Obilježja škola i školskog sistema u Novom Pazaru i okolini u periodu od 1918 do 1941 godine
Redakcija Neposredno nakon oslobađanja od Austro-Ugarske, nastavile su da rade sve škole koje su radile prije Prvog svjetskog rata, ili su sagrađene u toku rata. Mreža škola se naglo širila. Paralelno sa svetovnim školama nastavile su rad i islamske vjerske škole: mektebi i medresa. Posebno je do izraza došao dualizam u obrazovanju, u školama se vjeronauka izučavala kao jedan od najznačajnijih predmeta, tako da su učenici bili u stalnom procijepu između naučnih istina i dogmatskih učenja.
Osnovu školskog sistem su karakterisale sve slabosti tadašnjeg sistema školstva u Jugoslaviji. Razlika je bila jedino u tome što su te slabosti ovdje bile više izražene, nego u drugim krajevima. Pored specifičnih osobenosti karakterističnih za sistem škola u Novom Pazaru i okolini (kao što su opća nerazvijenost školske mreže, rad u neadekvatnim uslovima, nedostatak nastavnih sredstava, nedostatak udžbenika i đačkog pribora i nedostatak internata tako da su učenici bili primorani ili da savladaju ogromnu udaljenost ili da napuste školovanje i niz drugih slabosti) jasno su se uočavale one karakteristike koje su pratile jugoslovensko školstvo, a to su sljedeće:
- Nedemokratičnost školskog sistema. Bez obzira na izražene psihofizičke sposobnosti, na želju za učenjem i radom, sistem nije omogućavao svim građanima da postignu željeni nivo obrazovanja. Pored toga sistem nije omogućavao ni ravnopravnost polova. Ženska djecu su uglavnom ostajala neškolovana, a ukoliko su završila osnovnu školu, u najboljem slučaju su svoje „školovanje“ u ženskoj zanatskoj ili ćilimarskoj školi.
- Nacionalna neravnopravnost. Dok su zanatsko-trgovačku školu pohađala u najvećem broju muslimanska djeca, gimnaziju su uglavnom pohađala pravoslavna djeca, a naročito višu gimnaziju, dok su ćilimarsku školu pohađala muslimanska, žensku zanatsku školu su pohađala pravoslavna djeca.
- Socijalna nejednakost. U školskom sistemu su se jasno uočavale socijalne razlike učenika. Gimnazija, kao elitna škola, okupljala je djecu bogatih slojeva: činovnika, trgovaca, veleposednika i sl. Ostale škole, preko kojih se postajalo radnik bile su namijenjene djeci siromašnih.
- Nesvetovnost školskog sistema. Pored toga što su vjerske škole redovno i legalno radile okupljajući najčešće djecu koja idu u redovnu školu, i u redovnoj školi se izučavala vjeronauka. Kolika se važnost pridavala ovom nastavnom predmetu jasno se vidi iz nastavnih programa: u spisku nastavnih predmjeta vjeronauka je uvijek na prvom mjestu. Svaki nastavni dan je započinjao i završavao se molitvom, a škola je pored državnih praznovala i vjerske praznike.
- Centralizam u upravljanju školama. Upravljanje školama je bilo toliko centralizovano u Ministarstvu prosvete i Ministarstvu trgovine i industrije, da čak ni banovine nisu mogle imati bitnog utjecaja na organizaciju i rad škola. Cio rad škola je strogo nadgledan u centralizovanom ropstvu iz dubljih političkih ciljeva.
- Sistematsko zapostavljanje muslimana u školstvu. Jasno se može uočiti da je u cijelom periodu između dva svjetska rata vođena politika otvaranja škola samo u onim mjestima gdje je živio isključivo, ili pretežno srpski živalj. Takva politika je rezultirala negativnim odnosom muslimanskog življa prema školi, nedoživljavanjem škole kao narodne, te i nedovoljnim pohađanjem škole čak i u Novom Pazaru.
Priredio Mr. Haris Ibrahimović iz knjige Školstvo u Novom Pazaru i okolini 1918–1941 god. Dr. Sait Kačapor, Novi Pazar 1987.
