Mirsad Kurgaš: Mevlud i Hafiz Salih Gašević

Mevlud – rođendan Božijeg Poslanika Muhammeda, a.s., dvanaesti dan mjeseca Rebiu-l-ewwela, islamski blagdan koji se obilježava brojnim svečanostima… Mevlud je i vrsta pobožnog spjeva o rođenju Muhammeda, a.s. Sve do kraja XIX stoljeća kod nas je u upotrebi isključivo bio Mevlud (Vasiletu-n-nedžat) na turskom jeziku, u jedanaestercu, koji je spjevao poznati turski pjesnik Bursali Sulejman- Čelebi (1351-1422). (E. Mulahalilović: „Vjerski običaji muslimana u BiH“)

Uloga Mevluda u tradiciji muslimana je neprocjenjiva. Autor prvog Mevluda na bosanskom jeziku je Hafiz Salih Gašević. Admir Muratović, profesor u Behram-begovoj medresi u Tuzli, magistrirao je sa temom “Jezičke karakteristike Mevluda Hafiza Saliha Gaševića”, gdje se između ostalog navodi: “…Analiza je pokazala da je Gašević imao istančan osjećaj za svoj jezik, te da je bio i pjesnik naglašenog lirskog senzibiliteta… Književno-estetski aspekt Mevluda je na izuzetnom nivou…”

„Hafiz Salih Gašević pripada generaciji mlađih alhamijado književnika i njegovo ime je dobro poznato u Crnoj Gori i njenom bližem okruženju. Dok o prethodno navedenim kulturnim stvaraocima nemamo dovoljno podataka, biografija Hafiza Saliha Gaševića je znatno poznatija. Tačna godina rođenja je sporna, ali se najčešće navodi da je Gašević rođen u Nikšiću 1850. godine (1268. po Hidžri), gdje je završio mekteb i ruždiju, nakon čega je otišao u Istanbul radi daljeg obrazovanja. Po završetku školovanja u Istanbulu vratio se u Nikšić gdje je jedno vrijeme obavljao poslove gradskog finansijskog upravitelja. Važio je za uglednu ličnost u gradu s obzirom na visoko obrazovanje koje je posjedovao. Gašević se pored finansijskih poslova bavio i prepisivačko-prevodilačkim radom prepisujući i prevodeći knjige koje su pisane na orijentalnim jezicima, pokazujući u tom poslu veoma raskošan talenat i veliku produktivnost. Svoj zavičaj Gašević je napustio 1876. godine i otišao za Ljumu (Ljuma – srez u Prizrenskom sandžaku, današnja Albanija) gdje je postavljen za kajmekama (sreskog načelnika). Po napuštanju Ljume 1887. godine, Hafiz Salih je postao kajmekam u Šahovićima (današnje Tomaševo), koje je tada bilo sjedište donjokolašinske kaze. Upravo u tom mjestu Gašević je napisao, preciznije rečeno prepjevao, Mevlud (pjesma o rođenju Božijeg poslanika Muhammeda, a.s.) poznatog osmanskog stvaraoca Sulejmana Čelebije naslovljenog “Vesiletun nedžat”, a koji je ispjevan i pisan u Bursi. Kako sam Gašević kaže u Predgovoru svog Mevluda, on je napisan na molbu uglednih “kolašinskih prviša” – građana:

Moliše me kolašinski prviši:
“Nami mevlud daj bosanski napiši!
Što j’ u Kur’an na sve iman imamo
Bošnjački nam gradi mevlud molimo!”

