Rođeni ste u Rožajama, čega se najradije sjećate iz rodnog grada i djetinjstva? Kako je teklo Vaše školovanje van Rožaja?
DR AMEL DACIĆ: Sjećam se polaska u prvi razred osnovne škole, crvenih marama i držanja zastave u prvom redu ispred svog razreda. Odrastanje u mahali ima svoje prednosti i mane koje, kao dječak, u tom momentu nijesam vidio jer je u tom periodu druženje za mene bilo najvažnije. U to vrijeme nije bilo mobilnih telefona i kompjuteri su tek počeli da se pojavljuju, pa smo svaki slobodan trenutak provodili vozeći bicikle, igrajući fudbal, košarku, žmurke… za razliku od današnje djece koja se više druže s uređajima nego sa svojim vršnjacima. To je neka nova vrsta drugarstva u kojoj nema čak ni tragova onog što smo mi proživjeli. U moje vrijeme mahala, livada, pa i šuma mogli su nečemu da nas nauče. Sa roditeljima bismo išli u grad potpuno ”skockani” i šetali centrom grada, jeli kolače u poslastičarnici. Za mog brata i mene je to bio potpuno bezbrižan period odrastanja. Osnovnu školu sam završio u OŠ “25. maj” u Rožajama. Tu sam stekao prve drugare. Neki od njih su mi i danas dobri prijatelji sa kojima se viđam.
Nakon završene osnovne škole, pohađao sam srednju medicinsku školu “Dr Branko Zogović” u Beranama. U toku srednjoškolskog obrazovanja dobro mi je išla medicinska grupa predmeta, što je uticalo na odluku da se kasnije upišem na medicinski fakultet. Studije medicine sam završio na medicinskom fakultetu Univerziteta u Prištini 2010. godine kao prvi u generaciji. U toku studija porodica je odlučila da se preselili u Bar, gdje sam nakon sticanja diplome doktora medicine započeo radni staž. Nakon završenog pripravničkog staža svoj radni angažman nastavljam u JZU Dom Zdravlja-Bar kao izabrani doktor za odrasle u trajanju od dvije godine. U periodu od 01. 04. 2013. do 12. 07. 2017. godine pohađao sam i završio specijalistički ispit na Institutu za Patologiju Medicinskog fakulteta u Beogradu, sa odličnim uspjehom i završio specijalizaciju iz oblasti patologije. U toku specijalističkog staža iz oblasti patologije upisao sam i zavrsio magistarske studije iz oblasti forenzičke patologije i dijagnostičke ekspertize. Nakon završenih specijalističkih studija vratio sam se u Opštu Bolnicu “Blažo Orlandić” u Baru koja me je i uputila na dodatno školovanje, gdje i danas radim kao šef službe za patohistologiju. Od 2018. godine sam angažovan kao predavač medicinske grupe predmeta u srednoj medicinskoj školi u Baru, kao i stručni konsultant u privatnoj patohitološkoj laboratoriji IGA-LAB takodje u Bar-u.
Pročitali smo u medijima da ste patolog a prva asocijacija za patologa jeste da je to ljekar koji se bavi autopsijama (obdukcijama) a takođe i: ‘’histopatologija je oblast patologije koja se bavi histološkim proučavanjem oboljelog biološkog tkiva’’ čime se i bavite. Šta je sve posao patologa? Pojasnite nam stručne termine?
DR AMEL DACIĆ: Patologija je u stvari nauka o bolesti. Patos je bolest, logos je nauka. I patologija je danas krunska dijagnostička procedura koja se obavlja kako na biopsijskom uzorku, tako i na autopsijama. Samo deset odsto rada patologa se odnosi na autopsijsku dijagnostiku, a devedeset odsto našeg rada se odnosi ustvari na dijagnostiku pacijenata kojima je rađena bilo koja vrsta invazivnih dijagnostičkih procedura ili hirurških intervencija. Dakle, patologija se ne bavi samo analizom pacijenata koji su preminuli, već se glavni dio našeg rada bazira na analizi tkiva i uzoraka živih pacijenata koji nam se šalju iz zdravstvenih centara i laboratorija.
