Pantelis Prevlakis

PANTELIS PREVLAKIS, SIMBOL ZLATNE GENERACIJE GRČKE KULTURE

Piše: Božidar Proročić

Pantelis Prevelakis (grčki : Παντελης Πρεβελακης). Rođen je 3. marta u mjestu Retimno Grčka. Istakao se u književnosti, pisao poeziju i drame. Preveo je mnoge tekstove sa glavnih evropskih jezika. Takođe je bio istaknut u pisanju naučnih radova o istoriji umjetnosti, posebno o umjetnosti italijanske renesanse. Ali  je najpoznatiji kao jedan od  predstavnika tridesete ( zlatne) generacije prozaista. Bio je veoma blizak prijatelj i biograf Nikosa Kazantzakisa.

Pantelis Prevlakis je rođen u Retimnu i bio je drugi sin u porodici Prevelakis. Preci pisca bili su  graditelji manastira Preveli, u istoimenom regionu i važne ličnosti na Kritu – sveštenici, hagiografi, učitelji, borci 1821. godine i vođe kritskih ustanaka i ustanika.Završio je srednju školu u Retimnu, gdje je sa 15 godina 1924. godine poslao lokalnom književnom časopisu ,,Atena” dvije anegdote, koje mu je objavio Janis Pčiharis. Oktobra 1925. upisao se na Pravni fakultet Univerziteta u Atini, a 1926. godine trajno se nastanio u Atini. Tada je prvi put upoznao Nikosu Kazantzakisu, stvarajući prijateljstvo koje je trajalo 31 godinu, a nekoliko mjeseci kasnije postao je poznat i postao blizak prijatelj sa Angelosom Sikelianosom. Iste godine je postao član redakcije ,,Eleutheroudaki enciklopedijskog rječnika”.

Godine 1928. prelazi na Filozofski fakultet Univerziteta u Atini. Godine 1930. odlučio je da nastavi školovanje u inostranstvu, u Parizu, u Sorboni. Pohađao je Fakultet ( “Faculte des Letters” ) Univerziteta u Parizu i Instituta za umjetnost i arheologiju. Godine 1933. završio je studije u Francuskoj. 1933-1934. služio je vojnu službu u 5. diviziji Krita.Godine 1935. sarađuje sa časopisom ,,Neohelleniki Grammata” izdavača  i prijateljea Kostasa Eleftherodakisa.Doktorsku disertaciju pod naslovom ,,Grci na Kritu i u Italiji” predao je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Solunu . Na osnovu ove disertacije krajem maja 1935. godine, na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Aristotelu u Solunu, doktorirao je filozofiju. Drugi put je kandidovan  za profesora Istorije umjetnosti na Aristotelovom univerzitetu u Solunu, ali, iako je njegova kandidatura odobrena, odlukom tadašnjeg ministra obrazovanja Dimitrisa Čatziskoua, odluka o njegovom imenovanju nije izdata u kontekstu čišćenja pro-Venizelističkih pristalica koji je uslijedilo nakon neuspjelog pokreta iz 1935. godine.

Godine 1937. imenovan je za direktora Odsjeka za likovnu umjetnost Ministarstva prosvjete, sa generalnim direktorom Kostisa Bastije. Sa ove pozicije organizuje ,,Izložbu savremene grčke umjetnosti” u okviru Međunarodne izložbe u Solunu. Osniva ,,Kućukniževnosti i likovnih umjetnosti” u Atini   po sopstvenom prijedlogu i organizaciji. Intenzivno se bavi organizacijom izložbi savremene umjetnosti na raznim mjestima u Atini, promoviše umjetničke nagrade učešćem u žiriju i izradi Pravilnika o organizaciji panhelenskih umjetničkih izložbi. U martu 1938. organizovao je Prvu panhelensku umjetničku izložbu u Grčkoj. 1938. godine izdaje, vjerojatno njegovo najpoznatije djelo, Priča o gradu ili Kronika grada (ο χρονικο μιας Πολιτειας, 1937), nostalgičan prikaz Retimna iz 1898-1924. U oktobru 1938. godine, imenovan je za profesora opšte istorije umjetnosti u Dramskoj školi Narodnog pozorišta i samo godinu dana kasnije, u oktobru 1939. godine, imenovan je za profesora istorije i umjetnosti u Školi savremene umjetnosti. Predaje predmete ,,Osnovni koncepti istorije umjetnosti” i ,,Slikarstvo italijanske renesanse”, i počinje da osniva specijalnu biblioteku umjetnosti.

Sa izbijanjem rata 1940. godine, imenuje ga Ministarstvo obrazovanja za savjetnika čiji je zadatak očuvanje umjetničkih djela u Grčkoj, kao što su blago Nacionalne galerije i Muzeja likovne umjetnosti (kako bi spasao muzejske eksponate Atine od pljačke nacističkih snaga). Nakon što uspješno čuva kulturno bogastvo Grčke, on traži da bude dobrovoljac u vojsci – zato što njegova klasa još nije pozvana, ali mu je to pravo uskraćeno. Ista prijava će se ponoviti u februaru 1941. godine, ali opet neće biti prihvaćena. Kada Njemci počnu okupaciju zemlje, Pantelis je smijenjen od strane domaće vlade sa svih pozicija na kojima je bio, osim profesora. Tokom ovog perioda on se bavi pisanjem romana. U narednim godinama će se pohađati mnogi kursevi na Školi likovnih umjetnost koje je Pantelis predvodio kao što su ,,englesko slikarstvo”, ,,francusko slikarstvo”, ,,egipatska umjetnost”, ,,evropska skulptura”, ,,drevna grčka umjetnost”.Poslije Drugog svjetskog rata pojavio se njegov spis ,,Kreta: hronika uspona 1866” (1945); zatim je usledila trilogija, Kritski (1948-1950) (revidirano izdanje 1965), koja se odnosi na događaje između 1866. i 1910. Godine 1959. izveo je predstavu Sunce smrti, u kojoj se dječak suočava sa ljudskom smrtnošću.