Prvo izdanje Gaševićevog Mevluda iz 1879. godine pod naslovom “Mevlud alânî âli lisan-i Bosnevi”, što u prevodu znači “Jasni i uzvišeni Mevlud na bosanskom jeziku” (hidžretske 1296.), autor je lično finansirao, kao i drugo izdanje iz 1893/94. (hidžretske 1311.). Oba izdanja su štampana u vilajetskoj štampariji “Kosovo” u Skoplju. Zanimljivo je istaći da se jedan primjerak drugog izdanja danas nalazi u privatnom vlasništvu Huseina Ljucića iz Bijelog Polja. Nakon ovih izdanja Gaševićev Mevlud biće preštampavan više puta tzv. “matufovicom”, tj. prerađenim arapskim alfabetom prilagođenim fonetskim principima bosanskog jezika. Gaševićev Mevlud je pisan u jedanaestercu i ima 398 stihova. Pored ovog djela zna se da je Hafiz Salih efendija Gašević napisao i “Mali ilmihal” (udžbenik za vjersku pouku), čiji rukopis na žalost nije sačuvan. Efendija Gašević se razbolio u Šahovićima (“po predanju uoči ramazanskog Bajrama”) i potom prenijet u Bijelo Polje na liječenje koje nije dugo trajalo. Umro je 1898/99. godine (hidžretske 1316.). Sahranjen je u haremu (dvorištu) glavne Čaršijske džamije – Hadžidanuše, koja se nalazila u Ašik mahali u centru Bijelog Polja. U toku Drugog svjetskog rata ova džamija je stradala od bombardovanja savezničkih snaga i nakon rata džamijski ostaci su potpuno uklonjeni. Zemni ostaci efendije Gaševića, zajedno sa njegovim nadgrobnim spomenikom, preneseni su u Gornje groblje u Lješnici, danas prigradskom naselju, gdje se i danas nalaze. Prilikom prenosa zemnih ostataka u Gaševićevom mezaru je pronađena sablja koja mu je pripadala, a simbolisala je zvanje kajmekama koje je on imao za života. Nad današnjim mezarom Hafiza Saliha Gaševića stoje dva nišana koji su prilično oštećeni. Na jednoj strani uzglavnog nišana je epitaf (natpis) pisan na turskom jeziku u desetak kosih redova ispisanih neshtalik pismom. Prvi put epitaf je preveden i objavljen u kalendaru “Narodna uzdanica” za 1936. godinu koji je izlazio u Sarajevu. Drugi prevod izvršio je poznati turkolog H. Mehmed Mujezinović i objavio ga u “Takvimu”, kalendaru za 1973. godinu. Natpis u prevodu glasi:

“Odličnici među mojim sljedbenicima su oni koji znaju Kur’an naizust.
O srce, ne zavaravaj se prolaznim svijetom,
Jer ćeš ga zaista jednog dana napustiti
I rastati se sa svim svojim prijateljima.
Kad smrt prispije skinuće ti gizdavu odjeću kojom se ponosiš,
I mjesto nje obući ti smrtnu košulju (ćefine).”
Kolašinski kajmekam Nikšićanin Hafiz Salih.
Godina 1316. (1898/99.)” ( Časopis Almanah br. 25-26)

“…Iz razgovora sa predstavnicima Odbora Islamske zajednice u Bijelom Polju saznali smo da se razmatra mogućnost prenosa zemnih ostataka Gaševića zajedno sa njegovim nišanima u groblje kod Gušmirske džamije što svakako Gašević i zaslužuje.” (H. Mehmed Mujezinović) Posmrtni ostaci Hafiza Gaševića, do danas, nijesu preneseni.

U haremu bjelopoljske džamije, sa strane do minareta nalazi se nišan za koji džematlije navode da pripada Hafizu Salihu Gaševiću. Nišan je prelomljen po sredini pa potom zalijepljen, bez uzglavnog turbana. Usljed starosti i djelovanja atmosferilija, tekst uklesan arapskim pismom je nečitak.

Početkom 90-tih godina prošlog vijeka prenesen je sa lješničkog starog Gornjeg groblja, kako bi se makar sačuvali ostaci. Inače, na pomenutom mezarju su gotovo svi nišani “obezglavljeni”! Da li je tome kumovalo susjedstvo, sada stoprocentno hrišćansko, ostaje u sferi pretpostavki.
Međutim, uporedivši ga sa fotografijom iz knjige B. Agovića “Džamije u Crnoj Gori”, ustanovili smo da ovaj preneseni nišan ne pripada Hafizu Gaševiću. Srećom, na starom mezarju u naselju Lješnica našli smo mezar Hafiza Gaševića, sa nišanima kako su opisani na početku teksta:

Nadajmo se da će bjelopoljski muslimani realizovati ideju svojih predaka iz 70-tih godina prošlog vijeka, u vezi sa prenošenjem posmrtnih ostataka Hafiza Gaševića kod bjelopoljske džamije.

Takođe smatramo da Mevlud Hafiza Gaševića treba da bude uvršten, od strane Ministarstva za kulturu, u kulturnu baštinu Muslimana/Bošnjaka u Crnoj Gori, kao nematerijalno dobro.

Zahvaljujući predusretljivosti dugogodišnjeg imama bjelopoljske džamije, hadži Hasan ef. Bošnjaka, omogućeno nam je da snimimo Mevludi Šerif Hafiza Saliha gaševića, izdat od strane Starješinstva Islamske zajednice u SR Crnoj Gori 1972. godine.

_________________

Preneseno sa: Broj19