Patologija kao dijagnostička grana ima puno segmenata i danas je puno zahtjeva pred jednim patologom.
Prvi zahtjev, ono bez čega se ne može je postaviti tačnu dijagnozu. Tačna dijagnoza podrazumijeva ne samo da mi kažemo ‘ime ‘ bolesti kako je to ranije bilo, već i da odredimo što više parametara koji su u vezi sa adekvatnim terapijskim pristupom i prognozom bolesti.
Ako je u pitanju tumor, mi kažemo da li je benigni – dobroćudni, ili zloćudni, odnosno, maligni. Zatim pored toga što ćemo reći od kog tkiva je nastao, da napomenemo da li u tumoru ima nekih promjena koje bi mogle da utiču na terapiju.To su sve zadaci patologa – da kaže kako je tkivo izmijenjeno, odakle tumor potiče i koje karakteristike tumora mogu uticati na primjenu terapije.
Sledeći korak, kada pacijent prima terapiju ili je završi, znači, kada se tumor smanji na određenu veličinu koja može da se odstrani, patolog mora da ukaže na dvije stvari. Prvo, kakav je odgovor na terapiju, jer ukoliko je dijagnoza dobra vi očekujete da će ipak doći do promjene na tumoru, da on treba da odreaguje. Patolog se u vezi sa tim izjašnjava da li je terapija bila odgovarajuća.
Ako su terapija i odgovor na nju adekvatni, onda se nastavlja s istim ljekovima i primenjuje sličan sistem izlječenja i na drugim pacijentima. Ako odgovor na terapiju nije dobar, onda se bira druga kombinacija ljekova.
Drugi zahtjev – poslije hirurgije patolog mora da se izjasni da li je ta hirurška intervencija bila dovoljno hirurški radikalna, odnosno, da li je tumor odstranjen u cjelini. Na taj način možemo da utvrdimo da li na isječenom tumoru nedostaje neki dio koji vjerovatno nije uočljiv makroskopski, što znači da tumor nije do kraja izvađen, a dovoljno je da ostanu dvije ćelije da nastave da rastu i onda opet imate pojavu tumora nakon nekog vremena na istom mjestu.
Drugi ne manje važan segment našeg posla je autopsijska dijagnostika kod pacijenata kod kojih je nastupila isključivo – prirodna smrt.
I to – ako je nastupila u neadekvatnom trenutku ili suviše brzo, usljed terapije koja je do tada davala dobre rezultate ili iznenanada tokom neke medicinske intervencije, u bolnici kod hroničnog pacijenta gdje vi niste očekivali komplikaciju tog tipa…
Onda mi, patolozi, dobijemo uputnicu od naših kolega kliničara koji su obično ili dijagnostikovali ili liječili tog pacijenta, da im sada razriješimo mehanizam nastanka smrti kako bi oni za sledeće pacijente s takvim stanjima unapred razmišljali i predvidjeli oporavak.
Obdukujemo sve osobe kod kojih ne postoji ni najmanja sumnja na nasilnu smrt. Patolozi se bave nečim što je mnogo intrigantnije i teže dokučiti – prirodnom smrću.
To je jedan konačni događaj često nastao kao posljedica popuštanja velikog broja sistema organa. Dođe do promjene u jednom sistemu, a zatim cjelokupan organizam izgubi bitku i nastane smrt. Rješenje tog detektivskog posla, analizom mehanizma koji su do toga doveli može dati odgovor na dilemu zašto neko preživi infarkt, a neko umre od infarkta. Mi, patolozi se i time bavimo.
Možda znamo da je čovjek umro od infarkta miokarda, ali nas zanima i da li je on imao promjene na krvnim sudovima mozga, kakvi su bili bubrezi i da li je u tom trenutku imao karcinom prostate. Tu se negdje krije tajna, zašto neko preživi neko stanje, a neko ne.
