Redakcija 
80 godina od pogibije Raduna Đukića prilikom oslobođenja Rožaja u Drugom svjetskom ratu
RADUN ĐUKIĆ (1915-1944) – BORAC IX CRNOGORSKE UDARNE BRIGADE
Radun Đukić od oca Rada i majke Stanke, rođene Mijović, rođen je 15. oktobra 1915. godine u selu Gračanica kod Andrijevice. Potiče iz porodice koja se od najranijih dana nadahnjivala idejama jugoslovenstva.
Otac Rade je interniran i poslat u koncentracioni logor Nađmeđer gde je ostao do austrougarske kapitulacije. Majka Stanka je ostala sa troje maloletne djece, boreći se da ih ishrani i vaspita. Krajem 1918. godine, Rade dolazi iz logora i uzastopno dva mandata biva biran za predsjednika opštine Polimlje, pa su se i materijalne prilike porodice poboljšale.
Radun uči osnovnu školu u Kruševu, a zatim u Zoriće (Andrijevica). Još od prvih dana u osnovnoj školi stiče simpatije učitelja i svojih vršnjaka. Školske 1926/27. godine upisuje se u Beransku gimnaziju, i završava šesti razred. Kako je 1932. godine uvedeno plaćanje školarine, Radun prekida školovanje, a zatim školovanje nastavlja u Pećkoj gimnaziji, koju završava sa odličnim uspjehom i biva oslobođen od polaganja mature. Još kao đak Gimnazije u Peći učestvuje u akcijama i demonstracijama napredne omladine. Njegov rad uočava Miladin Popović, stupa s njim u vezi, što doprinosi da se mladi Radun još više veže za radnički pokret.
Školske 1935/36. godine Radun upisuje Pravni fakultet u Beogradu. Kao student prava na Beogradskom univerzitetu pristupa revolucionarnom studentskom pokretu.
Poseban uticaj na Gračaničane imao je tokom 1935. i 1936. godine i kasnije Branko Deletić. On je pionir naprednog omladinskog pokreta u selu. Veliki uticaj na omladinu Gračanice imali su đaci Beranske i Pećke gimnazije i studenti Beogradskog univerziteta, među njima i Radun Đukić.
Po povratku kući za vrijeme ljetnjeg odmora Radun učestvuje u prikupljanju dobrovoljnih priloga za slanje dobrovoljaca u Španiju. Žandari su uočili njegov rad, progonili ga i u više navrata hapsili, ali zbog nedostatka dokaza nije izvođen na sud, jer mu je u to vrijeme vlast bila naklonjena. Imao je smelosti da čak i od jednog plemenskog kapetana zatraži dobrovoljni prilog koji mu je on dao, ali ga je prijavio, pa je zbog toga bio uhapšen i u zatvoru ostao od 10. jula do 27. avgusta 1937. godine.
Nakon izlaska iz zatvora Radun nastavlja da djeluje. U to vrijeme žandarmi hapse Vida Šoškića, Manojla Vlahovića, Vasa i Milorada Ćulafića. Njih nijesu izvodili na sud, dok ne uhapse i Raduna, pa se zbog toga on sam prijavio kako bi olakšao svojim drugovima u zatvoru.
Radunov otac Rade, odlazi u Beograd, preko veze stupa u kontakt sa Državnim sudom za zaštitu države i uspijeva da dovede sudiju iz Beograda, koji ih sve oslobađa iz zatvora, a to je bilo 27. avgusta 1937. godine. Ovaj datum je značajan zbog toga što Radun prelazi u ilegalu, živi u Beogradu i Peći, povremeno dolazi u rodno mjesto i rukovodi partijskom ćelijom koja je i brojčano ojačala prijemom novih članova.
Godine 1939. partijska organizacija Polimlja postala je još masovnija. Te godine je u Gračanici boravio Branko Deletić komunista iz 1937. godine i njegovo prisustvo ovdje značilo je mnogo za dalji rad organizacije. Tada je u KPJ primljen i Radun Đukić.
Radun redovno daje ispite na Pravnom fakultetu, tako da je apsolvirao u januaru 1940. godine. Kapitulacija Kraljevine Jugoslavije zatiče ga u rodnom mjestu. Pokušao je kao dobrovoljac da brani domovinu, ali mu ondašnje vlasti nijesu dozvolile. Odmah nakon kapitulacije osniva odbor za prihvat izbjeglica sa Kosova i Metohije i prikuplja pomoć za njih.
