Nacionalni park Skadarsko jezero

NP SKADARSKO JEZERO BISER CRNE GORE I BALKANA

Piše: Božidar Proročić

NP Crne Gore kao institucija od vitalnog značaja u Crnoj Gori ulažu jako velike napore da u sklopu svojih aktivnosti vode kontinuiranu brigu o pet nacionalnih parkova u Crnoj Gori. Očuvati prirodne rezervate mnogih biljnih i životinskih vrsta nije lako iziskuje velki napor stalnu angažovanost i posvećenost ali zahvaljujući svim uposlenima a posebno direktoru NP Crne Gore Elviru Klici, takvi napori na očuvanju ovih eko-sistema prirode daju dobre rezultate.

Nacionalni park Skadarsko jezero se nalazi na granici između Crne Gore i Albanije. Crnoj Gori pripadaju dve trećine jezera dok je jedna trećina na teritoriji Republike Albanije. Crnogorski dio jezera sa priobaljem, površine 40.000 ha, proglašen je nacionalnim parkom 1983. godine. Živopisno i po mnogo čemu jedinstveno Skadarsko jezero smjestilo se u zetsko-skadarskoj kotlini, zadržavajući rijekom Bojanom kontakt sa Jadranskim morem, od kojeg ga je u dalekoj prošlosti odvojio lanac visokih planina. Sa površinom od 370 do 530 km², zavisno od vodostaja, predstavlja najveće jezero na Balkanu. Odvaja se od ostalih nacionalnih parkova kao područje sa izrazitim limnološkim karakteristikama, (izuzetnim bogastvom ornitofaune i ihtiofaune i bujnom vegetacijom močvarnog tipa). Predstavlja jedan od najinteresantnijih biotopa ovog područja. Samo jezero je kriptodepresija, što znači da se neki djelovi njegovog dna nalaze ispod nivoa mora. Takva mjesta nazvana su sublakustrični izvori ili oka. Ima ih oko 30. Najdublje oko je Radus, dubine 60 m, a po nekim podacima i dublje, dok je prosječna dubina Jezera oko 6 m. Njegove obale su razuđene i bogate brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, većinom močvarne, obrasle širokim pojasom trske. Biljni svijet je bogat i raznovrstan. Kao značajno stanište vodenih ptica Skadarsko jezero je Ramsar konvencijom 1996. godine upisano u Svjetsku listu močvara od međunarodnog značaja. Zahvaljujući prvenstveno očuvanju ekosistema i usled nepristupačnosti nekih djelova jezera, naročito uz njegovu sjevernu močvarnu obalu, Skadarsko jezero je ptičji raj čak za (264 vrste ptica), od kojih su mnoge u najvećem djelu svojeg areala, proređene i ugrožene. U Evropi redak kudravi pelikan (Pelecanus crispus) postao je zaštitni znak jezera i nacionalnog parka. Mnogobrojni kulturno-istorijski spomenici: arheološka nalazišta, manastirski kompleksi i utvrđenja, razbačani u širokoj lepezi u basenu Skadarskog jezera, govore da je još u XIV i XV vijeku ovo područje bilo značajno kulturno središte. Izuzetnu grupu kulturnog nasleđa čini tradicionalno narodno graditeljstvo, stara nenaseljena i zapuštena ribarska naselja, smještena na samoj obali Jezera, Radus, Krnjice, Poseljani, Karuč, u kojima se nekada stanovalo, živjelo od ribarenja i raspletale ribarske mreže.

Jezero je puno ostrva i poluostrva na kojima se nalaze tragovi istorije i vrijedna kulturna baština: Žabljak (15. v.) – prijestonica nekadašnje Zete, Lesendro – tvrđava na stijeni usred jezera, tvrđava Grmožur. Bistra voda i očuvani ambijent omogućili su razvoj izuzetno bogatog eko-sistema. Ovo je jedino stanište pelikana na jugu Evrope.

