SVJEDOČENJE O JEDNOJ AUTENTIČNOJ POETSKOJ PROZI…

(O zbirci priča „St’paljke vo kamen / Stope u kamenu“ autora Ensera Hodže Resteljičanina)

Nakon objavljivanja zbirke pjesama „Za kogo sme“, Enser Hodža Resteljičanin pred čitaoce izlazi i zbirkom priča „St’paljke vo kamen“, koja sadrži četrnaest priča, od kojih su pet basne (Dva brava, Pilje po bela dunja, Akrep i zmija, Lisica moderna, Vuk i Hijena ovci kadija), jedna je filozofska priča (Procjep Gore) a završava je rječnikom turcizama i manje poznatih riječi.

Osim što je novina u književnom stvaralaštvu Torbeša Gore, ova knjiga, bez ikakve sumnje, predstavlja i značajan doprinos pisanju kratke proze na ovom govoru.

Nastavljajući ono što su najbolje stvorili u ovoj književnoj vrsti goranski autori Hamid Isljami, Sadik Idrizi, Ramadan Redžeplari i još neki drugi, Enser Hodža Resteljičanin u goranski književni prostor, i među originalne stvaraoce proze i poezije, ulazi kao poseban i duboko individualan glas. Različito od ostalih autora, koji se u svom stvaralaštvu bave problemima iz prošlosti, u fokusu Enserovih priča je sadašnjost Gore.

Kada je riječ o tematici Enserovih priča, ne mogu se odvojiti od onih iz njegove zbirke pjesama „Za kogo sme“. Ako zov lirskog heroja ove poezije, čas pozivno mobilizirajuće, čas pesimistički očajničke a čas majstorski karikirane od podzemnih vibracija, registruju talase stranog tijela koji se približavaju goranskom identitetu kako bi ga ugrozili ili uništili, njegove nam priče um- jetnički prikazuju njegovu ranjivost.

Ovaj identitet se sakriva u veličanstvenoj ljepoti Šare, u svilenkastoj mekoti alpskih pašnjaka i strmim padinama, u enigmi pećina i neobuzdanoj snazi lavina, u ledenim jezerima i kristalno čistim izvorima; u hladnim vjetrovima oštrih zima i ponovnom rađanju tokom proljeća. Ovaj identitet koji se javlja u biću planinskog čovjeka, u njegovom komunikacijskom kodu, u njegovoj odlučnosti da ovdje preživi, u njegovim pjesmama, jeziku itd, itd., iznad svega ostaje opštečovečanski.

U Procjepu Gore, Ferid Muhić svoju metaforičku priču o smislu našeg postojanja na ovom svijetu, pred resteličkim migrantima u Cirihu u Švicarskoj, završava riječima: „I shvatio sam da smo mi svi propali kroz neki krov, taj procjep u krovu kroz koji smo propali u ovo trlo nazvano svijet. U ovo trlo iz kog nam nema izlaza drugog, nego onog svjetla u koje gledamo i koje je naša vodilja.”

Pored ovog egzistencijalnog shvatanja, u ostalim Enserovim pričama pulsira svakodnevni život Gore sa suviše sporim kretanjem koji, gledano spolja, izgleda kao da se zaustavio na granici sizifovske borbe preživljavanja. Na jednoj strani nadljudski napor običnog čovjeka da svim sredstvima sačuva stubove du- hovne konstrukcije kojima su kroz vjekove Gorani održani u životu i koji su stvorili neophodne imunitetske mehanizme da izbjegnu asimilaciju (S’nice, Oči so oči so vuka, Od kamen na kamen, St’paljke  vo kamen, Veđa na Vraca, Stramuj, stramuj ja mlanesto) a na drugoj strani faktori koji ubrzano iznutra ruše goransko društvo (Sapa put, Lisica moderna, Dva brava) u okviru globalizacije koja je neminovna i koja se više ne može iz- bjeći (Stoj ke pukam, Apači, Pilje po bela dunja, Akrep i zmija, Vuk i Hijena ovci kadija).