Vrše se pripreme za ustanak. Početkom jula 1941. godine organizovan je Gerilski odred sela kod Zoričkog mosta koji je u početku imao 43 borca. Komandant odreda bio je Radun Đukić, kao partijski sekretar. Dvanaestog jula 1941. godine na saboru na Ćemenu (zaravan na planini Sjekirica) održan je zbor omladine Gračanice i ostalih seljana kada je Komunistička partija pozvala narod na ustanak. Petnaestog jula održani su zborovi po zaseocima i narod je pozvan u borbu. Formiran je seoski NOO Gračanice. U zoru dan kasnije okupio se dio odreda i sa zbornog mjesta pošao u borbu za Murino, Veliku i Plav. Drugi dio odreda pošao je da ruši put Murina-Andrijevica, pa je potom pošao na položaje prema Plavu. Gračaničani su u Murino stigli tek pošto su Mašničani i Murinani oslobodili mjesto, pa su učestvovali u uspostavljanju reda.
Na položajima prema Plavu, odredu se iz sela pridružilo čitavo ljudstvo sposobno za borbu, pa je tako formirana gračanička ustanička četa, koja je imala oko 200 boraca. Za komandira čete izabran je Novak R. Mijović, generalštabni kapetan, za zamjenika Radun Đukić. 5. avgusta zapaljeni su zaselak Bare i dio Zorića, ukupno oko 50 kuća. 6. avgusta 1941. razbijen je front. Poslije ugušenja ustanka jedan broj gerilaca povukao se u planine. Tamo su ostali tokom jeseni 1941. Okupator je u to vrijeme zahtijevao predaju oružja, prijetio paljevinom, internacijom i strijeljanjem, ali komunisti nijesu predali oružje.
Krajem septembra ili početkom oktobra 1941. godine formiran je prvi partizanski odred u selu Gračanici. Prilikom formiranja odreda bilo je prisutno oko 16 drugova među kojima i Radun Đukić.
Nakon ugušenja ustanka prelazi u ilegalu sa Brankom Deletićem, Čedom Mijovićem, Petrom Dedovićem i drugim saborcima. Radi na razbijanju organizovanja četnika i smjelo odlazi čak i na njihove zborove, objašnjavajući im da je izdajnički rad uzimati oružje od okupatora i tim istim oružjem voditi bratoubilačku borbu.
Radun je održavao vezu sa Glavnim štabom za Crnu Goru i Boku koji se nalazio u Gornjoj Morači. Tako je tokom zime 1942. godine, po snijegu i mećavi, a u vremenu kada su četnici sa italijanskim fašistima vrhljali i bjesnili po Vasojevićima, odlazio u Glavni štab i vraćao se. U ime Glavnog štaba za Crnu Goru i Boku sastao se sa jednom ruskom delegacijom na Trešnjeviku, o čemu svjedoči nedatirana fotografija.
Krajem 1942. godine, četnici mu ulaze u trag, prate njegovo kretanje, a zatim opsadiraju kuću Stanice Đukić u zaseoku Pšeničište, četiri dana ga pozivaju na predaju, ali on to odbija. Potom su četnici zarobili Radunovu majku, brata i sestru i doveli ih ispred sebe kao štit i prišli kući u kojoj se Radun krio. Tako mu nije preostalo ništa osim da se preda jer nije htio da puca u svoje najbliže. Uhvatili su ga živog, razoružali i priveli u četnički štab. Nakon dužeg saslušanja, stavljaju ga u kućni pritvor, svakodnevno maltretiraju i po ko zna koji put pretresaju mu kuću. I u takvim uslovima uspijeva da održi vezu sa ilegalcima preko brata Vučića.
U martu 1943. godine četnici su uhapsili Raduna i odveli u Kolašin. Iz kolašinskog zatvora Raduna, Branka Mijovića, Jezda Jelića, Bosu Zekić i druge uhapšene ilegalce četnici sprovode u Bar. Iako je Radun u Kolašinu i Baru bio podvrgnut različitim torturama nije odao ni jednog druga. Pred 5. neprijateljsku ofanzivu u pregovorima partizana i italijanskih fašista, Radun je na šestom kilometru iznad Nikšića zamijenjen za tri fašistička oficira.
