Redakcija IVAN DRAČ, DISIDENT METAFORIČNIH STIHOVA
Piše: Božidar Proročić
Ivan Drač se rodio u selu Teližinci, Kijevska oblast, u radničkoj porodici, 17. oktobra 1936. Nakon završetka srednje škole u Tetjevu, radio je kao nastavnik. Filološki fakultet Kijevskog univerziteta upisuje 1957. i uspješno ga završava 1961. Iste godine počinje da radi u redakciji lista „Književna Ukrajina.”
Želeći da bude apsolutno istrajan u želji za svojim usavršavanjem, završava Više kurseve za scenariste u Moskvi. Radio je nekoliko godina u Kijevskom filmskom studiju „O. P. Dovženko. ” Ubrzo postaje jedan od lidera intelektualnog pokreta sa početka šezdesetih godina, gdje sa Dmitrom Pavličkom, Linom Kostenko i brojnim drugim književnicima Ukrajine teži intelektualnim i kulturnim promjenama u socijalističkom društvu. U tom periodu šezdesetih, ljudi su bili željni promjena, sale su bile ispunjene brojnim posjetiocima, a promjene su bile evidentne u Kijevu, Moskvi, Sofiji, Varšavi, Pragu, što je bilo posledica intelektualnog pokreta koji je budio uspavanu Evropu. Sovjetski režim nije dozvoljavao bilo koje drugo mišljenje i stav van zvaničnog. Režim se obračunava sa Kijevskim filmskim studijom „O.P. Dovženko” 30. juna 1966. smatrajući da Kijevski filmski studio je u filmu „Žedni bunar”, u kojem je Drač bio scenarista sa režiserom Ilenkom, odstupa od filmske umjetnosti. Drač napušta Kijevski filmski studio i prelazi u časopis „Otadžbina.”
Godine 1961. u „Književnoj Ukrajini”izlazi njegova pjesma „Nož u srcu” kojom debituje. Nakon toga, 1962. izlazi zbirka „Suncokreti.” Može se slobodno reći da je ovo jedna od najznačajnijih i najinteresantnijih zbirki iz njegovog bogatog stvaralačkog opusa. U zbirci istražuje sudbinu običnog čovjeka, neiscrpnost ljudskog genija na poljima nauke i tehnologije, želje da se otkrije tajna i misterija bića. Pjesme u ovoj zbirci su metaforične, pune složenih detalja, ističe se uzvišenost svemira.Ovom zbirkom je uzburkao javnost jer je na netradicionalan način izložio pjesničke slike i pokazao svu svoju intelektualnu snagu i neobičnost. U zbirci“Suncokreti“ pojavljuju se elementi naučne fantastike, prikazujući nam vješto slike suncokreta i sunca. U zbirci se nalazi četrdeset pjesama koje su bile nerazumljive za dobar dio čitalaca, pune fugurativnih asocijacija, ali sa svojim ličnim pečatom koji će ga pratiti tokom čitavog života.
Pred Ivanom Dračem slijede godine uspješnih pjesničkih i intelektulanih pregnuća: izlaze mu zbirke „Protuberanci srca ” (1965),„Pjesme” (1967),„Balada svakodnevice” (1967), kao i „Ka izvorima” (1972). U djelu „Balada svakodnevice” pjesnik jasno iskazuje metafiziku dubine ljudske duše. Misterija specifičnosti protkana senzualnošću da se dosegnu vrhovi kosmičkog života. Ekstremna intelektualna orijentacija pronalazi izlaz iz osobenosti u kombinaciji foklora i naglašenog modernističkog pristupa samog Drača. Njegov intelektualni i pjesnički rad postaje prepoznat, pa se Ivan Drač prevodi na ruski, bjeloruski, azerbejdžanski, latvijski, češki, moldavski, poljski, njemački i druge jezike. Njegova „kosmička misao” i zastupljenost i značaj njegovih radova kandiduju ga početkom osamdesetih godina za člana Saveza pisaca Ukrajine, a kasnije postaje i predsjednik Udruženja pisaca Ukrajine. Želeći da sačuva izvornost i jezik Ukrajine, na brojnim književnim susretima ističe ulogu i značaj književnosti Ukrajine, ne miri se sa totalitarnim režimom SSSR-a koji ne dozvoljava ništa van okvira tadašnje KP. Nakon pet godina ćutanja, u godinama kulturne degradacije i svakog vida poništavanja intelektualnih procesa u Ukrajini, izlaze mu zbirke „Korijen i krošnja” (1974), „Kijevsko nebo” (1976), „Sunčani feniks” (1978).
U ovim teškim godinama, pjesnik Ivan Drač se trudio da mijenja pravac i da nađe način da njegova istina stigne do čitalaca. Složenost njegove poezije uvodi nas u kompleksnost života. On u sebi sakriva retoričku složenost, koja sakriva iluziju dubine njegovih misli. Njegova ekspresivna i intelektualna složenost poezije pokazuje svu intelektualnu snagu ovog pjesnika. Izlaze mu zbirke„Sunce i riječ” (1979), „Američka sveska” (1980 ). Godine prolaze, Ivan Drač numorno piše shvatajući da je to jedini način da probudi ukrajinsku intelektualnu stvarnost. Njegov ideal je Ukrajina, njen jezik, borba za očuvanje intelektualne slobode. Podstaknut time, on piše svoje zbirke:„Mač i marama“ (1981), „Dramske poeme“ (1982), „Kijevski stražar“ (1983), „Teljiženci“ (1984). Dvotomno izdanje izabranih djela pjesnika je objavljeno 1986.