Šta je melanom kože? Kako na vrijeme prepoznati i otkriti neke od simptoma melanoma kože? Da li su poznati uzroci koji oštećuju kožu? U slučaju uklanjanja mladeža, koji je benigna promjena, veoma učestala, šta preporučujete?
DR AMEL DACIĆ: Melanom je tumor kože koji nastajem malignom transformacijom melanocita. Melanociti su ćelije smještene u epidermu, i njihova glavna funkcija jeste sinteza i distribucija pigmenta melanina. Melanom je nešto češći kod muškaraca. Incidenca javljanja melanoma raste iz godine u godinu, što se objašnjava povećanom izlaganju suncu i UV zračenju, posebno u ranom periodu života. Melanomi mogu da se jave u svim životnim dobima, ali se značajno češće dijagnostikuju nakon pedesete godine života.
Melanomi najčešće nastaju iz mladeža i displastičnih mladeža, manjim dijelom iz melanocita neizmijenjene kože.
Faktori rizika za melanom obuhvataju porodičnu istoriju melanoma, ličnu istoriju melanoma ili drugih tumora kože, solarijumi kao i pretjerano izlaganje sunčevom svjetlu. Ljudi sa svijetlim tenom, plavom ili crvenom kosom, plavim očima, i pjegama, koji imaju tendenciju da izgore na suncu umjesto da dobiju na boji, imaju veći rizik za razvoj melanoma. Pojedinci sa velikim brojem tipičnih, atipičnih i displastičnih mladeža takođe imaju veću učestalost melanoma.
Izlaganje suncu, posebno UV zračenju je ključan faktor rizika za nastanak melanoma. Opekotine od sunca u ranom djetinjstvu naročito povećavaju rizik, ali i kasnija izloženost (u odraslom dobu) može biti značajan faktor.
Preporuke za zaštitu od UV zračenja su:
– Izbjegavanje sunčeve svjetlosti kada je najjača (10 – 16h)
– Koristiti zaštitne odjevne predmete – naočare, kape, odjeću
– Koristiti proizvode za zaštitu od sunčeve svjetlosti (preporuka je SPF 15+, široki UVA/UVB spektar i multifunkcionalne preparate)
Koji su znaci i simptomi melanoma?
DR AMEL DACIĆ: Najčešći znak melanoma je pojava novog mladeža ili promjene postojećeg mladeža. Promjena se može desiti bilo gdje na tijelu, ali su najčešće pogođene oblasti leđa (muškarci) i noge (žene).
U većini slučajeva imaju nepravilan oblik i neravnomernu boju. Mladež može biti veći od normalnog, a česte su pojave svraba i krvarenja. Krvarenje i ulceracije su znak uznapredovalog melanoma. Većina melanoma su različite nijanse braon boje, takođe mogu biti crne, plave ili roze boje.
Najbolji način rane detekcije koji postoji se može postići edukacijom građana o ABCDE karakteristikama melanoma.
ABCDE pravilo u prepoznavanju melanoma:
- A – Asimetrija
Ako povučete liniju kroz mladež za koji se sumnja da je maligni, dvije polovine neće odgovarati, što znači da je asimetričan – znak upozorenja za melanom. - B – Border (ivica)
Kod melanoma ivice su neujednačene i izrezane – posledica invazije prema okolnom tkivu - C – Colour (boja)
Većina benignih mladeža su iste boje – nijansa smeđe. Postojanje neujednačenosti boje ili prisustvo više boja je još jedan znak upozorenja. - D – Dijametar
Benigni mladeži obično imaju manji prečnik od malignih. Maligni su u dijametru veći za veličinu gumice na olovci (6mm), ali mogu biti i manji, kada se prvi put pojave.
Dijametar veći od 5 mm
- E – Evolving (elongacija i evolucija)
Benigni mladeži izgledaju isto tokom vremena. Treba biti na oprezu kada mladež počne da se mijenja ili razvija na bilo koji način i javiti se ljekaru. Svaka promjena mladeža u veličini, obliku, boji, visini, ili njegovo krvarenje i svrab i stvaranje krasti ukazuju na ozbiljni opasnost.
