Redakcija ????????????????????????????????????
DJELO POSVEĆENA PRIRODNIM, KULTURNIM I DRUŠTVENIM VRIJEDNOSTIMA ROŽAJSKOG KRAJA
(Prikaz fotomonografije „Rožaje pod Hajlom“, autora mr Dženisa Nurkovića)
Mr Dženis Nurković priredio je neobičnu, sadržajnu, naučno-popularnu, besprekorno uređenu knjigu, fotomonografiju „Rožaje pod Hajlom“. Njen predmet nije samo grad niže Hajle, na obalama Ibra, već teritorija opštine Rožaje. To je posebna geografska cjelina, geografski prostor u uzvorištu Ibra, koji je poznat pod imenima Rožajska oblast i rožajski kraj. Taj se prostor gotovo poklapa sa teritorijom opštine Rožaje. Monografija predstavlja specifično viđenje tog prostora u svjetlu njegove burne prošlosti, slojevite i raznovrsne kulturne baštine, kao i značajnog geodiverziteta i biodiverziteta. To je svojevrstan vodič kroz prirodu, kulturu, privredu, prošlost i sadašnjost Rožaja koji tekstom i fotografijama pokazuje što Rožaje ima, šta treba da sačuva i prikaže drugima.
Ova knjiga daje doprinos upoznavanju, afirmaciji i prezentaciji Rožajskog kraja. U njoj su na jednom mjestu objedinjene vrijedne informacije, u vidu izvanrednih kolor fotografija i sažetog teksta, o prirodnim rijetkostima, objektima materijalne kulture, o ljudima i događajima iz bliže i dalje prošlosti, privredi, kulturi, raznim organizacijama manifestacija.
https://youtu.be/YQOmTyMdCz4
Teme koje su našle svoje mjesto na stranicama ove monografije, način izlaganja, interpretacije i sagledavanja pojedinih zanimljivih pitanja iz oblasti prirode, istorije, kulture i društva uopšte, sigurno će privući pažnju čitalačke publike različitih naučnih i stručnih opredjeljenja. Turističkim radnicima i organizacijama, učenicima, studentim odgovarajućih studijskih grupa i svim onima koji se interesuju za rožajski prostor, ova knjiga biće dragocjen i nezaobilazan izvor značajnih podataka o ovom kraju.
Monografija se sastoji iz dvadesetak poglavlja, a kroz njih čitalac prolazi bez napora, kao da šeta livadama Vlahova, prema onom kupastom uzvišenju nazvanom Ćulah, gdje su se nekada završavale košije konja, koje su za vrijeme sabora održavane. Ali, koliko je lako šetati, toliko je teško u tim livadama kositi, jer u njima dominira tipac. Tako, i ovu knjigu, ovog sadržaja, obima i kvaliteta nije bilo lako napisati. Trebalo je ogroman materijal skupiti, mnoge radove i knjige proučiti.
U monografiji je lijepo opisan i obrazložen povoljan geografski položaj rožajskog kraja. Kroz ovaj prostor, u prošlosti je vodio važan karavanski put između Pešterske visoravni na sjeveroistoku, i Metohijske ravnice na jugu i jugoistoku, spajao je izrazito stočarski kraj sa žitnicom. Drugi važan put je spajao Gornje Polimlje sa Novopazarskom kotlinom i Kosovom niz dolinu Ibra. Kroz Rožaje se prolazilo, u Rožaje se dolazilo, iz Rožaja se išlo. Tako je Rožaje postalo raskrsnica važnih puteva i trgovine. U njemu su se susretali ljudi, narodi, kulture. Razvijala se tradicija tolerancije i suživota. U svim teškim vremenima, ta humana crta ljudi ovog kraja dolazila je do punog izražaja, što se u ovoj monografiji posebno ističe, a poglavlje Rožaje – Musafirska kuća je tome posvećeno. Tako je bilo u vrijeme Prvog svjetskog rata, čemu je Omko Kurpejović posvetio svoju novu knjigu, tako je bilo tokom Drugog svjetskog rata, a tako je bilo i za vrijeme raspada Jugoslavije. O tome bi se mogle knjige napisati, o tome su pjesme pisali rahmetli Zaim Azemović i Alija Džogović, a onoj poznatoj Beograđanki – Nataši Kandić dovoljna je bila samo jedna rečenica, koju će te naći u ovoj monografiji, da to najbolje objasni. Zato je potpuno opravdano, metodološki ispravno i lijepo, a čudim se kako se toga sjetio, autor Dženis Nurković počeo ovu knjigu sa dobrodošlicom i prijateljskim i bratskim vezama Opštine Rožaje sa drugim opštinama u Turskoj, Bosni i Hercegovini i Sloveniji.