Odmah po izvršenoj razmjeni iako je bio iscrpljen od mučenja, Radun se priključuje jedinicama NOB-a koje su tada bile oko Nikšića gdje su vodile borbu protiv četnika i italijanskih fašista. S obzirom da je Radun uživao veliko povjerenje, odmah mu je dozvoljeno da aktivno učešće u svim akcijama. Učestvuje u borbama na Sutjesci i proboju fronta, a zatim nastavlja da radi u štabu Drugog udarnog korpusa NOVJ kojim je komandovao Peko Dapčević. Odlukom Štaba 2. udarnog korpusa NOVJ, u selu Dragovića Polju kod Kolašina 1. aprila 1944. godine je formirana IX crnogorska udarna brigada, u sastavu 3. udarne divizije NOVJ. Radun postaje komesar III bataljona.
U svim borbama koje su vodile jedinice u kojima se Radun nalazio, ispoljavao je odlike hrabrog, i odlučnog borca, kao i primjernog starješine. U predasima borbi Radun bi prilazio svakom borcu da ga ohrabri i ulije novu snagu govoreći o pravednosti narodnooslobodilačke borbe.
14. aprila 1944. godine oko 1200 četnika i djelovi 363. puka nacističke njemačke 181. pešadijske divizije, uz podršku artiljerije, 6 tenkova i 2 lovačka aviona, napali su IX crnogorsku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ u Kučima. Ogorčena borba trajala je cio dan. Brigada je, najzad, odbacila neprijatelja prema Podgorici, nanijevši mu gubitke od 19 mrtvih i oko 40 ranjenih i zaplijenivši minobacač sa 2 sanduka mina, mitraljez, 12 pušaka veću količinu municije i drugu opremu. Ona je imala 1 mrtvog i 14 ranjenih boraca.
17. aprila 1944. godine sa pravca sela Bioča ka planini Vjetarniku i iz Kuča ka selu Brskutu, oko 1600 četnika i italijanskih fašista, uz podršku artiljerije i avijacije, napali su IX crnogorsku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ na položaju sela Pelev Brijeg – sela Brskut – selo Mokro. Tek poslije dvodnevnih oštrih borbi oni su je potisli na liniju selo Sreteška Gora – selo Prekobrđe – selo Tuzi (kod Kolašina). Neprijatelj je imao 23 mrtva i više ranjenih, a IX brigada – 10 mrtvih i 23 ranjena borca.
3. jula 1944. godine na položaju Vežešnik djelovi IX crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ odbili napad nacističkih njemačkih vojnika i četnika s pravca Podgorice. Neprijatelj je pretrpio gubitke od 45 mrtvih i više ranjenih.
24. jula 1944. godine jedinice IX crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, poslije višednevnih borbi protiv nadmoćnih snaga nacističke njemačke 21. SS divizije Skenderbeg, oslobodile Andrijevicu. Zaplijenjeni su top, mitraljez i 7 sanduka municije.
11. avgusta 1944. godine u rejonu planine Čakora jake snage nacističke njemačke 1. brdske divizije iz Peći napale djelove 5. proleterske (crnogorske) udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ. I pored žilavog otpora V proleterske udarne i IX crnogorske udarne brigade, neprijatelj je, iskoristivši međuprostore i maglu, brzim prodorom uspio da 12. avgusta uđe u Plav i Gusinje, ovlada komunikacijom Čakor – selo Murina i, uz obostrane znatne gubitke, izbije do pred Andrijevicu. Ovim dejstvima otpočela je durmitorska operacija u Crnoj Gori.
13. avgusta 1944. godine snage nacističke njemačke 1. brdske divizije, napadajući od Peći i od Rožaja, savladale jak otpor V proleterske (crnogorske) i 9. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, ušle u Andrijevicu i Berane i produžile nadiranje prema selu Mateševu i Kolašinu.
16. avgusta 1944. godine na položajima Lučka gora – Gusar (kod Kolašina) jače nacističke njemačke snage napale IX crnogorsku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ i, poslije snažnog otpora, primorale je da se povuče na prihvatne položaje Javorova glava – Borova glava – Jablanov vrh. Neprijatelj je imao više mrtvih i ranjenih, dok je 9. crnogorska brigada imala 2 mrtva i 3 ranjena.