Na obali jezera nalazi se mali gradić – Rijeka Crnojevića. U blizini su ostaci grada Oboda gdje je bila smještena štamparija u kojoj je 1494. godine štampana prva knjiga u ovom dijelu Evrope Oktoih.Skadarsko jezero je izolovano od većih riječnih tokova, pa je fauna dosta malobrojna (u nekoliko rodova, naročito šaranskih familija, zastupljena je samo po jedna vrsta). Rijeka Morača, sa pritokom Zetom (uliva se u Moraču 2 km sjeverno od Podgorice) i nekoliko manjih, povremenih pritoka – osnovni su vodotok slivnog područja Skadarskog jezera. Ove vode naseljene su salmonidnim i ciprindinim ribama, a u donjem toku rijeke Morače i Jezeru dominiraju šaranske ribe. Za faunu Skadarskog sliva karakterističan je veći broj endemskih vrsta i odsustvo znatnog broja ribljih vrsta rasprostranjenih u vodama sjevernog dijela Crne Gore.

Unutar parka postoje tri staništa ptica( rezervati posebne zaštite i posebnog značaja) i to: Pančeva oka, Crni žar, i Manastirska tapija. Na jezeru borave 264 vrsta ptica,73 vrste su gnjezdarice selice, 18 vrsta su redovne prolaznice, 45 vrsta su zimski gosti, 12 vrsta redovno provode ljeto ne gnijezdeći se. Razlog za ovoliku raznovrsnost ptica je ekološka i geološka osobenost kao i nenarušenost ekosistema. Najčešće se mogu vidjeti kormorani, siva bijela i žuta čaplja, gnjurci, divlje patke, barske koke i dr. Počasno mjesto svakako zauzima Kudravi Pelikan (gore već opisan). Svojom dužinom od 160-190cm, težinom 10-12kg, i rasponom krila do čak 3m očarava veliki broj ornitologa koji svake godine dolaze upravo zbogove nesvakidašnje ptice. Zbog svojih pernatih uvojaka na potiljku dobio je naziv „kudravi“ pelikan po čemu se i razlikuje od bijelog pelikana, kao i tijelom prekrivenim plavo-sivim perjem. Ova vrsta naseljava slatkovodna jezera i ušća rijeka i globalno je ugrožena. Kudravi pelikan je glavna atrakcija Skadarskog jezera i zaštitni znak.

Skadarsko jezero broji 48 vrsta riba od kojih je 15 endemičnih. Najpoznatije su: krap, ukljeva, jegulja, cipol, skakavica i dr. Ukljeva je posebno zanimljiva jer živi isključivo u Skadarskom jezeru, autohtona je vrsta i u njenu čast se, svake godine u Virpazaru, tradicionalno održava festival pod nazivom ,,Dani vina i ukljeve”. U kombinaciji sa crmničkim vinom sorte Vranac ova riba predstavlja specijalitet iz Skadarskog jezera. Nacionalni park Skadarsko jezero posjeduje nekoliko turističkih mjesta i lokaliteta među kojima se izdvajaju: Virpazar, Rijeka Crnojevića, Plavnica, Murići, Godinje, Vranjina i dr. Svakodnevno u toku ljetnje sezone ova mjesta posjećuju nekoliko hiljada turista. Svojom prekrasnom obalom Skadarsko jezero plijeni i očarava brojne posjetioce. Na samom jezeru nalazi se i veliki broj pravoslavnih manastira na ostrvima ,,Goricama”. Manastiri datiraju čak iz XIV vijeka i predstavljaju najvrijedniji segment kulturne baštine u Nacionalnom Parku i Crnoj Gori uopšte.

Održavati i prattiti ovako veliki akvatorijum štitii ga prije svega nije lako, velika zasluga u angažovanju i oćuvanju prirodnih resursa NP Skadarsko jezero pripada i postojećem direktoru gospodinu Nenadu Ivanoviću i uposlenima kao i direktoru NP Crne Gore Elviru Klici koji uiaže veliki lični napor da NP Skadarsko jezero sija punim sjajem.