Mada se svi događaji ovih priča odigravaju u Restelici, rodnom selu autora, problemi koje on pokreće, brige koje ga tište, pri- padaju cijeloj Gori sa obje strane političke albansko-kosovske granice. On uspjeva da se spusti do ljudskih kompleksa, snova, dječijih igara i želja kako bi istražio svijet koji ih okružuje (S’nice, St’paljke na kamen), podzemnie glasove, eho predaka koji nas stalno podjećaju o našem etničkom biću (Stramuj, stramuj ja mlanesto), težak život običnog goranskog čovjeka pu- nog nevolja i žrtvi (Oči so oči so vuka) primoranog da ostavi najmilije, rodni kraj i da se uputi na gurbet (Ot kamen na kamen), rastakanje goranskog čovjeka pod pritiskom stranih kultura (Pilje po bela dunja, Lisica moderna).

U pričama (Stoj ke pukam, Apači, Stramuj, stramuj ja mlanesto) sa tematikom o događajima koji donose epohalne promjene u bivšoj Jugoslaviji i na Balkanu, pred čitaoce se otvaraju sve posljedice koje je Gora doživjela zbog kosovske krize 1999. godine kao i apsurd da pravdu dijele kriminalci ili inkriminisani kao što je u pričama Dva brava, Vuk i Hijena ovci kadija.

Osim ovoga, kada govorimo o zbirci priča „St’paljke vo kamen“ autora Ensera Hodže Resteljičanina, ne možemo a da ne pomenemo njihovu umjetničku vrijednost. Tok pričanja, bez suvišnih epiteta i uplitanja autora, gdje se sve otkriva kroz djelo i riječi protagonista, u basnama u trećem a kod ostalih priča u prvom licu, po mom mišljenju je najznačajnija vrijednost Enserovih priča.

Vladanje i uspješna upotreba izražajnog bogatstva goranskog govora, njegove frazeologije, njegovog semantičkog i emocionalnog domena, njegove strogo odabrane riječi u dinamici artikulacije, daje vitalnost naraciji i nagoni te da meditiraš dalje od njenog formalnog čitanja.

Da vas ubijedim u ovo što sam gore pomenuo dovoljno će biti da pogledamo koliko dobro, na organski način i prirodno harmonizira priču stavljajući je u usta dobrog znalca pisane riječi Ferida Muhića sa onim što dodaje autor, u Procjepu Gore.

U priči Apači, sa malo riječi daje čitavu dimenziju jednog stanja koje svojom raširenom kosom donosi rat i do najudaljenijih ruralnih oblasti kao što je Restelica. Još na početku priče autor nas uvodi u tu atmosferu. On piše: „Daljeko je ljeto kukuljevo, ridoji ka će poljaš ovijene vo jorgan bef, nemaje nijet da se razzeljenet. Na sprotiva Gašćen sve isti, ka šo go mlogo generacije pamtet, niti se širi ni skusuje, ka boš mu je stra od Abdaf da se skači kanagore, a legenda velji da je prok’vnat. I još jen noć fati, ka i mlogo noćoi projdene šo selo go zavija vo crna temnina i goljeme gajljina. Muarebe je na Kosovo, udrif i NATO. Insan se bere jene ke druge, se noćevujet, gajreti jene drugem davaje, a šo će bide samo Allah Jeden zn’je. Beljki kroz oja asretlak gre ni se mije, šo da je za air neka je. Nema ni struja, a i zvezde i mesečina zat oblaci se skrilje. Na nijeden čardak nema pesma da se ispuje, niti razboj da lupne, samo glas sabije ke želaje ga sečet gusta temnina, prekinujet tišina.“

Ne izlaze mi iz glave potezi kojima Enser slika ekstremno siromaštvo jedne goranske porodice, prave drame koja natjera autora da eksplodira u pitanje na koje nije potreban odgovor: „A ima pogoljemo muharebe ot siromašćina, ot prazen me, po mučno ot glasće, gladna sabija ka žela” u priči Ot kamen na kamen.

