Redakcija JEFHEN MALANJUK, PJESNIK-PATRIOTA (1897-1968)
Piše: Božidar Proročić
Jefhen Malanjuk je rođen 20. januara 1897. u Novoarhangelsku Kirovogradske oblasti. Srednju školu je završio u Jelisavetgradu, danas Kirovograd. Njegov otac, Filimom Vsiljevič,radio je kao nastavnik i poznati propagator brojnih kulturnih i obrazovnih aktivnosti. Jefhen je imao dva brata, Onisima i Sergeja. Bio je briljantan đak. Nakon završene gimnazije, 1914. upisuje Politehnički institut u Petreburgu, ali sami početak rata spriječio je njegovo dalje obrazovanje. Nažalost, Prvi svjetski rat postao je prepreka učenju.
Godine 1915. Malanjuk postaje kadet Prve vojne škole u Kijevu koju završava u januaru 1916. godine. Nakon toga, služi u 39. pješadinskom bataljonu u Vladimirskoj oblasti. Kao oficir se bori za Nezavisnu Ukrajinsku Narodnu Republiku. Pjesnik- patriota je prošao teške trenutke, bio je u poljskom zarobljeništvu, u logoru Lantsut.
Posle tri godine teških borbi za državnost Ukrajine, u oktobru 1920. godine zajedno sa drugim interniranim braniocima Ukrajinske Narodne Republike u logorima u Poljskoj, Malanjuk zajedno sa svojim prijateljima saborcima Jurijem Draganom, Maksimom Hrivom, i drugima, pokreće časopis “Veselka“ ( Duga ), u periodu 1922-1923. godine. Na stranicama “Duge“ bile su objavljene prve Malanjukove pjesme.
Književno stvaralaštvo Ukrajinaca u Poljskoj počinje da dobija na značaju. Internirani borci Ukrajine su organizovali amatersko pozorište, baletske tečajeve, razne kulturne i edukativne akcije osmišljavajući bogat kulturni i umjetnički život. Jehven Malanjuk je nastojao da razumije što je dovelo do sloma Ukrajinske Narodne Republike. Njegove misli su pretočene u gorke, često tvrde stihove. U jesen 1923.godine, pjesnik odlazi u Čehoslovačku, u grad Podebradi, na studije hidrotehnike na Ukrajinskoj privrednoj akademiji. Jedno vrijeme piše za časopis ,,Državna nacija”. U tom periodu je imao sreću da mu profesori budu sunarodnici: Ivan Šovgenov, Evgenij Čikalenko, Sergej Šelehin. Vodi aktivan društveni i kulturni život.Na književnim večerima sreće se sa mnogim poznatim intelektualcima iz tog perioda. Upoznaje se sa poznatim književnicima: Elenom Teliga, Oksanom Ljaturisnkom, Mihailom Mukhinom, i brojnim drugima. Godine 1925. u Poderbradima mu izlazi prva zbirka pjesama “Stilet i Stilos“. U ovoj zbirci Malanjuk je pokušao da riješi staro, ako ne i vječno pitanje svjetske književnosti: Šta bi trebalo da bude glavna stvar u stvaralaštvu: ljepota ili služenje intresima društva. Autor je svjestan nemogućnosti jednostranog rješenja ovog problema. On shvata da se mora kroz svoj poetski pristup boriti i obrazovati svoju naciju i boriti se za državu. Malanjuk je shvatio da mora u svojim pjesmama probuditi naciju. Njegova zbirka je izazvala mješovitu reakciju: od potpunog odbacivanja do izvanrednog entuzijazma. Kroz svoj rad pjesnik je nastojao da odgovori na pitanje: kakva je ukrajinska kultura, koje mjesto zauzima među drugim kulturama, koji su uzroci propadanja domovine, i kako oživjeti ukrajinsku državnost. U rješavanju ovih problema Malanjuk je istakao ulogu pjesnika, jer je vjerovao da je pjesnik neka vrsta veze između Boga i ljudi.
U svojoj narednoj zbirci, pod nazivom “Herbarijum”, koja izlazi 1926. godine u Hmburgu je potrvrdio svoja osjećanja militantnog duha, koji apeluje na oslobađanje, kontemplacija sudbine moderne umjetnosti napisana da služi visokim idealima. Ova zbirka privukla je mlađu generaciju pisaca dijaspore. Umjesto toga, starija generacija sklona umjerenosti i žalom za Ukrajinom, bila je jednostavno šokirana poetskim pristupom i oštrim tonom pisca. Malanjuk ne prestaje sa svojom kulturnom aktivnošću, inicira intelektualni pokret poznat u istoriji ukrajinske kulture kao ,,Praška škola.”