Najbolji način rane detekcije koji postoji se može postići edukacijom građana o ABCDE karakteristikama melanoma, a skrining je preporučen za ljude sa velikim brojem displastičnih nevusa i ljude koji su već imali melanome. Ukoliko se melanom dijagnostikuje u ranoj fazi i sa liječenjem krene blagovremeno procenat izlječenja je izuzetno visok.
Znate li broj obolelih od kancera u CG, koji je broj novooboljelih (novootkrivenih) razvrstano po lokalizaciji, polu, uzrastnim grupama? Da li postoji registar oboljelih a ako ne zašto ne postoji?
DR AMEL DACIĆ: Na osnovu meni dostupnog registra malignih neoplazmi Crne Gore, incidencija prema lokalizaciji, polu i uzrastnim grupama je sledeća:
Ukupan broj malignih neoplazmi 2784, od kojih je 1476 oboljelih muškog pola i 1308 ženskog pola. Najčešće zahvaćene primarne lokalizacije malignim neoplazmama, zavisno od pola i uzrasta su: Želudac ukupno 67 oboljelih, od kojih 50 muškog pola i 17 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 55 i 70 godine života. Debelo crijevo ukupno 119 oboljelih, od kojih 65 muškog pola i 54 ženskog pola sa najvećom incidencom u periodu između 65 i 75 godine života. Rektum ukupno 112 oboljelih, od kojih 71 muškog pola i 41 ženskog pola sa najvećom incidencom u periodu između 55 i 65 godine života. Jetra i žučni kanali ukupno 39 oboljelih, od kojih 22 muškog pola i 17 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 65 i 80 godine života. Pankreas ukupno 87 oboljelih, od kojih 49 muškog pola i 38 ženskog pola sa najvećom incidencom u period izmedju 50 i 80 godine života. Grkljan ukupno oboljelih 64, od kojih 55 muškog pola i 9 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 50 i 70 godine života. Bronh i pluća ukupno oboljelih 394, od kojih 282 muškog pola i 112 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 35 i 80 godine života. Maligni melanom ukupno oboljelih 49, od kojih 29 muškog pola i 20 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 50 i 65 godine života. Nemelanomske maligne neoplazme kože ukupno oboljelih 325, od kojih 195 muškog pola i 130 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 50 i 80 godine života. Dojka ukupno oboljelih 342, od kojih 3 muškog pola i 339 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 30 i 80 godine života. Grlić materice ukupno oboljelih 106 sa najvećom incidencom u period između 30 i 70 godine života. Tijelo materice ukupno oboljelih 63 sa najvećom incidencom u period između 45 i 70 godine života. Jajnik ukupno oboljelih 51 sa najvećom incidencom u period između 40 i 70 godine života. Prostata ukupno oboljelih 117 sa najvećom incidencom u period između 50 i 75 godine života. Testis ukupno oboljelih 26 sa najvećom incidencom u period između 20 i 35 godine života. Mokraćna bešika ukupno oboljelih 142, od kojih 104 muškog pola i 38 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 55 i 80 godine života. Mozak ukupno oboljelih 39, od kojih 21 muškog pola i 18 ženskog pola sa najvećom incidencom u period između 30 i 70 godine života.
Vodeće lokalizacije kod muškaraca su bile:
1) dušnik, pluća i bronh,
2) nemelanomske maligne neoplazme kože,
3) debelo crijevo, rektum i anus,
4) prostata,
5) mokraćna bešika
Vodeće loklalizacije kod žena su bile:
1) dojka,
2) nemelanomske maligne neoplazme kože,
3) debelo crijevo, rektum i anus,
4) dušnik, pluća i bronh,
5) grlić materice
Podaci na osnovu kojih je kreirana navedena statistika potiču iz baze registra malignih neoplazmi i odnose se na 2013. godinu.