Na kraju ono što bez ustezanje želim podvući je da je posebnost kratke proze Ensera Hodže Resteljičanina i njen doprinos obogaćivanju književnih vrijednosti na jeziku Gore u činjenici da priče (S’nice, Oči so oči so vuka,  St’paljke vo kamen, Veđa na Vraca, Stramuj, stramuj ja mlanesto) predstavljaju autentičnu poetsku prozu. To se osjeća i u nekim basnama uvrštenim u zbirci o kojoj je riječ.

Sa pomenutom konstatacijom, koja je po meni i najveća vrijednost Enserovih priča, htio bih mu izraziti dobrodošlicu u sada već veliku književnu porodicu Gore i poželjeti puno uspjeha na teškom ali plemenitom stvaralačkom putu.

Kuks, 24. 08. 2014.

Enser Hodža je rođen u 1976. godine u Restelici – Dragaš (Gora) – Kosovo.

Osnovnu školu završio u Restelici.

Gimnaziju završio u Prizrenu i Dragašu.

Studirao stomatologiju u Prištini.

Od 2000. godine živi u Švicarskoj.

Objavio je knjige:

Zbirka pjesama ʺGora, Goranin-ZA KOGO SMEʺ (2014.godine) – Predgovor napisao akademik Ferid Muhić.

Zbirka priča ʺSt’paljke vo kamenʺ (2014. godine) – Recenzent je akademik Nazif Dokle (rahmetli).

Nazif Dokle

 

Dëshmi e një proze të  mirëfilltë poetike…

(Rreth vëllimit me tregime “Stpalke vo kamen”  të autorit Enser Hoxha Resteliçanin)

 

Pas publikimit të librit poetik “Za kogo sme “ Enser Hoxha Resteliçanin  vjen para lexuesit  me vëllimin e tij me tregime “Stëpalke vo kamen”, ku janë përfshirë 14 tregime, prej të cilëve 5 fabula (Dva brava, Pile po bella dunja, Akrep i zmija,  Lisica moderna, Vuk i Hijena ovci kadija) dhe një tregim filozofik (Procjep Gore)  që përmbyllen me një fjalorth turqizmash dhe fjalësh pak të njohura.

Vëllimi, pos si prurje e re në krijimtarinë letrare në të folmen e torbeshëve të Gorës, pa më të voglin dyshim, shënon  një kontribut me shumë në lëvrimin e prozës së shkurt në këtë folme, sikundër që është tregimi.

Duke ndjekur krijimtarinë më të mirë në këtë lloj letrar të autorëve goranë Hamit Islami, Sadik Idrizi, Ramadan Rexhepllari  e të ndonjë tjetri, Enser Hoxha Resteliçanin vjen midis tyre dhe në krejt mjedisin letrar goran si një zë  i veçantë, midis zërave gjithashtu origjinal e thellësisht individual të krijuesve të tjerë në  prozë apo dhe poezi. Ndryshe autorëve që në krijim- tarinë e tyre për të atakuar problemet e ditës me të cilat përballet shoqëria gorane i drejtohen së kaluarës, në qendër të tregimeve të Enserit është aktualiteti i Gorës.

Kur është fjala për tematikën e tregimeve të Enserit, Unë nuk mund t’i ndaj ato nga ajo e poezive të librit të tij “Za kogo sme”. Në se vikama e heroit lirik të këtyre poezive, herë thirrëse e mo- bilizuese, herë e dëshpruar e pesimiste dhe herë ngadhnjyese e karikuar  prej vibrimeve të nëndheshme që regjistrojnë pa pra ryma e trupa të huaj që po i afrohen identitetit goran për ta rre- zikuar apo çbërë, te tregimet e tij artistikisht na e sjellë të prekshëm atë.

