MIKAIL MUŠFIG, PJESNIK STRADANJA, BOLA I PATNJE
Piše: Božidar Proročić
Mikail Mušfig (azerbejdžanski: Mikayıl Əbdülqadir oğlu İsmayılzadə) rođen je 5. juna 1908. godine u Bakuu. Mikail Mušfig je jedan od najznačajnih pjesnika koji je odigrao veliku ulogu u razvoju poezije Azerbejdžana. Poezija Mušfiga se bavi brojnim društvenim i kulturnim pitanjima. Njegov život i borba za Azerbejdžan kroz poeziju imaće najveću cijenu po njega samoga. On je pogubljen (ubijen 1938. godine sa svega 30 godina starosti) kao jedna od žrtava Staljinovih čistki i represije prema Azerbejdžanu.
Mikail Mušfig rođen je u porodici intelektulaca. Njegov otac, Mirza Abdulkadir Ismaiilzade, bio je učitelj i pjesnik. U ranom djetinstvu je ostao bez roditelja što će mnogo uticati na njegov razvoj kao pjesnika, ali i na njegovu poeziju. Bol i tuga zbog teškog djetinjstva i odrastanja najbolje su iskazane kroz pjesmu „Majka” napisanu 1927. godine. Po završetku osnovnog obrazovanja u rusko-azerbejdžanskoj školi, Mušfig je pokazao veliko interesovanje za jezik i književnost i tečno je naučio ruski jezik. Od 1920. do 1927. godine učio je u osnovnoj školi u Bakuu, zatim u srednjoj školi u periodu 1927-1931. godine. Diplomirao je jezik i književnost na državnom univerzitetu u Azerbejdžanu (današnji državni univerzitet u Bakuu) i predavao u školama u Bakuu.
Mušfig je od svoje rane mladosti posvetio svoj život poezijii nije je napuštao do kraja svog života. Poeziju je započeo pjesmom ,,Danas” 1926. godine, objavljenoj u novinama ,,Mladi radnik”, au narednim godinama redovno je objavljivao u raznoj štampi. Objavljivan je u časopisima ,,Obrazovanje i kultura” i ,,Komsomol” od 1927. godine i novinama ,,Mladi radnik”. Godine 1930. objavljena je prva zbirka pjesama ,,Vjetrovi”. Knjiga sadrži pedeset tri pjesme. Godine 1932. objavljuje pjesme: ,,Zvuci dana”, ,,Kolaps”, ,,Pamuk”, ,,Između” i kasnije ,,Pjesme,” ,,Pastir” ,,Moj prijatelj,” ,,Razbačani saz” , ,,Era slobodi”, ,,Hrabri čovjek ”. Godine 1934. izabran je u Savez pisaca Azerbejdžana. Pravi učitelj, pravi patriota, Mušfig je napisao prelijepu poeziju za djecu. Poznate su njegove pjesme: ,,Shaniul”, ,,Slight, Mulugul”, ,,Seljak i zmija”, ,,Štrajkovi”, ,,Gaia”, ,,Geografija,” ,,Školski,” ,,Zehra i” mnoge druge. Njegova prva pjesma Bir Gun (,,Dan”) objavljena je u novinama ,,Ganj fahla” u Bakuu 1926. godine. Zajedno sa Samadom Vurgunom i Rasulom Rzom, Mikail Mušfig postao je jedan od osnivača novog azerbejdžanskog poetskog stila 30-ih godina. Preveo je i nekoliko pjesama sa ruskog. Mikail Mušfig je bio aktivni propagandista tradicionalnih azerbejdžanskih muzičkih instrumenata koji su tada bili zabranjeni.
