Redakcija АZERBEJDŽAN ZNA CIJENU SLOBODE
Piše: Huseinzade Širin Emil Kizi, magistrant fakulteta ,,Međunarodni odnosi”, smjer „Svjetska politika“ Sankt Peterburškog državnog univerziteta
Petak, 19. januar 1990. godine. Azerbejdžanski narod vodi svoj svakodnevni dan. Kraj je radnim danima, uprkos zimi, ljudi su na ulicama Bakua, uživaju u bakinskom vjetru i svježem vazduhu. Djeca se igraju u parkovima, trčeći za golubovima koji lete, pokušavajući da ih uhvate, radujući se životu. Školarci se vraćaju iz škole, neko završava radni dan, neko je sa porodicom na ručku, ali niko nema ni predstavu šta ih očekuje uveče. Niko nije mogao ni da zamisli da će u noći na 20. januar, istim tim ulicama teći krv, da će se umjesto šuma vjetra čuti pucnji iz vojne opreme, a umjesto uzvika radosne dječice vapaji očajnih ljudi.
U istoriji svakog naroda postoje nezaboravni događaji pozitivnog karaktera, a takođe i dani žalosti i tuge. U istoriji azerbejdžanskog naroda, posebno u XX vijeku, bilo je mnogo tragičnih događaja: masakri koje su 1918. godine počinili Jermeni nad azerbejdžanskim narodom, genocid. Zatim represije i teror izvršen protiv naroda, nacije u Azerbejdžanu nakon uspostavljanja sovjetske vlasti. Masovne represije protiv našeg naroda u periodu 1937 – 1938. godine. Izbijanje konflikta u Nagorno-Karabahu 1988. godine sa strane Jermenije u cilju izvršenja vojne agresije protiv Azerbejdžana i smrti hiljada ljudi.
Narod je posebno zapamtio 20. januar 1990. godine, koji je u savremenu istoriju Azerbejdžana ušao kao jedan od najtragičnijih dana i istovremeno kao herojska stranica u hronici istorije naše zemlje koja je postavila temelje puta ka nezavisnosti. Jer niko nije očekivao da zemlja u kojoj su živjeli, za koju su se borili protiv fašizma, može napasti svoje civile. Ovaj dan je postao simbol nepokolebljive volje i borbe našeg naroda za nacionalnu nezavisnost i slobodu.
Krvavi plan i bunt naroda
Događaji Crnog januara događali su se tokom perioda perestrojke, u svijetlu smišljenog konflikta oko Nagorno-Karabaha. Tokom raspada SSSR-a, jermenski nacionalisti pokušali su da sprovedu svoje dugo pripremane planove o aneksiji karabaške zone. U sprovođenju svojih planova vješto su koristili rukovodstvo SSSR-a, na čijem čelu je bio Gorbačov. S tim u vezi, 1987. godine Hejdar Alijev je smijenjen sa svoje dužnosti, koji je posvećeno i marljivo smetao sprovođenju jermenskih planova.
U međuvremenu, događaji koji su se dešavali potakli su svijest i razvoj političke samosvijesti azerbejdžanskog naroda i pokazali spremnost Azerbejdžana da brani teritorijalni integritet svoje republike.
Glavni razlog koji je podstakao rast azerbejdžanskog nacionalnog pokreta bio je smišljeni problem oko Nagorno-Karabaha. Lažni i uzaludni napori centralne vlade da riješi karabašku krizu, teško stanje izbjeglica protjeranih iz Jermenije i Nagorno-Karabaha, nesposobnost rukovodstva republike da brani interese Azerbejdžana, izazvali su negodovanje i revolt naroda.
Našavši se u dubokoj krizi, narod je, izražavajući nezadovoljstvo, išao na mirne mitinge. 13. januara 1990. godine na trgu Azadlig (Sloboda) započeti su mitinzi sa protestima protiv rukovodstva republike, zbog nesposobnosti da se odbrane prava naroda i osigura bezbjednost azerbejdžanskog stanovništva u Nagorno-Karabahu i susjednim regionima, zahtijevajući ostavku prvog sekretara Centralnog komiteta Azerbejdžanske komunističke partije Abdurahmana Vezirova. Nakon 4 dana, održani su protesti ispred zgrade Centralnog komiteta Komunističke partije Azerbejdžana sa zahtjevom za okončanjem ugnjetavanja azerbejdžanskog stanovništva i nelegalnih teritorijalnih zahtjeva Jermenije prema Azerbejdžanu. Na ulazu u Baku i oko garnizona Baku, Narodni front Azerbejdžana je od automobila napravio barikade. Naravno, sve je to bilo lako prevazići i svi protesti bili su simboličnog karaktera, da bi se pokazalo nezadovoljstvo ljudi. Iako je u Bakuu bilo dovoljno unutrašnjih trupa Ministarstva unutrašnjih poslova SSSR-a, uprkos tome, dodatne trupe su upućene u Baku i došli su sekretar CK KPSS, A. Girenko, predsjedavajući Savjeta Saveza Vrhovnog savjeta SSSR-a, E. Primakov, ministar odbrane SSSR-a, D. Jazov, vrhovni komandant kopnene trupe general vojske V. Varenikov i niz drugih visokih načelnika.