Ky identitet fshihet te madhështia e bukuria e bjeshkëve të Sharrit, te butësia e mëndafshtë e kullotave alpine dhe rrëzimet e thikta të cirqeve e honeve, te enigma e shpellave dhe energjia e pafre e orteqeve, te hovi i papërmbajtshëm i rrënimeve e prehja e liqeneve akullnajore e kthiellësia e burimeve kristalta;  te errë- rat e acarta e të mprehta të dimrave dhe hjarlisja e ripërtëritjes pranverore. E mbi të gjitha, ky identitet që shpallet te qënia e njeriut bjeshkatar, te kodi i tij i komunikimit me gjithë këto, te rekja e tij për të gjalluar këtu, te kënga e gjuha e tij etj etj., gjithë sesi, mbetet mbarënjerëzor.

Tek Procjep Gore Ferid Muhiq, tregimin e tij metaforik për kuptimin e jetës sonë në këtë botë, para mërgimtarëve restelicas në Zurih të Zvicrës, e përfundon me fjalët: “I shvatio sam da smo mi svi propali kroz neki krov, taj procjep  u krova kros koji smo propali u ovo trlo nazvano svijet. U ovo trlo iz kog nam nema izlaza drugog, nego onog svjetlla u koje gledamo i koje je nasha vodilja.”

Përtej këtij kuptimi ekzistencial në tregimet e tjera të Enserit pulson jeta e përditshme e Gorës me lëvizje tepër të ngadalshme që në pamjen e saj  të jashtme duket se ka ngecur në kufijt e  mundimit sizifian për të mbijetuar. Nga njera anë përpjekja përtej mundësive njerëzore të njeriut të thjesht për të ruajtur me çdo kusht shtyllat e konstitucionit shpirtëror që e ka mbajtë gjallë goranin për shekuj me radhë dhe që i ka krijuar mekanizmat e nevojshëm imunitar pët t’i shpëtuar asimilimit (S’nice, Oqi so oqi so vuka,  Od kamen na kamen, Stëpaljke  vo kamen, Vegja na Vraca, Stramuj, stramuj ja mllanesto) dhe në anën tjetr e faktorë që e brejnë me shpejtësi nga brenda shoqërinë gorane (Put Sapa put, Lisica moderna, dva brava) dhe të tjerë nga jashtë në kuadrin e globalizimit që nuk mund të shmangen dot (Stoj qe pukam, Apaçi, Pile po bella dunja, Akrep i zmija,  Vuk i Hijena ovci kadija).

Edhe pse të gjithë ngjarjet e tregimeve zhvillohen në Restelicë, fshati i lindjes së autorit, problemet që ai ngre, shqetësimet që e brejnë e nuk e lenë të qetë atë, i takojnë gjithë Gorës, madje këndej e andej kufiirit politik shqiptaro-kosovar. Ai arrin të zbres te komplekset njerëzore, ëndrrat, lodrat dhe dëshirat fëminore për të eksploruar e njohur botën që i rrethon (Sënice, Stëpaljke na kamen), te zërat e nëndheshëm, ekot e të parëve që na kujtojnë vazhdimisht për qënien tonë etnike (Stramuj, stramuj ja mllanesto), te jeta e vështirë e njeriut të thjeshtë go- ranë plot mundime e sakrifica (Oqi so oqi so vuka) që detyrohet të le pas të afërmit, vendlindjen e t’i drejtohet kurbetit (Ot kamen na kamen), te zhbërja e individit goranë nën trusnin e kulturave të huaja (Pile po bella dunja, Lisica moderna).

Në tregimet (Stoj qe pukam, Aapaçi, Stramuj, stramuj ja mlla- nesto) që e marrin temën nga ngjarjet që sollën ndryshimet epokale në ish-Jugosllavi në dhe Ballkan, para lexuesit zbu- lohen tërë pasojat që Gora përballoi për shkak e krizës kosovare  të vitit 1999 ashtu sikundër dhe absurdi i dhënies së drejtësisë nga njerëz kriminelë apo të inkriminuar tek Dva brava, Vuk i Hijena ovci kadija.