Koji su uzroci koji dovode do nastanka malignih bolesti?
DR AMEL DACIĆ: Uzroci koji dovode do maligne transformacije ćelija i nastanka malignih tumora rezultat su interakcije faktora okoline i domaćina. Proces kancerogeneze u ćeliji počinje sa promjenama rasporeda baza u molekuli DNK i poremećaju aktivnosti gena odgovornih za rast i diferencijaciju ćelije. Uzroci nastanka većine malignih tumora su nepoznati, međutim, poznato je da mnogobrojni faktori spoljašnje sredine – hemijski, fizički, biološki, i unutrašnje – nasljedni, endogeni hormoni utiču na pojavu tumora.
Maligniteti navedenih vodećih lokalizacija su povezani sa nezdravim životnim stilovima (pušenje duvana, fizička neaktivnost, gojaznost, nezdrava ishrana, prekomjerna konzumacija alkohola i prekomjerno izlaganje sunčevoj svjetlosti), što ukazuje na značaj primarne prevencije, čiji je cilj smanjenje rizika udruženih sa ovim faktorima koji se mogu modifikovati.
Duvan i pojava malignih tumora
Dokazano je da je duvan jedan od glavnih faktora nastanka karcinoma pluća i grla. Devedeset procenata obolelih od karcinoma pluća su pušači, samo 10% nijesu. Glavni favorizujući faktor je dužina pušenja i broj cigareta. Nakon prekida pušenja postepeno se smanjuje rizik od karcinoma. Rizik od karcinoma je svakao veći kod onih koji su prestali pušiti nego onih koji nikada nijesu pušili. Pasivno pušenje, tj boravak i rad u prostorima gdje se puši nosi jednak rizik od karcinoma.
Pušenje je takođe faktor rizika za karcinom usana, usne duplje, ždrijela i grkljana, rak grlića materice, potom mokraćne bešike i bubrežne karlice. Za razvoj hepatocelularnog karcinoma nezavistan je faktor od hepatitis B i C infekcije.
Štetni efekti pušenja utiču i na intrauterini razvoj ploda te na pojavu tumora kod djece roditelja pušača.
Alkohol – faktor koji povećava rizik nastanka raka
Kontinuirano konzumiranje većih količina alkoholnih pića uporedo sa pušenjem povećava rizik od nastanka raka usne duplje, ždrijela, jednjaka, larinksa i jetre.
Hemijske supstance
Hemijski kancerogeni su organska i neorganska jedinjenja koja pokazuju selektivni afinitet prema određenim tkivima. Neki su normalno prisutni u životnoj sredini, dok su drugim izložene pojedine kategorije ljudi (hemijski kancerogeni radne sredine).
Fizički faktori koji povećavaju rizik nastanka karcinoma
Jonizirajuće zračenje predstavlja najpoznatiji fizički faktor sa direktnim dokazima da povećava rizik od nastanka karcinoma (izloženost zračenju prilikom havarija na nuklearnim elektranama, potom korišćenje zračenja u dijagnostičke i terapijske svrhe).
Iako teorijski zračenje može indukovati bilo koji tip kancera, neki organi i tkiva su više osjetljivi od drugih. Akutna i hronična mijeloidna leukemija, akutna limfocitna leukemija vrlo su senzitivne na indukciju zračenjem, a od solidnih tumora štitasta žlijezda, pluća, dojka, i mnoga druga tkiva.
Ultravioletna zračenja su glavni uzrok svih formi kožnih karcinoma, nemelanomskih -bazocelularni karcinom (80%) i planocelularni (20%).
Faktori ishrane
Prekomerna težina i smanjena fizička aktivnost smatraju se jednim od glavnih faktora rizika za karcinomom dojke u postmenopauzi, debelog crijeva, endometrijuma, pankreasa i mnogih drugih. Životinjske masti i crveno meso dovode se u vezu sa rizikom za kolorektalni karcinom i karcinom prostate.