Autor je pregledno prikazao, i sa nekoliko uspješnih panoramskih snimaka dijelom to ilustrovao, prirodne granice opštine Rožaje, koje idu planinskim vrhovima, grebenima i vododjelnicama. One se gotovo poklapaju sa administrativnim granicama. U novije vrijeme, na nekoliko mjesta, taj je princip narušen. Zapadna granica, koja teritoriju opštine Rožaje odvaja od Ivangradske kotline, išla je planinama Smiljevicom (1963), Džakovicom (1640), Turjakom (1469), Vlahovima (1543) i Krstačom, čiji je najvisočiji vrh Gradina (1755). Prirodna granica je narušena na području Džakovice i Smiljevice. Na jugu i jugoistoku, tj. od Metohije rožajski kraj odvajaju ogranci sjeveroistočnih planina, i to: Beleg (2043 m), Suha planina, Sijenova (1954), Žljeb (2352), Štedim sa Ahmicom (2272), a to je nekada bila planina Nurkovića, i Hajla (2403 m). Prirodna granica je narušena na području Pashajle, koja je nekada bila u vlasništvu Feleća (pa i toponim Brahim breg je uspomena na Ibrahim-agu Feleća). Na sjeveru, sjeveroistoku i istoku opština Rožaje se graniči sa opštinom Tutin.
Čitajući ovu izvanrednu knjigu kao da sam ponovo šetao, kao prije dvadeset godina, sa Živoradom Martinovićem iz Niša, profesorom geomorfologije, Delijom Kurpejovićem i Osmanom Omkom Kurpejoviće ovim granicama i drugim terenima planina oko Rožaja u cilju prikupljanja građe za monografiju Rožaja, čiju je izradu organizovao Ibiš Kujević, umjetnički direktor Centra za kulturu Rožaje. Na um mi pade Beljeg, Kočijeva zečina (Centaurea kotsihian), jedna prekrasna endemična biljka koja na njemu raste, veliko nalazište fosila morskih organizama na vrhu Jagačekog dola, u čijem razgledanju nam prođe pola dana, pa po mraku krenusmo ka Baću. Šemso Dedeić, tada načelnik SUP-a, koji nam je pružao svestranu podršku pri tim terenskim istraživanjima, oranizovao je potragu za nama koja je trajala do jutra, kada smo stigli u Bać.
Tadašnja lokalna uprava Rožaja, iz nepoznatih razloga, odustala od toga za Rožaje značajnog projekta. Ali sve nije propalo, rezultat tih istraživanja je i knjiga „Priroda Rožaja“.
Da bi uspješno obradio reljef rožajskog kraja, posmatrao je autor ove vrijedne monografije rožajski prostor sa Hajle, Ahmice, Gospođinog vrha i Gradine. Jezgrovitim tekstom i panoramskim snimcima prikazao je ono što je vidio, a vidio je čitavu teritoriju opštine Rožaje, koja obuhvata izdvojenu planinsku oblast, koju rijeka Ibar i njegova uska dolina, blago nagnuta prema istoku, dijeli na dvije polovine: desnu koja se završava visokim planinama i desnu polovinu čijim obodom idu niske planine i brda.
Listajući stranice ove monografije, kao da šetamo rožajskim prostorom, ili kao da gledamo dokumentarni film mladog rožajskog stvaraoca Eldara Lakote. Pred nama su: živopisne klisure, potoci, rijeke, izvori, vrela i vodopadi, dolinske i gorske livade, koje sada ostaju nekošene, prostrane planinske rudine, na kojima je malo stada, napušteni katuni, šume kao prašume koje se nemilosrdno uništavaju, ali i nevjerovatno brzo obnavljaju, te su zato uvijek mlade, sipari, točila, rijetke biljke, Apolonov leptir na cvjetu, ptica na grančici molike, mrmoljak na dlanu, zec u prtini, planinari i skijaši, snježnici, magle i mećave, rožajska sela i grad Rožaje.
