BIJELO POLJE se nalazi u crnogorskom dijelu Sandžaka, u dolini koju presijeca planinska rijeka Lim. Nekada je to zaista bilo polje, s proleća prekriveno cvjetovima bijele rade po kome je i grad Bijelo Polje, dobio ime. Osmanlije su Bijelo Polje nazivali Akovo ili Akova.
Članak je nastao u okviru projekta koji je finansiralo Ministarstvo kulture i medija iz sredstava Fonda za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija. Mišljenja, nalazi, zaključci ili preporuke koji su ovdje izneseni su stav autora i ne odražavaju nužno stav Ministarstva kulture i medija Crne Gore
Bijelo Polje je treća opština u Crnoj Gori po broju stanovnika, a četvrta po površini. Prema popisu iz 2011. godine, opština ima oko 46.000, od čega Bošnjaka oko 43 %.
Osmanlije su ovaj kraj osvojile 1455. godine i tokom svoje vladavine ovim krajem Bijelo Polje nazivali Akova, koje se prvi put spominje 28. juna 1583. godine, ali ne kao gradsko naselje, nego kao karavanska stanica.
Današnji Bjelopoljski kraj čine nekadašnja naselja i utvrđenja: Bihor, Limski Nikšićki, nahija Vraneš, dio Komarana i Nikoljac Pazar. Naročito je važno istaći da se razvoj Akova, odnosno Bijelog Polja ne može odvojiti od razvoja Nikolj-Pazara.
Grad Bihor se pominje 1450. godine. Ovaj stari grad je pao pod osmansku upravu 21. juna 1455. godine, kada je imao 17 sela sa 1.640 domaćinstava i 108 kuća. U njemu je 1530. godine bilo 226 nefera (boraca) i 22 musthafiza (čuvara gradskog utvrđenja), sa 4 topa na tvrđavi. Pored dizdara, Bihor je imao ćehaju, tobdžiju i imama mjesne zajednice. Tada se u Bihoru spominje i prva džamija i džamijski službenik.
Postojeće džamije iz osmanskog perioda su Gradska džamija, 1471. godine, džamija u Sutivanu, 1870. godine, džamija u Loznoj, obnovljena 1990. godine, džamija u Gubavču, 1829. godine, džamija u Bistrici, prva polovina 19. vijeka, džamija u Koritima, 1912. god.
Porušene džamije su džamija Fethija, džamija u Bioči spaljena 1912. godine, džamija u Hasanbegovića mahali, odnosno Šahovićima, današnje Tomaševo, koja je uništena nakon pokolja bošnjačkog stanovništva 1924. godine, džamija u Ivanju, spaljena 1943. godine, džamija u Zatonu, spaljena 1943. godine, Hajdar-pašina džamija u Radulićima spaljena 1943. godine, Hadžidanuša – Čaršijska džamija se nalazila u centru grada, u Ašik mahali, izgrađena je krajem 17. vijeka i bila je najljepša džamija u Bijelom Polju. Srušena je u toku Drugog svjetskog rata, tokom ‘’savezničkog’’ bombardovanja. U njenom haremu se nalazilo mezarje u kom je pokopan poznati alhamijado pjesnik i književnik hafiz Salih Gašević. Nakon rata, na dijelu gdje se nalazila džamija sagrađen je park, a na mezarevima spomenik palim borcima u Narodnooslobodilačkom ratu. Uz Hadžidanuša džamiju nalazila se zgrada bjelopoljske ruždije, a od 1905. godine premještena je u novu zgradu građenu za tu svrhu – današnja zgrada Zavičajnog muzeja. Bjelopoljska ruždija prestala je sa radom 1912. godine, nakon povlačenja Osmanlija sa ovih područja.
Haznadar Mehmed – agina ili Harem džamija, podignuta u 17. vijeku u Donjoj mahali, bila je najveća u gradu, zidana kamenom i sa drvenom munarom. Srušena je 1958. godine voljom tadašnjih vlasti, a na njenim temeljima je tada podignuta zgrada Elektroprenosa…
https://youtu.be/uciOBzGuDvY?si=_9QTP_0iCy2son3I
U selu Radulići se i danas nalaze ostaci spaljene Hajdar-pašine džamije. Džamiju u Radulićima su zapalili četnici 1943. godine. Danas postoje samo ostaci zidina ove džamije, munareta i turbeta u kome je mezar Hajdar-paše.
https://youtu.be/Zb5y-8uSIjI?si=fS2B6gawj5tC-UdE
Gradska džamija je napravljena u selu Jabučno. Ne postoje podaci ko je i kada sagradio. Iz ovog sela je prenijeta 1741. godine na današnje mjesto u gradu gdje se danas i nalazi. Prema legend džamija je prenešena s Jabučna, sve s ruke na ruku, za dan i noć od strane džematlija Bijelog Polja. U nekoliko navrata je adaptirana i sada je u veoma dobrom stanju. Ova džamija je poznata i pod imenom Gušmirska. U haremu džamije se nalazi mezar hafiza Mustafe Gušmirovića.
S obzirom da je u Kolašinu, Beranama, Nikšiću, Herceg Novom i Bijelom Polju uništeno skoro sve iz osmanskog perioda ova bjelopoljska džamija je uz prvenstveno nikšičku džamiju veoma važna za Bošnjake te ju je potrebno obnoviti u orginalnom izgledu kako bi bila sačuvana od daljih dobronamjernih ali nestručnih intervencija na fasadi, sa eloksiranim prozorima, spuštenim plafonom od rigipsa, krovom pokrivenim tegolom… Što je u izvjesnoj mjeri narušilo njen autentičan izgled. Stare džamije iz osmanlijskog perioda treba sačuvati u izvornom obliku, a dijelove koji su vremenom dotrajali ili oštećeni, treba obnoviti u istom obliku. Tako će objekat sačuvati stvarne arhitektonske vrijednosti. Zapravo, važno je u cijeloj Crnoj Gori po pravilima struke i stručnjaka iz Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore obnoviti i zaštititi sve džamije iz osmanskog perioda, a nove džamije, islamske centre, gasulhane, hatarhane i druge objekte graditi kada se za to steknu uslovi na novim lokacijama sa velikim parkinzima, a ne na starim mezaristanima uništavajući nišane kao to što je slučaj sa izgradnjom gasulhane u Bijelom Polju. Prijeka potreba za nekim objektom nije opravdanje da se uništava nešto od neprocjenjive vrijednosti za Bošnjake. No, ta pitanja u uređenim državama rješavaju ljudi iz ustanova za zaštitu kulturno-historijskog nasljeđa, dok u Crnoj Gori postavljamo pitanje kada će Uprava za kulturna dobra Crne Gore početi da radi svoj posao i kada će konačno stati na kraj samovolji i nekada bahatosti nekih pojedinaca i pojedinih institucija, i spriječiti uništavanje preostalih kulturno-historijskih dobara? A, mi Bošnjaci, ako uništimo preostale nišane iz osmanskog perioda samo zato što su stara muslimanska groblja na atraktivnim lokacijama imaćemo dućane i gasulhane ali ćemo izbrisati sjećanje na prethodne bolje generacije Bošnjaka koje su u teškim vremenima sačuvale islam za našu generaciju.