Posebnu ulogu je odigrao i umjetnički prevod Mikaila Mušfigaviše pjesma poznatih pjesnika u peiodu 1930-1937: ,,Cigani ”, Aleksandra Puškina (zajedno sa Sh.Abbasovom), ,,Kobzar” Tarasa Ševčenka (sa Ahmedom Džavadom ), Pjesme Jegiš Charents, Samuil Maršakova, Pogledaj Hushsuza, Mirza Fatali Akhundov ,,Istočna pjesma o Apsukinoj smrti.” Mušfig, je poemu Mihaila Ljermontova ,,Demon ” preveo (sa Rasulom Rza ), ,,Kavkaz ” (zajedno sa Mikailom Rafilijem ), ,,Pjesnikova smrt”, pjesme ,,Jedriličarska saga,” roman ,,Evgenija Onjegin”, “,,Fragment pjesme,,Ontegae” (sa R. Rzom), ,,Poltav”, pjesma ,,Dusta”, djelovi Firduvsijeve ,,Shahname ” (zajedno sa Mirmehdi Seidzadeom) čime je stekao naklonost čitaoca. Pjesma ,,Jutro” Mikaila Mušfiga dobila je 1936. godine nagradu u konkurenciji povodom 15. godišnjice uspostavljanja sovjetske vlasti u Azerbejdžanu. Godine 1937. poezija Čaglain objavljen je od strane pjesnika tokom njegovog desetogodišnjeg rada, uključujući i njegove najvrednije radove kao što su ,,Jutro”, ,,Era slobode,” ,,Izopačena saga”, ,,Vječno pražnjenje,” ,,On je još uvijek u bašti”, ,,Emotivna lišća”, ,,Tarterovske pjesme,” ,,Mingačavirska čežnja”i druge pjesme. Poezija Mikaila Mušfiga je jedan od rijetkih bisera azerbejdžanske poezije. Kada su Staljin i Mir Jafar Bagirov odredili da se tradicionalni azerbejdžanski muzički instrumenti, uključujući i tar , zabranjuju, Mušfig je napisao pjesmu pod naslovom ,,Sviraj Tar sviraj”. Popularnost njegove pjesmeu javnosti ubijedila je vlasti da ukinu zabranu tara. Krajem tridesetih godina prošlog vijeka, kao što je pisac Mehdi Husein napisao u svojim memoarima, bilo je uobičajeno da pjesnici i pisci kleveću jedni druge i optužuju jedni druge za nacionalizam ili širenje vjerske propagande. Razlozi takvih kleveta bili su generalno povezani sa ličnim problemima i gorkim rivalstvom između pojedinih pjesnika i pisaca. Mušfig je takođe bio izložen kritikama u Azerbajdžanskoj Uniji pisaca, zajedno sa nekim drugim književnim stvaraocima kao što su Husein Džavid, Ahmed Džavad i Jusif Vazir Čamanzaminli, od nekih književnih ličnosti koji su služili interesima Staljinovogrežima u SSSR-u. Sovjetske vlasti su proglasile Mušfiga ,,šovinistom ” i ,,sitnim buržoaskim pjesnikom” (što je bila brutalna laž). On je uhapšen 1937. Godine ioptužen za izdaju kao ,,neprijatelj države”.
Represija iz 1937. godine nad Mikailom Mušfigom, istaknutim pjesnikom azerbejdžanske književnosti i kulture, ne prestaju. Dana 27. maja 1937. kapetan bezbednosti NKVD je u svojoj izjavi napisao da je ,,Mikail Mušfig trenutno u kontaktu sa omladinskom organizacijom ,,Musavat” i da ne oklijeva da kleveće stranku i vladu”. Pored toga, Mušfig je navodno bio voljan da stvori nezadovoljstvo među ljudima svojim jakim govorima o Azerbejdžanu kao zemlji slobode van okvira Rusije.Prva istraga protiv pjesnika dogodila se 5. juna 1937. godine. Narednik KV Platonov, operativni oficir 4. divizije istražnog odjela. Protokol istrage glasi: ,,5. juna 1937. bio sam istražni oficir 4. divizije narednik KV Platonov, koji je istraživao optuženog Ismailzade Mikaila Mušfiga. Napisao je: Datum rođenja 1908, Priutskaia ulica 108, državljanstvo Azerbejdžan, pasoš važnosti pet godina. Glavni urednik Azerbejdžanske državne izdavačke kuće, član Saveza sovjetskih pisaca Azerbejdžana. Otac mu je bio učitelj, umro 1914. godine. Obrazovan je prije i posle revolucije – od 1927. Trenutni članovi porodice: njegova žena, Dilbar Akhundzadeh, student treće godine Azerbejdžanskog medicinskog fakulteta. Njegov brat Mirza ima 32 godine. On je obrazovan, nepristrasan. Prije i poslije revolucije nije bilo istraga i tužbi. Od 1929. godine osvojio je dvije nagrade na Republičkom književnom takmičenju. Posjetio je studentski sastanak Crvene armije. Tokom ispitivanja pesnika su pitali da li je član terorističke organizacije koja je povezana sa nacionalizmom. Međutim, pjesnik je rekao da nije član tetotističke organizacije.Dok je bio u pritvoru, pjesnik je bio brutalno mučen. Ruke i noge su mu bile polomljene, i pod jakom torturom nad njim nikoga nije odao niti lažno optužio da bi spasio svoj život. Kampanja protiv Mušfiga i intelektualne inteligencije Azerbejdžana se nastavlja pa tako: Jedan od njih koji ga je optuživao i služio režimu je bio A. Akbar. Komunističke novine 20. juna 1937. Bazar, br. 141 (5069) objavljuje članak pod naslovom ,,Prosvetljenje u književnosti mora biti do kraja otkriveno.” Članak glasi: ,,M. Mušfig već dugi niz godina otvoreno i tajno se suprotstavlja našoj strukturi socijalizma i nastavlja da je ruši. U literaturi, svi ostaci neprijatelja naroda moraju biti izloženi kraju, a otpadnička i trockistička bjesnila, koja su žestoka i neprijateljska prema našem velikom socijalizmu, moraju biti uništena.”
