Redakcija 
Feliks Hofman: Vizionar koji je otkrio skriveno bogatstvo jedne nacije
Jedan od „Trojice veličanstvenih“ koji su preoblikovali srpsko rudarstvo
U analima istorije nauke, neki pojedinci ostavljaju za sobom spomenike, a drugi mape – planove ka resursima skrivenim ispod naših nogu. Feliks Hofman, rudarski inženjer iz 19. veka nemačkog porekla iz Banata, učinio je i jedno i drugo. Svojim radom u istočnoj Srbiji, Hofman nije samo mapirao nevidljivo bogatstvo mlade i industrijski probuđene nacije, već je pomogao da se postave temelji njene moderne rudarske industrije.
Danas je najpoznatiji kao jedan od „Trojice veličanstvenih“ – uz industrijalca Đorđa Vajferta i inženjera Franju Šisteka – čija su vizija i stručnost doveli do otkrića i razvoja rudnika bakra u Boru, jednog od najvažnijih rudarskih centara u Evropi. Ali nasleđe Hofmana seže mnogo dalje od jednog otkrića. Njegov rad, koji obuhvata decenije i discipline, odražava život posvećen naučnom istraživanju, međunarodnoj saradnji i izgradnji nacije kroz geologiju.
Porodica oblikovana rudarstvom
Feliks Hofman je rođen 1830. godine u gradiću Nova Moldova na Dunavu, u današnjoj Rumuniji. Potiče iz ugledne porodice rudarskih radnika i inženjera. Njegova porodica se generacijama bavila rudarstvom – neki kao radnici, drugi kao vlasnici i koncesionari zemljišta bogatog mineralima u Banatu. Postoje i zapisi koji ukazuju na moguću porodičnu vezu sa Majdanpekom, jednim od najstarijih rudarskih područja u Srbiji, još iz prve polovine 18. veka. Njegov brat Rafael Hofman takođe je bio poznat rudarski inženjer i autor geoloških studija, uključujući istraživanje o čuvenom rudniku Novo Brdo.
Ovo porodično nasleđe oblikovalo je put Feliksa Hofmana. Dok je 19. vek u Evropi doneo naučni i industrijski procvat, Srbija je tek izlazila iz osmanske dominacije i nastojala da modernizuje svoju infrastrukturu i institucije. Svesna značaja strane stručnosti, srpska država je raširenih ruku dočekivala pojedince poput Hofmana, čije su veštine bile ključne za obnovu zaboravljene nauke – geologije jedne suverene zemlje.
Srbija: drugi dom, zajednička budućnost
Hofman je prvi put posetio Srbiju 1856. godine tokom istraživanja rudnika Majdanpek, uključujući Rudnu Glavu, Crnajku i Kučajnu. Godine 1862, na poziv kneza Mihaila Obrenovića, doselio se u Srbiju trajno, donevši sa sobom ne samo svoje znanje, već i rudare iz zavičaja. Ubrzo je uzeo u zakup rudnik u Kučajni, koji je transformisao u ogledni lokalitet sa najsavremenijim topionicama za obradu cinka, olova i srebra.
Iako je poduhvat bio naučno uspešan, na finansijskom planu je propao, što je Hofmana navelo da se iz preduzetnika preorijentiše u državnog činovnika. Ipak, upravo u toj promeni njegove profesionalne sudbine možda se nalazilo njegovo pravo zvanje.
Radeći kao državni geolog, Hofman je započeo godine terenskih istraživanja koja će rezultirati jednim od najznačajnijih geoloških mapa istočne Srbije ikada napravljenih. Tokom ispitivanja trase železnice od Beograda do Vranja, otkrio je praistorijska nalazišta gvožđa kod Ralje, kredne slojeve uglja u Pčinji i nalazišta zlata širom istočne Srbije, uključujući sliv reke Pek.
Takođe je prvi zabeležio prisustvo žive na planini Avala – otkriće koje je u tom trenutku značajno proširilo mineralni profil regiona.
Bor: kada se nauka susretne s vizijom
Među svim njegovim doprinosima, Hofmanovo učešće u otkriću ležišta bakra u Boru predstavlja njegovu krunu karijere. Sve je počelo susretom vizionara: Hofmana, naučnika; Vajferta, industrijalca; i Šisteka, inženjera. Vajfert, koji će kasnije postati guverner Narodne banke Srbije, imao je ogromno poverenje u Hofmanovo znanje. Uložio je novac u ono što je tada bio krajnje spekulativan region.
Njihov timski rad bio je vizionarski. Hofman je obezbedio naučne dokaze, Šistek je upravljao inženjerskom logistikom, a Vajfert je osigurao finansijsku podršku. Ležište u Boru, dotad samo geološka sumnja, postalo je potvrđeni i razvijeni resurs zahvaljujući njihovoj sinergiji – primer kako nauka, industrija i inovacija mogu da rade u savršenom skladu.
Nasleđe u zemlji i mastilu
Hofman je nastavio svoja istraživanja i u poznim godinama. Godine 1892. objavio je rezultate decenijskog rada u prvom broju Godišnjaka Rudarskog odeljenja. Njegovi podaci, zasnovani na pažljivom terenskom radu i uzorkovanju, potvrdili su ono što je dugo sumnjao: rude istočne Srbije bogate su bakrom i zlatom, a sama zemlja krije ogroman ekonomski i naučni potencijal.
Njegovi nalazi nisu bili samo naučni zapisi – već strateške smernice za nacionalni razvoj, kojima su se oslanjale i naredne generacije srpskih geologa.
Večni počinak, trajni trag
Feliks Hofman preminuo je 1914. godine u Beloj Crkvi, upravo u trenutku kada se svet sunovratio u haos Prvog svetskog rata. Ali delo koje je ostavio za sobom ostaje ukorenjeno u zemlji Srbije – u njenim rudnicima, univerzitetima i nacionalnoj svesti. Srbiji je dao svoje znanje, svoje bogatstvo i svoje srce – dokazujući da nauka ne poznaje granice, i da su ponekad najverniji rodoljubi oni koji svoju domovinu ne biraju po rođenju, već po odanosti.
Sećajući se Hofmana, odajemo počast ne samo pioniru srpske geologije, već i duhu naučne migracije, kulturne saradnje i večite težnje da razumemo ono što leži ispod – kako zemlje, tako i nas samih.
Istaknuta slika: Felix Hofmann: Photo Credit Wikipedia
