. U otkrivanju tajni, takva poezija nam razotkriva  suštinu bogumilskih stradanja i svijeta, kroz njihove molitve dotiče samu istinu kao u pjesmi ,,Jesu li”.

JESU LI

Čitaju li slova što smo ih upisali u kamen

Sijaju li noći po našim grobovima

Je li pravda na zemlji

Jesu li planine gdje su bile

Jesu li se šume podmladile

Šume koje spališe

Da se ne možemo sakriti

(odlomak)

Ljepota stvaralačkog svojevrsnog poetskog performansa Martinovića kao da govori iz same duše Bogumila koji su spremni za oprost i pokajanje. Martinović je ovom zbirkom stavio pečat i ,,prozirni lanac” koji sami čitaoci skidaju, no i pored toga u njima se nalazi i lavirint seansi. Ovi stihovi  u sebi nose drevne poruke kompleksnom, često i zamršenom ljudskom biću Bogumila, koji ,,vape” nad oltarima koji se nalaze u šumama, poljima, planinama, pećinama, jarugama sa vječnim pitanjem  Bogu Tvorcu: ,,Zašto smo progonjeni.” ,,Bogumilske” pjesme Miraša Martinovića imaju svoje paralele sa pjesmama i zbirkom poezije Maka Dizdara (1917-1971) koji je pred sam kraj  života napisao zbirku ,,Kameni spavač” 1966. godine,  inspirisam stećcima i životom Bogumila. Oganj ruke inkvizitora koji su progonili Bogumile jasno je izražen i autentičan u pjesmi ,,Gospode”.

GOSPODE

Čulo se sa kraja na kraj Vaseljene

Trpjeli uvjereni da će svjetlost

Da ćemo biti svjedoci

A svjetlosti nema bez stradanja

Svijetli u tvojoj i našoj tami

Mi kroz plamen mi pod kamen

Ti se ne oglasi

(odlomak)

Poezija Miraša Martinovića u ovoj zbirci postaje oltar života, ali i oltar stradanja svih onih koji su kroz hriščanske paradigme išli kroz život, progonjeni na novim temeljima i novim načelima hrišćanske crkve. „Bogumilske“  pjesme u govore o suštini postojanja  i da se svaki čitalac unutar sebe osloni na neotuđivo i neizbrisivo,  makar i jedno i drugo dolazilo iz daleke prošlosti. Poetika Martinovića izrasta iz cjeline gdje pjesnik pretače život čovjeka (monaha) u bezglasni krik koji se prećutkuje, gdje se dostojanstveno podnosi stradanje, a molitva i vaskrsavanje izgrađuju jedan i jedini put istine i postojanja u duhu, ne samo religioznom, već i u sopstvenom promišljanju. Ovo je jedna od najboljih zbirki ovog plodnog autora u kojoj je evidentan zaokret u odnosu na dosadašnje zbirke.Ovdje pjesnik pokazuje riješenost da svojim snažnim intelektom pokrene metamorfozu već davno zaboravljenih simbola. Ono što bi se moglo istaći kao kritika, to je da je zbirka štampana u veoma malom tiražu, kao i činjenica da je  ovako izuzetna zbirka trebala biti podržana od institucija kulture i izdavača u Crnoj Gori jer Miraš Martinović je to sa punim pravom zaslužio kao jedan od najplodnjih stvaraoca u Crnoj Gori. No, siguran sam da će ova zbirka  doživjeti svoje drugo izdanje i biti jako dobro prihvaćena kod istinskih znalaca i ljubitelja poezije.