Tridesetih godina prošlog vijeka, pjesnik je plodonosno sarađivao sa časopisom “Književni i naučni glasnik” čiji je urednik bio poznati političar, kritičar, književni kritičar Dmitrij Donsov. Veze sa ovim izdanjem nisu se zaustavile tokom čitavog perioda boravka J. Malanjuka u Varšavi. U glavnom gradu Poljske organizovana je književna grupa “Tank” , u kojoj su bili: Ju Lipa , O. Teliga, P. Zaitsev , N. Livitska-Kholodna, A. Kolomiiets , I. Kosach i drugi. Nesporni vođa grupe bio je J. Malaniuk.Članovi ovog udruženja pokreću časopis “Mi”, koji je doveo do oštre polemike sa D. Dontsovom, nastala je izuzetno napeta situacija. J. Malanjuk je prekinuo veze sa grupom “Mi” i obnovio saradnju sa “Književnim i naučnim glasnikom.” Tokom varšavskog perioda, objavljuju se sledeće knjige pjesama: “Zemlja i metal” ( Pariz , 1930), “Zemaljska Madona” ( Lavov , 1934), “Prsten polikrata” (Lavov, 1939), “Izabrana poezija” (Lavov, Krakov), 1943). Novinarska i naučna djelatnost J. Malanjuka se značajno intenzivira, postoje desetine članaka, eseja, eseja u kojima sagledava dostignuća domaće i svjetske kulture ( T. Ševčenko, N. Gogolj, P. Kuliš, I. Školjev, G. Čuprinka, I. Bunin, M. Bazhan, S. Gordinski, V. Grenja- Donskoi, Zoreslav i dr.).
Prevodi raznih pisaca (Šarl Bodler, Joseph Svatopluk Mahar, Nikolaj Gumilev) su objavljeni. Malanjuk je učestvovao u odbrani poljske prijestonice od njemačkih trupa 1939. godine. Po ulasku na teritoriju Poljske, sovjetske snage su bile primorane da se vrate drugoj emigraciji, bježeći od oštrog oka NKV-a koji je u to vrijeme već ubio Mlanjukovog najboljeg prijatelja, Jurija Lipu . Dakle, opet kampovi za raseljena lica, kolibe, povremene zarade, patnje, samoće.Pred kraj rata, 1944. godine, napušta Varšavu i, posle kraćeg zadržavanja u Pragu, izbjegao je u Regenzburg, koji se nalazio u tadašnjoj američkoj okupacionoj zoni. Organizuje ukrajinske pisce u Nemačkoj u Umjetnički ukrajinski pokret (1945).
Od 1949. godine nastanjuje se u Njujorku. Tamo izdaje zbirke pjesama:„Vlast”, „Poslednje proljeće”, „Avgust”, kao i „Oglede iz istorije naše kulture” i dva toma publicističkih radova pod naslovom „Knjiga zapažanja”. Malanjukova poezija ovog perioda odiše zrelošću i smirenošću koja je plod pređenog životnog puta, ali i umjetničke refleksije.Učestvovao je u osnivanju Udruženja ukrajinskih književnika u Njujorku, pod nazivom „Riječ” (1957).Umro je 16. februara 1968. godine.Posthumno je objavljena zbirka „Prsten i štap” (Minhen, 1972).Prevođen je na srpski jezik i ranije:„Bojno polje”, „Stilet il’ stilos? – ne shvatih, Dvojako, A sin pita, Kamen, Suštastveno, Sonet, Portret, Vječno, Jesen, Anđeo smrti I, Anđeo smrti II, Sudba, Avgust, Akatist, Valjalo je sav život bdenju dati, (prev. L. Hajduković), Huči Dnjepar široki, Beograd, 1999, str.131-165.
Iako u stvaralaštvu pjesnika postoji i intimna lirska pjesma koja impresionira viteškim stavom prema svijetu i prema ženi, Malanjukov stil poezije oblikovan je pod pritiskom njegove generacije emocija ljutnje i bola tokom vjekova bezdržavnosti i ugnjetavanja ukrajinske nacije, za poraz obnovljene državne revolucije UNR-a i za kasniju tragediju okupacije Ukrajine od straneMoskve. Ovaj bijes je došao ne samo protiv spoljnih neprijatelja, već i zbog unutrašnjih slabosti koje je pjesnik vidio u kompleksu “Malih Rusa”, anarhizma, nedostatka nacionalne discipline i organizacije, u superiornosti senzualnosti nad inteligencijom, i tako dalje. Odatle, u svojoj poeziji, želja za novim tipom snažnog čovjeka, produbljivanje tradicije do starih sibirskih osnova (što je predodredilo umjetnikovu posebnu zainteresovanost za rad i ulogu P. Kuliša u ukrajinskoj istoriji).
Jevhen Malanjuk je jedna od najupečatljivijih figura nacionalne književnosti 20. vijeka, njena bezuslovna klasika. Kroz svu svoju kreativnost, on je nastojao da promoviše oživljavanje ukrajinske države za jaku i originalnu ukrajinsku naciju.
PORTRET (1954)
Da, ti nisi maj. Jesen si trijezna.
Tvoj grb su, znam – ravne terazije,
Ali je sjaj tvoje skeptičnosti
Dublji od plaveti naivnosti.
I uzalud iskustvo i znanje
Utuljuje nedozreli poriv.
Jer ljubav poslednja tvog sazdanja
Postaje dar što plameno gori.
Ti ne izazivaš, i ne pozivaš,
Ali prožima do samih kosti
Đokondin osmjeh koji se skriva
Gorčinom znanja i sve mudrosti.
Nisi djevojka, puko – čekanje,
Linija treptava, let magline –
Već puni lik, mir prave dame,
Ko kruna leta, i sjaj suštine.