U svakom slučaju redovna fizička aktivnost, izbjegavanje prekomjerne težine, alkohola, povrće i voće u ishrani, hrana bogata vlaknima, mogu se preporučiti kao mjere u prevenciji rizika za karcinom dojke i endometrijuma, kolorektalni i karcinom jednjaka, pankreasa, bubrega.
Virusi uzroci malignih tumora
Odavno je dokazano da su hronične virusne infekcije uzroci nekih malignih tumora. Virusi poseduju onkogene ili se ugrađuju u genom ćelije domaćina dovodeći do transformacije ćelija u maligne. Latentni period od infekcije do nastanka maligniteta je obično dug. Malignoj transformaciji ćelije doprinose i drugi kancerogeni koji pospešuju ovaj proces virusne onkogeneze.
Retrovirusi, virus humane imunodeficijencije, HIV-1 i HIV-2, hronična infekcija jetre sa hepatitis B i Hepatitis C virursima, humani papiloma virusi (HPV), Epstein-Barr virus.
Hronične infekcije
Hronični upalni procesi izazvani nekim bakterijama i protozoama dovode do nastanka nekih tumora. Tako npr. Helicobacter pylori uzročnik je hroničnih upalnih procesa i raka želuca.
Profesionalna oboljenja
Odavno je poznato da su neki tumori češći kod ljudi koji su profesionalno izloženi različitim toksičnim materijama u proizvodnji i primeni boja i lakova, preradi nafte i derivata, industriji guma, azbesta, pesticida, duvana itd.
Recite nam imate li saznanje da li je dokazano da negativno utiče na zdravlje zračenje mobilnih telefona, da li postoji sumnja ili dokaz negativnog uticaja prekomjernog korišćenja mobilnog telefona?
DR AMEL DACIĆ: Još prije devet godina je Međunarodna agencija za istraživanje kancera (IARC) radio-frekvencijsko zračenje mobilnih telefona svrstala u takozvanu grupu 2B, što znači da je moguće kancerogen za ljude. Svjetska zdravstvena organizacija je takođe mobilni telefon klasifikovala kao “moguće kancerogen”. Navedena klasifikacija istovremeno znači i da su potrebna dalja istraživanja. U tom smislu dokazano je da mobilni telefoni najviše zrače tokom razgovora, pri čemu mozak apsorbuje najmanje polovinu zračenja koje se emituje. S druge strane, ukoliko je samo uključen a ne koristi se, već se nalazi “u stanju mirovanja”, tada je zračenje zanemarljivo. Suština nije u tome da je mobilni telefon opasnost sam po sebi, već ukoliko je dugo aktiviran. S obzirom na pružene pogodnosti on se danas prosječno u toku dana koristi sat i po, pri čemu glava trpi najveće zračenje. Ono je, naravno, kumulativnog karaktera, što znači da posljedice u vidu tumora mogu da se jave mnogo kasnije.
Da bi se izbjegao direktan kontakt glave i mobilnog, poželjno je da se koriste slušalice, a telefon drži u ruci udaljen od tijela. Međutim, u praksi se dešava da osobe koje govore preko slušalica telefon ne drže u ruci, već u džepu, što je, takođe, pogrešno. Jer, ukoliko se drži na grudima dugoročno štetno djeluje na srce, a ako stoji u donjim džepovima – na reproduktivne organe.
Vrlo je važno napomenuti da se prilikom poziva nekog broja sačeka nekoliko sekundi dok se ne uspostavi veza, pa tek onda aparat prisloniti na uvo. Tokom razgovora svaki mobilni telefon zrači različite vrijednosti radio-frekvencijskog zračenja u zavisnosti od kvaliteta samog telefona, ali i od položaja u odnosu na antene baznih stanica mobilne telefonije. Ukoliko su antene baznih stanica bliže, zračenje mobilnih je manje i obrnuto. Tokom noći, kada nam mobilni nijesu potrebni, treba ih ostaviti što dalje od glave.