Književno-kritički ogledi Ivana Drača ušli su u zbirku „Mač duhovni“ (1983). U narednim godinama izlaze iz štampe „Khram sontsia“ (Hram Sunca, 1988) „Lyst do kalyny“ (List do kaline, 1990), „Vohon iz popelu“ (Vatra iz pepela, 1995). Posebnu pažnju zaslužuje njegova pjesma „Černobilska Madona” koja postaje njegov simbol raspoznavanja za apokalipsu. Sam autor obogaćuje svoje izražajne mogućnosti oblikujući filozofsku miso i pitanje morala. Ivan Drač predstavlja jednog od simbola pune i prave vrijednosti kulturnog identiteta njegove zemlje.
Dračje i priznati književni kritičar. Bio je na čelu ukrajinskog književnog preporoda koji je inicirala šistdesijatniki (‘šezdeset’). Negova poezija je poznata po originalnosti, svježim slikama, složenim metaforama, filozofskoj meditaciji, neologizmima i raznovrsnom ritmu. Drač je bio oštro kritikovan zbog svog odstupanja od kanona socijalističkog režima, posebno u pjesmi „Nož u suncu“ (1961) i u satiričnoj pjesmi „Oda časnoj kukavici“ (1963). Drač je takođe ostavio značajan pečat u ukrajinskom filmu u vrijeme kulturne ekspanzije. Autor je scenarija za filmove „Žedni bunar“ (1964), „Kameni krst“ (1968), „Idu do tebe“ (1971) i mnogi drugi.Drač je odigrao izuzetno važnu ulogu tokom osamdesetih, pri uspostavljanju demokratskog pokreta Ruh Ukrajine. U jednom periodu, Drač je bio predsjednik Kongresa Ukrajinske inteligencije a prethodno je bio aktivan u formiranju Ukrajinske helsinške grupe. Njegov doprinos je izuzetno značajan u formiranju kulturnog identiteta Ukrajine i čuvanju najljepših vrijednosti poezije te zemlje.
Ivan Drač je umro 19. juna 2018. Prikazao je originalne umjetničke vizije, njegov pjesnički duh i danas sigurno sniva beskraj kosmosa u kojem je bio jedinstven. Ukrajina je dala mnogo savremenoj književnosti Evrope, koracima od Taras Ševčenka i Ivana Franka do Jurija Andruhoviča, Ale Tatarenko i mnogih drugih koji bogato pjesničko nasljeđe Ukrajine šire daleko van njenih granica.
Drač je dobitnik književne nagrade “Taras Ševčenko”.
Prevođen je na srpski jezik i ranije:
Žena i more, Labuđa etida (prev. M. Kovač), Razvitak, Beograd, 1973, 6-9, str. 67-68.
Balada o suncokretu, Balada o ujka Gordiju (prev. S. Rašković),Bagdala, 1974, XVI, 178, str.14.
Balada raširenih dječjih očiju, Sunčana etida (prev. T. Dutina), Stvaranje, 1975, XXX, 10, str.1418-1419.
Samoća (prev. R.Pajković, T. Dutina), Odjek, Sarajevo, 1975, 6, str. 22.
Labuđa etida, Balada o suncokretu, Drum (prev.S. Rašković), Književne novine, 1978, XXX, str.561.
Svijeća, Nenapisana poema, Na očevom grobu (prev.B. Šekularac), Odzivi, Bijelo Polje, 1984, 51-52, str. 65-67.
Balada raširenih dečjih očiju, Neboder-groblje, Prošlo, Januarska balada, 1924, (prev. R. Pajković), Antologija ukrajinske poezije, Beograd, 1979.
Loša – Ždrebe
Prvi put prevod je objavljen u časopisu „Savremenik plus“, 1993, 3/4, str.50, (prev. M.Sibinović).
Krila (novorіčna kazka) – Krila (novogodišnja bajka)
Prvi put prevod je objavljen u časopisu „Srpski književni glasnik“, Beograd, 1993, 7/8, str.42. (prev. M.Sibinović). Dračeva umjetnička riječ je definitivno metaforična, u svom snažnom semantičkom polju ujedinjuje najdublje slojeve etnogenetske memorije ljudi sa tragičnim, ponekad disonantnim ritmom našeg vremena. Podignuti kosmicizam i čisto domaća umjetnička konvencija i oštra distanca realističnog detalja, svrstavaju ga među najznačajnije pjesnike kako Ukrajine tako i Evrope.
Ivan Drač
TAJNA POČETKA
Je l’ početak u jeku? Možda je u sjemenu?
Možda u Bogu? A možda u Demonu?
Čiji je on podstrek, čiji li imetak?
Gdje je taj početak?
Je l’ u plamnoj zori na nebu još mutnom?
Zar smo mladu pticu davno zvali Njutnom,
A lomna je krila sad lišila leta?
Gdje je taj početak?
Gdje je sjaj iz kojeg i zora izranja?
Gdje je Ajnštajn, koji sferu postojanja
Hvata kao uzdu pomamnog ždrebeta?
Gdje je taj početak?
Na kliktavi krik moj samo muk iz muka…
Ja žudim da čujem prvi prasak zvuka,
I svemirski um ću poslati da čeka.
Htio bih početku da nađem početak…