Pos këtyre, kur flasim për vëllimin me tregime “Stpalke vo kamen” të autorit Enser Hoxha Resteliçanin, nuk mund të ana- shkalojmë, vlerat artistike e krijimeve të përfshira në të.

Tregimi i rrjedhshëm, pa ndërhyrje epitesh e sqarimesh të autorit, ku gjithëshka zbulohet mes veprimit e fjalës protogonistëve, te fabulat në vetën e tretë dhe te tregimet tjera në vetën e parë, sipas mendimit tim është vlera më e dukshme e tregimeve të Enserit.

Zotrimi dhe përdorimi me sukses i pasurisë shprehëse të së folmes së Gorës, i begatisë frazelogjike të saj, me gjithë gamën sematike dhe emocioanle që ato bartin, fjala e tij sa e kursyer në zgjedhje e  po aq dinamike në artikulimin e saj, i japin gjallëri naracionit dhe të bjënë të meditosh përtej leximit të saj formal.

Për tu bindur për këto që thamë më lartë do të ishte e mjaf- tueshme të marrim para sysh se sa mirë, në mënyrë organike e të natyrshme harmonizohet tregimi i vënë në gojnë e të mirënojurit të fushës së letrave Ferid Muhiq me atë të shtuar të autorit tek Procjep Gore.

Tek tregimi Apaçi,me pak fjalë jepet i gjithë dimensioni i një gjendje të nderë që sjellë lufta me kosën e saj të zgjatur deri në zonat më të thella rurale sikundër është Restelica. Që në hyrje të tregimit autori na fut në këtë atmosferë. Ai shkruan. “Daljeko je leto kukuljevo, ridoj ka qe poljash ovijene vo jorgan bef, nemaje nijet da se razzelenet. Na sprotiva Gashqen sve isti ka sho go mllogo generacije pamtet, niti se shiri ni skusuje, ka bosh mu je stra ot Abdaf da se skaçi ka nagore, a legenda veli da je prokëvnat. I josh jen noq fati, ka i mllogo noqoj projedene sho sello go zavija so crna temnina i goleme gajlina. Muharebe je na Kosovo, udrif i NATO. Insan se bere jene ke druge, se noqevujet, gajreti jene drugem davaje, a sho qe bide samo Allah znëje. Belki kroz oja asretllak gre ni se mije, sho da je za air neka je. Nema ni struja, a i zvezde i meseçina zad obllaci se skrile. Na nijeden çardak nema pesma da se izpuje niti razboj da llupne, samo gllas sabije ke zhellaje ga seçet gusta temnina, prekinujet tishina.”

Nuk më hiqen nga mëndja edhe penelatat me të cilat Enseri pikturon varfërinë e skajshme me të një familje gorane, dramë që e detyron autorin të shpërthej në pyetjen që nuk do përgjigje. “A ima po golemo muharebe ot siromashqina, ot prazen me, po muçno ot gllasqe, glladna sabija ka zhella.” tek tregimi (Ot kamen na kamen).

Në fund atë që dua ta nënvizoj pa hezitim është se e veçanta e prozës së shkurt të Enser Hoxha Resteliçanin e kontributit të tij në pasurimin e vlerave të krijimtarisë letrare në të folmen e Gorës qëndron në faktin se tregimet (S’nice, Oqi so oqi so vuka, Stëpaljke vo kamen, Vegja na Vraca, Stramuj, stramuj ja mllanesto) përbëjnë prozë të të mirëfilltë poetike. Kjo ndjehet mirë edhe në disa prej fabulave të përfshira në vëllimin për të cilin po bëjmë fjalë.

Me këtë konstatim timin, ku sipas meje qëndron edhe vlera më e madhe e tregimeve të Enserit i uroj mirëseardhje në familjen tashmë të madhe letrare të Gorës dhe suksese në rrugën e vështirë por të vyer krijuese.

Kukës, 24. 08, 2014.