Osman Kurpejović: Iljaz ef. Ćatović (1880-1932)

Iljaz ef. Ćatović je rođen od oca Halita 1880. godine u Rožajama. Osnovno obrazovanje stekao je u Rožajama, a Civilnu gimnaziju završio je u Skoplju 1904. godine[1]. Nakon školovanja vraća se u Rožaje i uključuje u javni i društveno – politički život. Obavljao je dužnost muftije u Rožajskom muftijstvu 1921.[2] Po nekim izvorima bio je predsjednik Opštine Rožaje u periodu od 1915. do 1918. godine.[3] Učesnik je Sjeničke konferencije 1917. godine.[4]

Nakon odluke Ministra vjera Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca da se Beransko muftijstvo prispoji Rožajskom i da sjedište novog muftijstva bude u Rožajama, nametnulo se i pitanje imenovanja muftije. Od Ministarstva vjera, odnosno od Muslimanskog odjeljenja pri Ministarstvu, dopisom br. 5554 od 19. XI 1921. godine traženo je da “G. Iljas ef. Ćatović iz Rožaja pošalje uverenje o svom porodičnom stanju, uverenje o svom političkom ponašanju, uverenje o svom imovinskom stanju i uverenje o svom školovanju (originalnu izdatu mu) i to što je moguće pre.”[5] Ćatović je dostavio prevod sjedočanstva o “položenim ispitima s odličnim uspjehom pred naročitom komisijama pri kraju školske godine Skopljanske civilne gimnazije” od 28. marta 1904. godine. Iz spiska sa osoblja Mutijstava u Kraljevini SHS od 29. juna 1923. godine, pod rednim brojem 76 nalaze se podaci za Iljaza Ćatovića, muftije u Rožajama, sa godišnjom platom od 2400 dinara. U ovom dokumentu su dati i podaci o porodičnom stanju iz kojih se vidi da je Iljas Ćatović imao četvoro djece: dva sina, Izeta (12 godina), Fehmiju (4 godine), kćeri Hidajetu (6 godina) i Ifetu (rođenu 18. III 1922.), kao i suprugu Džemilu (27 godina). [6]

Dopisom br. 774 od 21. II 1922. godine načelnik Muslimanskog odjeljenja pri Ministarstvu vjera KSHS traži od načelnika Rožajskog sreza da saopšti g. Ćatoviću da “ne može biti postavljen za muftiju, pošto nema za tu dužnost potrebnu spremu, t. j. nema “mirazet” (?)  niti “nuvatsku” (?) diplomu. Prema njegovoj spremi, što je Ministarstvo konstatovalo da ima srednjo – školsku naobrazbu, može biti postavljen za sekretara Okružnog Muftijstva…” U istom dopisu mu je predloženo da “ako bi želeo mogao bi se odmah postaviti za sekretara kod Vrhovnog Muftije u Starom Baru. “ [7] Zbog čega i iz kojih razloga nije prihvatio ove ponude nije nam poznato.

Odluka o razrješenju Iljaza Ćatovića sa funkcije Okružnog muftije donešena je 24. jula 1923. godine u kojoj, pored ostalog, stoji: “pošto g. Iljaz Ćatović, okr. muftija u Rožaju nema potrebnu stručnu spremu za vršenje poverene mu dužnosti, te na predlog Vrh. Muftijstva odlučujem da se napred imenovani Iljaz Ćatović, okr. muftija u Rožaju razreši dužnosti, s tim, da mu sve prinadležnosti prestaju 1. avgusta 1923.” [8]

Iljaz Ćatović je bio aktivan član Demokratske partije i bio je Čubrovićev zamenik na listi Demokrata – Pavle Čubrović na parlamentarnim izborima 1923. godine za Beranski i Bjelopoljski srez. Izborima su predhodile žustre borbe pristalica Džemijetsko – radikalne stranke. koju je u Rožajama predvodio načelnik grada Joksimović, i pristalica Demokratske stranke. Tako je po nalogu Joksimovića bio pritvoren i Iljaz Ćatović, te je predsjednik rožajskih demokrata Mustafa Fetahović morao da šalje dopis Glavnom odboru Demokratske stranke u kojem je, između ostalog napisao: “Protivu ovog radikalskog dahiluka i javnog gaženja Ustava i zakona protestujte ako se ima gde!”[9] Nakon izbora, 19. marta u Rožajama je počelo opšte slavlje pristalica radikala koji su proslavljali pobjedu uz zurle i bubnjeve i pratnju pucanja pušaka i takozvanog topa. Čula se i pjesma “Muslimani dođoše na vladu, Demokrati čekić pa na džadu”.[10]

Iste godine održani su i Opštinski izbori na kojima je Lista Demokrata opet izgubila.

