PLAV se nalazi jugoistočno, a Gusinje zapadno od Plavskog jezera. Ova dva sandžačka gradića su smješteni sjeverno od planinskog lanca Prokletije na granici sa sjevernom Albanijom.
Između Plava i Gusinja se prostire lijepa i pitoma ravnica, koju presijecaju rijeke: Grlja, Vruja, Dolja, Grnčar i Ljuča. Sve one se direktno ili preko rijeke Grnčar ulivaju u Plavsko jezero iz kojeg izvire Rijeka Lim.
Osmanlije su se nalazile na ovim prostorima još krajem 14. vijeka, što potvrđuje opis „Oblast Brankovića“ gdje nalazimo subašu Plava, Sulejman-bega. Tada je izgrađena i prva džamija.
Osmanlije su uspostavili potpunu vlast tek 1455. godine kada su osvojili Budimlju i Bihor.
Islam se na ovim prostorima počeo širiti tek početkom 17. vijeka. Taj proces bio je u neposrednoj vezi sa izgradnjom Gusinja prije 1612. i Plava 1619. godine.
Plav, Gusinje, Bijelo Polje, Rožaje… su bile urbane cjeline gdje su se susretale ljepota prirode i ljepota brvnara, kojim su dominirale drvene džamije sa lijepim drvenim minaretima. Bili su to u prošlosti gradovi muzeji vrijedni i da se uvrste u spisak ne samo lokalne i regionalne već i svjetske baštine jer se radilo o jedinstvenim arhitektonskim ambijentima.
Najpoznatija kula je Redžepagića kula koja predstavlja jednu od najstarijih građevina u Plavu. Sagradio je 1671. godine Hasan-beg Redžepagić. Oko kule se nalazi kaldrma, tako da je uvijek čist prostor oko objekta. Masa, oblik i struktura Redžepagića kule je poseban primjer tipa kule u Plavu. Tek kada se uđe u kulu posjetioc može da shvati da ova kula predstavlja vrijedno nasljeđe koje prevazilazi okvire lokalnog značaja. Zato je neophodno zakonom zaštititi od potencijalnog rušenja i otkupiti staru Redepagića kuću i avliju naspram kule i formirati muzejski kompleks u Redžepagića mahali i spasiti što se spasiti još može jer Redžepagića kuća zahtijeva hitnu i brižljivu restauraciju.
Redžepagića kula se prvobitno sastojalao od prizemlja i dva sprata od kamena, a krov je bio pokriven kamenim pločama. Nakon određenog vremena sagrađen je treći sprat od drveta a zamijenjen je i krov. Uklonjene su kamene ploče, a krov je pokriven šindrom. Cijelo prizemlje je jedan veliki prostor sa jednim ulazom i stepeništem za sprat. Prizemlje je bilo namijenjeno za držanje konja, a vjerovatno i druge stoke, kao i za skladištenje žita.
Glavna karakteristika plavsko-gusinjskih džamija, do unazad nekoliko decenija, bila je ta što su sve bile pokrivene šindrom i što su sve imale drveno munare.
Na prostoru Plava postoji 4 džamije iz osmanskog perioda: Stara Carska džamija, Redžepagića džamija, Šabovića džamija i Carska džamija Sultanija, sagrađena 1907. Godine, dok su porušene džamija u Nokšićima, sagrađena 1830. godine, a spaljena za vrijeme balkanskih ratova 1912. Godine, džamija u Gornjoj Ržanici, sagrađena 1939. godine, a spaljena 1944. godine, džamije za potrebe vojske Turija i Nizamska.
Najstarija džamija na ovom prostoru je Stara džamija, izgrađena 1471. godine u Starom gradu, nekada okruženom bedemima. Obnavljana je u nekoliko navrata: 1887, 1970. i 1986. godine. Ona ima zanimljivu arhitekturu, posebno zbog duboreza i arabeski. Jedan dio je zidan kamenom, a drugi – sofraluci, izgrađen je od drveta. Do renoviranja 1986. godine, imala je krov od daske šindre, koji je tada zamijenjen plastičnom, imitacijom drvenog pokrivača. Džamija ima drveno munare visine 10 metara. Njene dimenzije su 16 x 10 metara bruto površine. U njenom haremu se nalazi šadrvan. Stavljena je pod zaštitu države kao kulturno-historijski spomenik.
Redžepagića džamija je vakuf Fatime, kćerke Redžepage, a supruge skadarskog vezira Kara Mahmut-paše Bušatlije. Sagrađena je 1774, godine a obnavljana 1871, 1963, 1974. i 1993. godine. Džamiji je neophodna stručna restauracija s ciljem vraćanja prvobitnog izgleda.
Šabovića džamija je sagrađena 1880. godine. Vakuf je Hasa Ferovića, neophodna je stručna restauracija kao i kod većine džamija u Crnoj Gori iz osmanskog perioda gdje su džematlije samoinicijativno dograđivali I sanirali džamije znatno anrušavajući eksterijer a pogotovo enterijer i na taj način iako dobronamjerno nanosili štetu kulturno-historijskom nasljeđu.
Carska džamija Sultanija je sagrađena 1907. godine za vrijeme sultana Abdul Hamida Drugog. Tokom istraživanja građe za pripremu dokumentarne serije i filma ‘’Bošnjaci u Crnoj Gori’’ nijesmo pronašli njenu staru fotografiju. Ali svakako bi trebalo izvršiti i njenu rekonstrukciju po pravilima struke jer predstavlja izuzetan kulturno-historijski spomenik.
https://youtu.be/4Uox1bI0X-8?si=4SXlXDMzByAZszUq
Plavsko-gusinjski kraj je bogat javnim česmama i šadrvanima. Važno je napomenuti da skoro sve Plavsko-gusinjske džamije imaju šadrvane u svom haremu. Neki su sagrađeni od tvrdog materijala, obloženi mermerom, neki su od drveta. Jedan od najljepših je onaj koji se nalazi ispred Stare džamije. Šadrvan je napravljen od drveta tako da se potpuno uklapa u ambijent sa Starom džamijom.