Članci o Mušfigu objavljeni su u časopisu Literature 25. juna 1937. br. 25 (110). U članku pod naslovom ,,Čisti naše redove”stoji: ,,Narodni neprijatelji su Džavid, Džavad, Mušfig, Sanili i drugi. Licemjerna politika nas prisiljava da budemo još oprezniji i brutalniji u postupanju sa takvim tajnim neprijateljima. ,,Naši neprijatelji nemaju mjesta u našim redovima”. Članak kaže: ,,H. Džavid, M. Mušfig, Simurg, Kantemir u svojim djelima u zavijenoj formi prikazuju propagandistički nacionalizam.” Autor članka je do kraja okrutan pa navodi: ,,Činjenice pokazuju da smo učinili veoma malo da bismo se oslobodili od neprijatelja i neprijateljskog uticaja. Džavid, Džavad i njegov učenik Mušfig i drugi su se dugo vremena skrivali pod zastavom jedinstva. Ovi konstituenti su uvijek pokušavali da razmenjuju konvencionalni virusni otrov nacionalizma, utkaju u svoje književno okruženje sopstvenim postupcima i neoriginalnim ,,djelima”.
Mihail Mušfig je pogubljen 6. januara 1938. godine u zatvoru Baiil u blizini Bakua sa samo 30 godina starosti. Svi članovi njegove bliže i dalje rodbine bili su od sovjetskog režima proganjani, hapšeni, ispitivani, maltretitani. Njihov jedini grijeh je bio ljubav prema Mušfigu i Azerbejdžanu. (u prilog hapšenjima i proganjanima članova porodice govore mnogi arhivski dokumenti). 23. maja 1956. godine, odlukom Vojnog kolegija Vrhovnog suda SSSR-a, Mikail Mušfig je oslobođen optužbi nakon njegove smrti.Predsjednik Republike Azerbejdžan Ilham Alijev potpisao je 16. aprila 2007. godine ukaz o obilježavanju 100. godišnjice rođenja Mikaila Mušfiga, poznatog azerbajdžanskog pjesnika. Jubilej je proslavljenorganizacijom Izvršne vlasti okruga Garadagh 2008. godine. Iste godine udruženje ,,Azerpoct” Ministarstva za komunikacije i informacione tehnologije Republike Azerbejdžan izdalo je poštansku marku povodom 100-godišnjice rođenja Mušfiga. Povodom 110. godišnjice Mikaila Mušfiga, predsjednik Republike Azerbejdžan Ilham Alijev potpisao je 17. maja 2018. godine Nalog u skladu sa članom 32. stav 109. Ustava Azerbejdžana o obilježavanju jubileja. Trenutno se radovi Mikaila Mušfiga mogu naći u svjetskim bibliotekama, kao što su Ruska nacionalna biblioteka, Ruska državna biblioteka, Kongresna biblioteka SAD, Nacionalna biblioteka Bjelorusije, Turska nacionalna biblioteka i Nacionalna biblioteka Estonije. Uredbom Kabineta ministara Republike Azerbejdžan od 7. maja 2019. godine, Mikail Mušfig je uvršten u listu autora koji su proglašeni posebno značajnim piscima za očuvanje kulturnog identiteta.