U vezi sa aktivnim protestima među lokalnim stanovništvom, preplašena sovjetska vlada odlučila je da proglasi vanredno stanje i pošalje trupe u republiku. Ali pod nerazumljivim okolnostima, u Bakuu je dignuta u vazduh jedinica za napajanje televizije, te su radio i televizijske emisije bile potpuno prekinute. Stanovništvo Bakua nije znalo šta se događa.
Nastupila je ova krvava noć, kada je u noći sa 19. na 20. januar sovjetska vojska započela vojne operacije u Azerbejdžanu bez ikakve najave i ne obavještavajući narod Azerbejdžana o vanrednom stanju. Trupe Ministarstva odbrane, Ministarstva unutrašnjih poslova i KGB SSSR-a dovedene u Baku napale su nenaoružane ljude. Putnički automobili sa ljudima ostali su pod gusjenicama tenkova i točkovima oklopnih transportera. Pucali su na sve i svakoga na svom putu. Nisu poštedjeli ni žene, ni starce, ni djecu, a takođe su otvorili vatru na ljekare Hitne pomoći, izvršavajući njihov nemilosrdni plan. U gradu nije bilo svijetla tako da u bolnicama nije bilo mogućnosti za pružanje medicinske pomoći ranjenicima.
U teškim vremenima pojave se velike ličnosti
Najtežeg dana za republiku, prvi koji je pokazao hrabrost i odgovorio na vapaj svog naroda bio je nacionalni vođa Hejdar Alijev. U penziji i pod stalnim pritiskom Gorbačova, Hejdar Alijev nije mogao da prihvati ovaj zločin. Bez obzira na svoju i bezbjednost porodice, u Moskvi je govorio sa oštrim osudama centralne vlade. Otvoreno je, ne plašeći se ničega, u svom govoru izjavio da su počinjeni nehumani incident, agresija i zločin nad azerbejdžanskim narodom i lično je optužio M. Gorbačova, kao i neprofesionalno rukovodstvo Azerbejdžana, zahtijevajući hitno povlačenje trupa iz Bakua. Na osnovu autoriteta i poštovanja koje je posjedovao Hejdar Alijev, intervjui koje je davao stranim novinarima zapravo su bili jedini glas i oružje odbrane. Njegov glas se čuo po cijelom svijetu. I samo iz tog razloga ovi događaji su dobili svjetski publicitet, inače bi Sovjetski Savez, kao zatvorena država, uspio u velikoj mjeri da sakrije te događaje.
Koliko je duša izgubilo pravo na život tog dana. Oni koji su se vraćali kući, koji su stajali na balkonima bili su ti koji su pomagali ranjenicima i, kao rezultat toga, i sami su bili smrtno ranjeni, kao i oni koji su jednostavno izlazili začuvši buku i bivali upucani. Kao rezultat vojne akcije, stotine ljudi je ubijeno, ranjeno i nestalo. Ljudi su izgubili povjerenje u komunistički režim. Svakom Azerbejdžancu, pa čak i humanoj osobi, bez obzira na godine, teško je da razgovara o ovom nemilosrdnom danu. Uprkos tuzi, stanovništvo nije gubilo nadu u slobodu i nezavisnost. Tragični januar u istoriji pamti se i po solidarnosti i junaštvu azerbejdžanskog naroda, 70 godina kasnije mučenici koji su dali svoje živote postavili su temelj putu za povratak nezavisnosti Azerbejdžana. A ljudi koji se okupljaju za prava izbjeglica prognanih iz Karabaha, danas se raduju trijumfu pravde poslije 30 godina. Narod Azerbejdžana ponovo je pokazao svoju solidarnost, snagu volje i hrabrost oslobađajući okupirane teritorije.
20. januar 1990. godine podsjeća svakog Azerbejdžanca koliko je vrijedna nezavisnost koju imamo. I najnoviji događaji koji su se desili u septembru-novembru 2020. godine u Nagorno-Karabahu potvrđuju koliko nam je ona dragocjena.
