Redakcija 
U Crnoj Gori, kao i u mnogim drugim muslimanskim zajednicama širom svijeta, smrt i proces pokopa imaju duboko ukorijenjene vjerske i kulturne aspekte koji se poštuju i tradicija se prenosi kroz generacije. Smrt se u islamskom učenju ne doživljava kao kraj, već kao prelazak duše u drugi svijet (zato se kaže preselio/la), što oblikuje običaje koji se odnose na sahranu. U Crnoj Gori, muslimani su razvili specifične običaje koji se temelje na islamskoj tradiciji, ali su, kao i mnoge druge religijske prakse, obogatili i specifičnostima crnogorskog kulturnog okruženja.
Smrt i pripreme za sahranu
Kada se neko od muslimana Crne Gore upokoji (preseli), najprije je obavezno da porodica obavijesti Islamsku zajednicu, kao i rodbinu, najbliže komšije i prijatelje. U trenutku smrti, okupljeni izgovaraju šehadet (svjedočenje da je samo jedan Bog i Muhammed Božji poslanik), zatim kur’anske riječi “Inna lilllahi wa inna ilejhi radžiun” što znači „Zaista, mi smo Allahovi i mi ćemo se Njemu vratiti“. Ove riječi su izraz pokornosti Allahovoj volji, i dio su islamskog prihvatanja smrti kao neizbježnog dijela života.
Priprema tijela pokojnika/mejta za sahranu obuhvata nekoliko važnih postupaka, od kojih je najvažniji “gasul” ili ritualno pranje. Ovaj čin se obavlja uz posebnu pažnju, uz molitve i poštovanje prema preminulom. Gasul se obavlja od strane osoba istog pola kao i pokojnik, najčešće porodice, i to u skladu sa islamskim propisima. Nakon pranja, tijelo se oblači u jednostavnu bijelu odjeću (ćefini), koja simbolizuje čistotu duše.
Dženaza
Dženaza, što u prevodu znači „pogrebna molitva“, obavezni je islamski ritual koji se mora obaviti prije nego što tijelo bude spušteno u grob. Dženaza namaz je molitva za pokojnika koja se obično obavlja ispred džamije ili na groblju, uz prisustvo velikog broja vjernika. Ova molitva, kao i mnogi drugi obredi, ima za cilj da duša preminulog bude oproštena od grijeha.
Pokop je jednostavan, ali duboko simboličan čin. Prema islamskom učenju, grob desnom dužom stranom mora biti okrenut prema Meki, što znači da tijelo mora biti postavljeno desnom stranom u pravcu Kabe. Takođe, grob ne treba biti prevelik ili prelijep, jer Islam naglašava skromnost, ali i poštovanje prema preminulom. Sahrana je brz proces, i obično se ne odlaže – tijelo se sahranjuje što je prije moguće, kako bi se duša preminulog ubrzo preselila u drugi svijet.
Podizanje nišana
Jedan od ključnih običaja koji je specifičan za muslimane Crne Gore, ali i za region Balkana, jeste postavljanje nišana (nadgrobnog spomenika). Nišan je u suštini oznaka koja pokazuje da je na tom mjestu pokopana osoba, a pored toga, često nosi i simboličke elemente poput gravure imena, datuma rođenja i smrti, i u nekim slučajevima, kratke poruke ili molitve.
Običaj postavljanja nišana kod muslimana Crne Gore potiče iz osmanskog perioda, kada su uobičajeni nadgrobni spomenici bili visoki, sa jasno vidljivim urezanim simbolima i natpisima. Danas nišani u Crnoj Gori mogu biti od različitih materijala, od kamena do mermera, i često imaju karakteristične oblike, ali sve manje su u duhu tradicije i vjerskih normi. Nišan se postavlja kao posljednji znak poštovanja prema preminulom, ali i kao podsjećanje onima koji ostaju da se sjećaju i mole za pokojnog.
Period žalosti i običaji nakon sahrane
Nakon što je sahrana obavljena, porodicu preminulog obilze komšije, rođaci, prijatelji i mnogi koji su poznavali pokojnika ili su na neki način povezani sa pokojnikovom porodicom. Tokom ovog vremena (hatar), porodica i prijatelji obično nastavljaju sa molitvama za dušu preminulog, a porodica izbjegava ići na proslave i zabave.
Pored toga, postoji običaj pripreme hrane za porodicu pokojnika i prijatelje koji dolaze na sahranu, kao znak rodbinske i komšijske poštovanja i solidarnosti. Ovaj običaj, koji ima duboko ukorijenjenu tradiciju gostoprimstva, nije samo u funkciji žalosti, već i zajedništva, koje pomaže porodici da lakše prebrodi gubitak.
Običaji i tradicija muslimana Crne Gore u vezi sa smrtom, pokopom, dženazom i podizanjem nišana predstavljaju duboko ukorijenjeni vjerski okvir, ali i kulturni identitet. U ovim običajima odražava se duboko poštovanje prema životu i smrti, kroz jednostavnost, skromnost i pobožnost. Pored vjerskog aspekta, ovi običaji omogućavaju zajednici da se poveže i pruža podršku onima koji su u žalosti, naglašavajući važnost porodice, zajedništva i duhovnog mira.