Dakle, 1923. godina je, za Iljaza Ćatovića bila godina “poraza” što je uticalo na njega da uskoro napusti Rožaje. Nakon prestanka službovanja u Muftijstvu, Ćatović počinje sa službom kao učitelj u Beranama od 29. januara 1924. godine i dobija status redovnog  predavača.[11]

Odlazi u Skoplje 1925. godine gdje radi kao učitelji i kao vanredni profesor turskog jezika u Velikoj medresi Kralja Aleksandra do 1930. godine. Naredne, 1931. biva premešten u Kočane i radi kao učitelj, što se vidi iz Odluke Ministra prosvjete Kraljevine Jugoslavije o premještaju objavljenoj u “Prosvetnom glasniku,”[12] kao i u “Prosvetnom šematizmu Kraljevine Jugoslavije.”[13] Po odluci Ministra prosvjete Iljaz Ćatović se 1932. godine ponovo vraća na službovanje u Skoplje, sa pravima činovnika IX položajne grupe.[14]

Za rad u prosvjeti, Iljas Ćatović je 1928. godine odlikovan Ordenom Sv. Save V reda.[15]

Dva puta se ženio. Sa prvom ženom (rođena Hadžić), imao je sina Izeta (Hivziju), poznatog revolucionara koji se još kao student Trgovačke akademije uključio u rad KPJ. Kao aktivan član KPJ, robijao je u tamnicama Sremske Mitrovice i Tirane. Učestvovao je na formiranju Rožajskog partizanskog odreda, čiji je bio komandant. Poginuo je u NOB-u 5. maja 1944. godine prilikom oslobođenja Berana.

Sa drugom ženom (rođena Zejnelagić) imao je dva sina Fehmiju i Hilmiju. Fehmija je takođe bio učesnik NOB-e i poslije rata je bio prvi izabrani predjednik Opštine Rožaje (1948-1949.). Umro je u Novom Pazaru.

Hilmija je treći Iljazov sin, rođen kao posmrče u Skoplju 1933. godine. Poznati je slikar i profesor. Jedan je od osnivača Likovne akademije u Prištini. Osnovnu školu je završio u Rožajama, Srednju likovnu u Herceg Novom, a Akademiju primijenjenih umjetnosti u Beogradu.

Iljaz Ćatović je umro 25. decembra 1932. godine od srčanog udara u Skoplju gdje je i sahranjen.

____________________

[1] Prevod svjedočanstva izdatog 28. marta 1320/1904. Arhiv jugoslavije, Fond Ministarstva vjera KSHS, 69. fasikla 318.

[2] Arhiv Jugoslavije, Fond Min. vjera KSHS, fascikla 318.

[3] Rastoder, Š.; Šabotić, S.: Leksikon Bošnjaka/Muslimana Crne Gore. Podgorica, 2016. Str.

[4] Azemović, Z.; Kačapor, S.: Znanjem u budućnost. Sto godina osnovne škole “Mustafa Pećanin”- Rožaje. Rožaje, 2002. str. 38.

[5] Dopis br. 5554. Arhiv Jugoslavije, Fond Min. vjera KSHS, fascikla 318

[6] Spisak osoblja Muftijstava u KSHS br. 2945 od 29. juna 1923. Arhiv Jugoslavije, Fond Min. vjera KSHS 69, fascikla 48.

[7]  Dopis 774 od 21. II 1922. Arhiv Jugoslavije, Fond Min. vera KSHS, fasc. 318 dok. 360.

[8] Rešenje br. 3279 od 24. 7. 1923. Arhiv Jugoslavije, Fond Min. vera KSHS, fasc. 48.

[9] Demokratija, Beograd, 17.. III 1923, str. 3.

[10] Demokratija, Beograd, 4. IV 1923, str. 2. Tekst “Orgije u Rožaju” potpisao je dopisnik pod imenom “Rožajac”.

[11] Prosvetni glasnik. Beograd, br 2, 1924. str. 33.

[12] Prosvetni glasnik, Beograd, br. 10. 1931. str. 831.

[13] Prosvetni šematizam Kraljevine Jugoslavije, knj. I – Osnovna nastava. Zagreb, 1932. str. 1334.

[14] Prosvetni glasnik, Beograd, br. 11. 1932. str. 1103.

[15] Prosvetni glasnik. Beograd, br. 2. 1928. str. 114.