Redakcija Foto: Altun-alem džamija, Novi Pazar
Autor: Kenan Šurković, glav. i odg. urednik Islamicarts magazina
Istraživanje osmanske arhitekture na prostoru Balkana, kako danas tako i u vrijeme bivše Jugoslavije, najviše je obuhvatalo područja Bosne i Makedonije i to iz razloga što su u tim državama izgrađeni najreprezentativniji objekti sakralne arhitekture. Sa druge strane, neka područja su dobrim dijelom zanemarivana. Tu se prije svega misli na Srbiju i Crnu Goru. Iako se u osmanskom periodu tamo veoma puno gradilo, kontinuirani kulturocid ostavio je nesagledive posljedice pa je danas veoma teško rekonstruisati izglede tamošnjih starih čaršija ili precizno govoriti o stilskim karakteristikama nekadašnjih džamija.
Ipak, pojedini reprezentativni primjeri osmanske arhitekture sačuvani su u Sandžaku, koji je stotinama godina bio dijelom Bosanskog vilajeta. Najviše se gradilo u Novom Pazaru, kao regionalnom centru i trgovačkom čvorištu. Međutim, do danas su sačuvani samo pojedini objekti u tom gradu.
Među njima svakako treba pomenuti Altun-alem džamiju. Ne zna se tačan datum njene gradnje, ali na osnovu nekih katastarskih podataka najvjerovatnije je podignuta u drugoj, ili trećoj dekadi 16. st. Njen pokrovitelj bio je Muslihedin Abdul Gani, poznati mecena svog vremena koji je svoje zadužbine imao i u drugim gradovima Balkana. Ova džamija je po mnogo čemu posebna i izdvaja se od ostalih projekata koji su u to vrijeme građeni, a sačuvani do danas. Altun-alem džamija pripada brusanskoj školi gradnje sa razvijenim elementima ranocarigradskog stila. Riječ je o kupolnoj, jednoprostojnoj džamiji sa istaknutim dekorativnim elementima u enterijeru, a među kojima se naročito ističe mihrab. Sagrađena je od fino tesanog kamena, sa po četiri prozora u dva niza na vanjskim zidovima, dok se na portalnom zidu nalazi jedan prozor i vanjski mihrab. Ono što je izdvaja od drugih objekata jeste trijem koji ima samo dva luka, za razliku od „standardnog tipa“ džamija na našim prostorima koji imaju tri ili više lukova. Zbog takvog pristupa ulaz je pomjeren na lijevu stranu. Dio trijema sa desne strane je zazidan i oslanja se na munaru. Ovako postavljen trijem skladno je uklopljen u cjelinu i čini interesantnu i osobenu karakteristiku ove džamije. Koliko je takav način gradnje bio rijedak govori i podatak da u Bosni i Hercegovini nikada nije izgrađena džamija takvih stilskih karakteristika. Ono što se posebno treba istaći kod Altun-alem džamije jeste munara koja predstavlja jednu od najlijepših munara u osmanskoj arhitekturi. Građena je od precizno tesanog kamena sa impresivnim stalaktitskim ukrasom na šerefi i skladno urađenim završetkom (alemom) koji podsjeća na neke anadolijske džamije.
Druga džamija koju treba izdvojiti na području Sandžaka, i to onog dijela koji se danas nalazi u Crnoj Gori, jeste Husein-pašina džamija u Pljevljima. Izgrađena je 1569. godine, u zlatnom periodu osmanske arhitekture. Njen osnivač je Husein-paša Boljanić, jedan od najznačajnijih Bošnjaka svog vremena i beglerbeg Bosanskog elajeta. Džamija je građena u klasičnom osmanskom stilu.
Riječ je o kupolnom jednoprostornom objektu izuzetnih dekorativnih kvaliteta. U tom smislu treba izdvojiti ulaz u džamiju koji je nadsvođen stalaktitskim konusnim završetkom, što je prava rijetkost za balkanske džamije i takve portale možemo vidjeti samo kod najvrijednijih arhitektonskih spomenika. Zatim tu su izuzetno lijepo dekorisani mihrab, mimber, mahvil, kao i ugaoni stalaktitski pandatifi. Mihrab i mimber stilski su usklađeni, s obzirom da su dekorisani identičnim kružnim poligonalnim geometrijskim ukrasom koji je bio veoma popularan u to vrijeme. U eksterijeru se posebno ističe veoma visoka munara koja zbog svoje ljepote predstavlja školski primjer osmanske igličaste munare. Džamija ima monumentalne, ali i u isto vrijeme veoma skladne proporcije što je čini jednom od najlijepših džamija na Balkanu.
.
(Magazin Diwan, julski broj 2014.)
Preneseno sa: http://diwan-magazine.com/altun-alem-dzamija-u-novom-pazaru-husein-pasina-dzamija-u-pljevljima/