22. avgusta 1944. godine na položajima Štulac-Durmitor-Sedlo jake snage nacističke njemačke 7. SS i 1. brdske divizije napale na jedinice 9. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, te zauzele pomenute položaje i odbacile dva bataljona 9. crnogorske brigade na položaje Lojanik-Bolj. U toku dana neprijatelj je, poslije višečasovne borbe, uz veće gubitke, ovladao i tim položajima. Brigada je imala 5 mrtvih, 10 ranjenih i 7 nestalih boraca.
4. septembra 1944. godine na prostoru sela Babljak – sela Trebaljevo – sela Vranještica – pl. Ključ – Melaja (kod Kolašina) 9. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ vodila borbu protiv oko 1200 četnika i nacističkih njemačkih vojnika. Poslije jednodnevne oštre borbe četnici su, uz pomoć nacističke njemačke jedinice iz sela Mateševa, ušli u Kolašin. Brigada se, štiteći zbijeg stanovništva, povukla na položaje Patkovica-Okolišta-Troglav. U toj borbi je poginulo 50 četnika, a ranjen ih je veći broj. Brigada je imala 1 mrtvog i 4 ranjena borca.
10. septembra 1944. godine na položajima Šiška – Crna glava – Pojatište – Konjsko brdo (na pl. Bjelasici) jedinice 7. i 9. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ vodile cio dan žestoku borbu protiv četnika. U toj borbi četnicima su nanijeti gubici od 45 mrtvih i više ranjenih. Zaplijenjeno je: 8 puškomitraljeza. 10.000 metaka, 15 konja i drugi ratni materijal.
15. septembra 1944. godine jedinice 7. i 9. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ i jedan bataljon Ozne, poslije višečasovne oštre borbe, oslobodili Berane, u kome se nalazilo oko 3.500 četnika i 200 nacističkih njemačkih vojnika. Poginulo je 8 nacističkih njemačkih vojnika i 294 četnika i više ih je ranjeno, a 15 četnika je zarobljeno. Zaplijenjeno je: 3 topa, 11 minobacača, 10 mitraljeza (3 neispravna), 7 puškomitraljeza, 158 pušaka, 8 pištolja, 75 konja, veća količina municije i druge opreme, kao i četnička arhiva. Obje brigade i bataljon Ozne imali su 12 mrtvih i 37 ranjenih boraca.
15. septembra 1944. godine u rejonu sela Ržanice, Pešaca i Luga jedinice 9. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ razbile grupu od preko 150 četnika i odbacili je ka Andrijevici i Šekularu. Poginulo je 60 četnika. Brigada je imala 1 mrtvog i 12 ranjenih boraca.
16. septembra 1944. godine u rejonu pl. Ključa oko 250 četnika, povlačeći se od Berana, ispred 7. i 9. crnogorske udarne brigade, napalo djelove 5. proleterske (crnogorske) udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ. Brigada je razbila četnike i protjerala ih u pravcu pl. Bjelasice. Poginula su tri a ranjen je veći broj četnika. Zaplenjeno je: 1 mitraljez, 1 puškomitraljez, 6 konja i nešto municije. Brigada nije imala gubitaka.
29. septembra 1944. godine Deveta crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ napala i poslije kraće borbe, oslobodila Rožaje, odbacivši oko 250 pripadnika muslimanske milicije i 20 nacističkih njemačkih vojnika u pravcu Peći i zaplijenivši 1 minobacač, 4 mitraljeza, veću količinu municije, magacin hrane i drugu ratnu opremu.
Osloboditi Rožaje – značilo je dobiti mogućnost za dalja dejstva prema Tutinu, Novom Pazaru i Kosmetu. Zato je štab Treće divizije naredio Devetoj brigadi da se pripremi za oslobođenje Rožaja. 28. septembra 1944. godine. Deveta brigada je dobila zadatak da sa svoja tri bataljona i samostalnim bihorskim muslimanskim partizanskim bataljonom oslobodi Rožaje:
– Četvrti bataljon će izvršiti napad preko Kacubera ka Turjaku i preko Đuranovića Luke, Bogaja i Ibarca što prije izaći na Bandžovo Brdo da spriječi izvlačenje neprijatelja u pravcu Peći.