Napisao je više paredstava zasnovanih  na istorijskim temama. Godine 1949. imenovan je za člana grčkog komiteta UNESCO- a, a 1952. Za člana Odbora nacionalnih publikacija. Godine 1955. upoznao je Konstantina Karamanlisa, a 1957. godine postavio ga je za člana ,,Komiteta za umjetnost i književnost” da stvori program kulturne akcije države. Iste godine suočava se sa smrću svog velikog  prijatelja Nikosa Kazantzakisa, koja ga je duboko potreska i gotovo dovela do nervnog sloma odmah nakon sahrane.Pantelis Prevelakis se prvi put pojavio u književnosti kao pjesni 1928. godine, sa,,Soldiotesom” , misleći na kritske vojnike koji su se borili u maloj Aziji. Iste godine objavio je svoju drugu predstavu, teatralno ovaj put, ,,O-mim.” U tom periodu objavljuje studije Dominikosa Teodokopoulosa (1930) i Esej opšteg uvoda u istoriju umjetnosti (1934). Godine 1937. napravio je književni pomak u prozi, sa ,,Hronikom države” . Od tada se sistematski bavio prozom i napisao ukupno 11 romana, ali nije napustio poeziju ili pozorište, objavio je još tri zbirke poezije, i poetski prikaz ,,Neos Erotokritos”.

Godine 1966. izabran je za člana Kulturne fondacije, a imenovalo ga je Ministarstvo obrazovanja kao člana Kriznog komiteta za istorijske knjige u srednjem obrazovanju. Iste godine počeo je da gradi svoj dom u Ekaliju. Arhitekta kuće bio je Vasilis Duras, isti arhitekta koji je dizajnirao i čuvenu kuću Kazantzakisa. Godine 1967. i tokom diktature vojne hunte,  Prevelakis se distancirao od javnog života, prestao je da objavljuje svoje spise. I ne samo to. Kada ga predlažu za člana akademije nauka i umjetnosti Prevelakis odbija tu čast. On takođe odbija prvu nacionalnu književnu nagradu, koju je utvrdila vojna hunta. Godine 1969., zajedno sa Annom Sinodinu, pokušava da prikupi potpise svojih kolega, intelektualacaiz cijele Grčke u protest protiv režima, (vojne hunte pukovnika)  ali inicijativa ne uspijeva. On se bavi prevodilačkim radom, priprema dvije pozorišne predstave, priprema svoje knjige i piše . Sa završetkom diktature, 1974. godine , on će napustiti položaj redovnog profesora zbog odlaska u penziju. Negova  učenica Marina Lambraki-Plaka ga je naslijedila. 1977.  je godina kada će država Grčka odati počast Prevelakijevom doprinosu grčkoj kulturi.  Godine 1978. ,,Sunce smrti” postaje film u režiji Dinosa Dimopoulosa (po motivima njegovog djela). Počinje da piše raspravu o Janisu Ricosu.

Umro je u svom domu u Ekaliju u Atici 15. marta 1986. godine  u 77. godini života. 18. marta sahrana je obavljena na Atenskom groblju u porodičnoj grobnici. U avgustu 1991. godine, njegovi posmrtni ostaci su prenešeni na Krit. Kada sagledamo objektivno život Pantelis Prevlakisa možemo slobodno reći sljedeće: U godinama nakon Drugog svjetskog rata, Prevelakis je ušao u svoj najplodniji period pisanja objavljujući radove ,,Krit: Hronika izlaza 1866” (1945) i trilogiju ,,Krit” (1948-1950) koja opisuje istorijske događaje između 1866-1910. i uključuje likove kao što je premijer El. Venizelos. Godine 1959. završio je roman ,,Sunce smrti”, filozofsko razmišljanje o ljudskim vrijednostima i moralnosti.  Pored  književnih djela, Prevelakis je iza sebe ostavio bogatu akademsku bibliografiju koja sadrži glavne eseje o Dominikosu Theotokopoulosu (El Greco) i „Opšti uvod u istoriji umjetnosti“. Pored toga je njegovao strast prema poeziji i pozorištu objavio tri pjesničke zbirke i više pozorišnih djela.  Negova ljubav prema Kritu i briga za istorijsku prošlost i sadašnjost ostrvaobiluju Prevelakisovim radom. Negove filozofske potrage usredsređene na ljudski moral i etičke dileme čine Prevelakisa značajnim intelektualcem Grčke 20. vijeka, čak i ako nije tako dobro prepoznat kao njegovi savremenici. Pantelis Prevlakis je ispisao najljepše stranice zlatne grčke umjetnosti, istorije i poštovanja prema voljenoj domovini. Nažalost, on je nopravdano zapostavljen i gotovo zaboravljen u književnosti u Evropi. Zato, ovaj tekst neka bude samo jedan od omaža jednom od najznačajnih esejista, proznih pisaca i dramaturga Grčke.