A, kada je nastalo Rožaje, kada se prvi put pominje u pisanim izvorima, gdje su njegovi začeci, da li su tu gdje se danas nalazi, po čemu je dobilo ime, kao i mnoga druga pitanja iz prošlosti Rožaja, razmatraju se u poglavlju Historijski pregled. Neka od tih pitanja još nemaju potpun odgovor. Vegetacija, livadska i šumska, vode i klima i drugi prirodni resursi omogućili su naseljavanje ovog prostora od prije više hiljada godina. Ovaj kraj bio je u sastavu moćnog ilirskog kraljevstva, Rimskog carstva, srednjovjekovne srpske države, Osmanskog carstva, Grci tu zabodoše ralo itd. I ako je ovaj kraj arheološki neistražen, poznati ostaci utvrđenja, starih naselja, crkava, drumova, o kojima se u monografiji osnovne informacije nalaze, potvrđuju da istorija ljudskog društva u njemu seže u daleku prošlost.
Osmanlije su zauzeli ovaj kraj, kao i susjedne oblasti 1455. godine. Oni su ovu oblast nazivali Zagor. Tada se pominju Vuča, Crnokrpe i još neka naselja, ali ne i Rožaje. Prvi pomen Rožaja u pisanim izvorima je u popisu Prizrenskog sandžaka iz 1527/30 godine. U popisu iz 1585. godine, u nahiji Zagor, u kadiluku Trgovište pominje se selo Rožaje koje je imalo osam kuća i 857 ovaca. Rožaje i oblast Trgovište pominje i austrijski istoričar Josif fon Hamer, koji je proučavao istoriju osmanskog carstva. On kaže da je Duče-paša, pošto je ugušio pobunu protiv osmanske vlasti u ovom kraju, naredio 1638. godine da se grad Rožaje obnovi, jer su ga ustanici bili srušili i podigao uporište na brdu Izlit – današnjoj Gradini.
Mr Dženis Nurković, u ovoj monografiji, kao u dokumentarnom filmu, prati privredni, društveni i kulturni razvoj Rožaja. Nakon Drugog svjetskog rata, Rožaje je za kratko vrijeme doživjelo veoma brz privredni, društveni i kulturni razvoj, zahvaljujući prirodnim potencijalima na kojima se temeljio privredni razvoj, demografskom potencijalu i čelnim ljudima u društveno-političkom životu, koji su imali viziju razvoja svoje sredine i kojima je Rožaje bilo na prvom mjestru, kao i na podršci Republike Crne Gore.
Podaci za neke od značajne ličnosti iz prošlosti Rožaja, privrede, kulture, politike nalaze se na stranicama ove knjige.
Znajući da je istorija jednog naroda ustvari istorija njegove kulture, Nurković je temeljito, lijepo i uspješno obradio kulturno-istorijsko nasleđe, institucije kulture i kulturne manifestacije. Od tradicionalne arhitekture, najviše je prostora posvetio staroj rožajsko kući, Ganića kuli, džamiji sultana Murata IV, Kučanskoj džamiji, Biševskoj džamij, kući Pepića i crkvi Ružici. Prikazane su najznačajnije institucije kulture – Centar za kulturu Rožaje i Zavičajni muzej „Ganića kula“. Od udruženja iz oblasti kulture, monografija predstavlja Kulturno-umjetničko društvo ”Vrelo Ibra“, a od kulturno-turističkih manifestacija, prikzane su: Memorijalni uspon ”Safet Ćako Mavrić“, Međunarodni festival ”Zlatna pahulja“, Doživi Rožaje, Dani gljiva i ljekovitog bilja, Rožajsko kulturno ljeto, Septembarski dani kulture, Dani dijaspore, Književni susreti ”Miroslav Đurović“, Likovni salon Likovnog kluba ”Kula“, Sofra i Ramazan.
Može se zaključiti: monografija ”Rožaje pod Hajlom“ svojom sadržinom, tehničkim uređenjem i kvalitetom štampe zaslužuje iskreno priznanje autoru mr Dženisu Nurkoviću, izdavaču Bošnjačkom društvu kultute „Avlija“, Opštini Rožaje koja je prepoznala njenu vrijednost i omogućila njeno objavljivanje, kao i štampariji.
Autoru Dženisu Nurkoviću želim sreću u životu, uspjeh u naučnom i profesionalnom radu, a vama, uvaženi sugrađani preporučujem onu latinsku: Tolle et lege – uzmi i čitaj.
Hvala vam na strpljenju.
Rožaje, Mr Halil Markišić
- 11. 2016.