– Treći bataljon će napadati pravcem Vrbica – Turjak – Kalače – Nurkovići. Ukoliko naiđe na neprijatelja treba da ga razbije i goni dalje.
– Drugi bataljon će po dolasku u selo Trpezi, prema dobijenim podacima o neprijatelju, odlučiti da li će napadati prema Rožajama, ili će kod Grahova zatvoriti komunikaciju Rožaje – Tutin.
– Muslimanski bihorski partizanski bataljon, sa izviđačkim vodom, treba da posluži kao poznavalac terena i kao podrška bataljonima u napadu.
U napadu brigada mora da obrati posebnu pažnju na sljedeće:
– Kod muslimanskog stanovništva Rožaja vlada strah. Plaše se da će biti popaljeni i opljačkani. Plaše se osvete. Radi toga može doći do bježanja iz varoši i sela. To spriječiti iznenađenjem, tajnošću pokreta i brzinom napada.
– Nikome ne dozvoliti da zalazi u muslimanske kuće ni pod kakvim izgovorom – vršenje pretresa, konfiskacije, rekvizicije, i td. Vojnici i starješine moraju pokazati da su borci za slobodu i pokazati prijateljstvo prema muslimanskom stanovništvu. Prekršioce i njihove starješine uzimati na najstrožu odgovornost.
U pet sati ujutru oslobodioci su stigli u selo Grahovo i zauzeli položaje na Šušteri i Ganića kršu, a sa jednom četom zauzeli most na Zeleni gdje su zarobili četiri stražara. U šest i trideset primijećeno je da neprijatelj pokušava da organizuje odbranu. Partizani su otvorili vatru dok se neprijatelj povlačio iz varoši pucajući tek sa Žabljaka, dok su kraći otpor dali sa Bandžovog Brda. Partizanske jedinice su iz Seošnice otvorile žestoku topovsku i mitraljesku vatru. Poslije dva sata dvoboja, neprijatelj se povlačio prema Peći. Muslimanski bihorski bataljon je pošao u gonjenje neprijatelja sve do žandarmerijske stanice na Kuli gdje je preduzeo izviđanja i kontrolu terena Ibarac-Dacići.
Prilikom oslobođenja Rožaja na brdu Top je poginuo komesar Radun Đukić. Životni put mladog partizanskog komesara kretao se najtežom stazom. Njegov životni cilj nije bio sopstveni život, već sloboda i blagostanje naroda. Radun se borio da druge učini sretnim, borio se za slobodu, bratstvo i jedinstvo, za novo socijalističko društvo. Za te svijetle ideale, dao je i svoj život u 29-toj godini života.
U spomenaru ”IZGUBLJENA MLADOST” koji su sastavili borci 9. crnogorske brigade je zapisano:
Da vam pričam za Đukić Raduna,
Komesara trećeg bataljona.
Kod njega je nepresušna snaga,
ni od čega taj se ne prepada.
Oružje mu u rukama blista,
Rijetko je takvih komunista.
Nikada mu ne zadrhta ruka,
bješe poput Mandušića Vuka.
Na Rožaje gdje se borba vodi,
zrno vruće Raduna pogodi.
Pade tijelo junaku i borcu,
uglednome, dičnom Crnogorcu.
Tu je Radun život položio,
narodu se svome odužio.
On je pao kao junak pravi,
treba ime da mu se proslavi.
Jedinice Devete brigade su 30. septembra 1944. godine u osam časova oslobodile i kontrolisale Rožaje. U izvještaju Štaba 9. crnogorske NOU brigade Štabu 3. udarne divizije o oslobođenju Rožaja se navodi: ‘’Ušli smo u Rožaj juče u 8 časova. Neprijatelj je bio jačine 250 milicionera i 20 Njemaca i SS-ovaca. Svi su poslije kraće borbe pobjegli u pravcu Peći. Narod je sačekao nas. Zaplijenili smo magacin hrane. Komesar 3. bataljona poginuo.’’ Radun je sahranjen na brdu Top, da bi dvanaestog dana nakon pogibije borci njegovog bataljona prenijeli tijelo u rodnoj Gračanici gdje je i sahranjen.
Literatura: Vatre sa Komova, Bataljoni narodnih odbornika, podaci iz porodičnog arhiva Đukića