Vi imate određena znanja o kanceru, koliko je liječenje uznapredovalo u posljednjih 30-tak godina; koliko je čovječanstvo daleko od lijeka?
DR AMEL DACIĆ: Ukoliko se otkriju u začetku i ranim fazama, maligne bolesti danas su potpuno izlječive. Većina karcinoma mogu dugotrajno da se liječe, a neki izliječe čak i u metastatskoj fazi. Prodori u savremenoj nauci doprinijeli su da ni najteža, maligna bolest, za medicinu više nije nesavladiva. Danas mogu da se liječe i neki karcinomi sa metastazama, uz multidisiplinaran pristup i primjenu novih ljekova, kao i uz pozitivan psihološki stav pacijenta, čak vrlo uspješno. Od najvećeg značaja je da se rak otkrije u ranoj fazi, kad je potpuno izlječiv, što je i cilj preventivne medicine – skrining programa i redovnih sistematskih pregleda zdrave populacije.
Gotovo do samog kraja 20. vijeka, pa i do skora, ova bolest imala je smrtni ishod bez obzira na liječenje, i kod oboljelih je izazivala veliki strah, u pojedinaca toliko jak da je onemogućavao normalno rasuđivanje i često ih vodio alternativnim, neprovjerenim, po pravilu neuspešnim metodama liječenja. U javnosti je postojala percepcija da se od raka uvijek umire, da se maligni tumor ne može izliječiti, a da su pokušaji liječenja dugotrajni i vezani za razne mutilantne medicinske procedure. Mnogo od toga nije danas tačno. Savremena onkologija nudi nadu i oboljelima od raka koji nijesu bili svjesni značaja brige o zdravlju, ili nijesu imali sreće da njihova maligna bolest bude otkrivena u začetku. Maligni tumori se danas smatraju hroničnim bolestima, savremeno liječenje u onkologiji omogućava, i kod onih pacijenata kod kojih bolest ne može da se izliječi, da se njena progresija dugotrajno kontroliše i samim tim prevede u hroničnu formu koja može da traje godinama. U zavisnosti od vremena pojavljivanja kancera, u takvim slučajevima i životni vijek može da se podudari sa dužinom liječenja ove danas hronične bolesti.
Napredak molekularne biologije omogućio je saznanja o tome šta se dešava unutar tumorske ćelije. Otkriveni su neki od puteva ćelijskih signala koji dovode do dioba tumorskih ćelija i metastaziranja. Poznavanje ovih puteva dovelo je do razvoja novih generacija ljekova kojima je moguće blokirati prenos signala, preseći put stimulacije tumorske ćelije ka daljem napredovanju i dijeljenju, i samim tim izazvati smrt ćelija tumora. Efikasnost savremenih ljekova u onkologiji – za liječenje karcinoma bubrega, karcinoma jetre, karcinoma dojke, kolorektalnog karcinoma i drugih malignih tumora – mogu se predskazati na osnovu genskih analiza tumorske ćelije.
Primjer karcinoma dojke kod koga se već odavno, rutinski, klasičnim imunohistohemijskim metodama kod pacijenta određuje postojanje estrogenskih i progesteronskih receptora na ćelijama karcinoma, te se oboljeli dijele na estrogen-progesteron pozitivne i estrogen-progesteron negativne. Pomenuta analiza je od izuzetnog značaja za izbor medikamenata, tj. hormonske terapije koja se uspešno primjenjuje samo kod pacijenata kod kojih su ovi hormonski receptori pozitivni. S druge strane, nedavno su napravljeni komercijalni laboratorijski testovi koji, na osnovu ekspresije grupe gena u tumoru dojke, kod oboljelog mogu da ukažu na rizik od relapsa (ponovne pojave bolesti u prethodno uspešno liječenog pacijenta).
Osim hirurškog liječenja i terapije ljekovima (citostaticima, hormonima, biološkim ljekovima – monoklonskim antitijelima), kod određenih tipova malignih bolesti primjenjuje se terapija zračenjem (radioterapija).
Recite nam nešto o IGA-LAB-u, patohistološkoj laboratoriji u Baru, koje usluge pružate i koji je vremenski period potreban za dobijanje rezultata?
DR AMEL DACIĆ: IGA-LAB je jedina patohistološka laboratorija na crnogorskom primorju i prva privatna tog tipa u istoriji crnogorskog zdravstva na primorju koja tri godine postoji u Baru. U IGA-LAB-u pacijenti mogu dobiti osnovne HE (hematoksilin-eozin), citološke, histohemijske, imunohistohemijske i molekularne analize. Vremenski period za dobijanje rezultata se razlikuje zavisno od korišćenih analiza. Osnovne HE (hematoksilin-eozin) analize su gotove za 4 radna dana, citološke analize u roku od 24h od momenta prijema uzorka u laboratoriju. Dok imunohistohemijske i molekularne analize zahtijevaju nešto duži vremenski period za dobijanje rezultata. Prednost koju posjeduje IGA-LAB u odnosu na ostale laboratorije je ta da pacijent ne mora posjetiti lično laboratoriju u Baru radi dostavljanja uzoraka već je dovoljno da kontaktira laboratoriju na broj 068-000-582 ili putem maila [email protected] nakon čega će na njegovoj adresi ili u zdravstvenoj ustanovi posjetiti kurir koji će preuzeti uzorak koji se potom dostavlja u laboratoriji na dalju obradu. Tim savremenim pristupom IGA-LAB pokriva sve opštine u Crnoj Gori i na taj način olakšava samim pacijentima a sve u cilju dobijanja precizne dijagnoze u što kraćem vremenskom periodu.
Rekli ste da se u laboratoriji IGA-LAB rade dvije vrste analiza – citološke (analiza ćelija) i histološke (analiza tkiva). Jedna od najčešćih citoloških analiza je Papanikolau test, kojeg pripadnice ženskog pola, zašto ljekari preporučuju da se trebaju preventivno raditi dva puta godišnje? Moraju li pacijentkinje iz drugih gradova ići u Bar?
DR AMEL DACIĆ: PAPA ili Papanikolau test predstavlja skrining metodu koja se radi u cilju ranog otkrivanja karcinoma grlića materice. Skrining metoda znači da to nije dijagnostički test, već da služi za izdvajanje pacijentkinja koje eventualno imaju karcinom. Uvijek se radi zajedno sa kolposkopijom, jer ova kombinovana metoda postiže tačnost od 98%.
Prvi kolkopskopski pregled uz PAPA test potrebno je uraditi najkasnije 3 godine poslije prvog seksualnog odnosa, ali ne kasnije od 21. godine života. Kontrolni pregledi se rade najmanje dva puta godišnje, ukoliko su poslednji rezultati bili u granicama normale.
Osetljivost Papanikolau testa je između 75% i 80%, što znači da postoji mogućnost dobijanja lažno pozitivnih i lažno negativnih rezultata. Test je lažno pozitivan kada pokazuje promjene koje ne postoje, a lažno negativan kada ne pokazuje promjene koje zapravo postoje. Opasnije ishod je kod lažno negativnih nalaza. Iz tog razloga se PAPA test ponavlja na kontrolnim pregledima i radi kao kombinovana metoda sa kolposkopijom.
Kod sumnjivih rezultata radi se biopsija tkiva grlića materice i patohistološka analiza koja je definitiivna.
Ova jednostvna i brza metoda omogućava ranu dijagnozu i pravovremeno liječenje pretećeg karcinoma grlića materice. Redovnim kontrolisanjem moguće je smanjiti rizik od umiranja i do 90%. Kao što sam naveo, pacijentkinje ne moraju dolaziti u Bar kako bi se obavila analiza Papanikolau testa, dovoljno je da kontaktiraju laboratoriju nakon uzimanja brisa od strane ginekologa nakon čega će uzorak biti preuzet od strane kurira i transportovan u sjedište laboratorije i dalje procesuiran.
