Antički put književnosti Miraša Martinovića

ANTIČKI PUT KNJIŽEVNOSTI MIRAŠA MARTINOVIĆA

Piše: Božidar Proročić književnik i publicista

Miraš Martinović je jedan od najznačajnijih crnogorskih pisaca. U literaturu ulazi knjigom Mit o Trešnji (prvijenac nagrađen književnim priznanjem Lazar Vučković). Na ragioinalnim i širim prostorima prepoznatljiv je po antičkim temama i zaboravljenim pejzažima Crne Gore koje je oživio u romanensknoj prozi: Putevi Prevlise, Otvaranje Agruvijuma, Teuta, Snovi u Doklei i Antički gradovi/snovi i sudbine.

Objavio i romane: Jeretik, Vavilonski mudraci, Poslednji Eshilov dan, Harfistkinja iz Ura, roman o Njegošu Drugoga sunca luče i knjigu priča Povatak u Aleksandriju. Bogatu stvaralačku riznicu Martinović upotpunjuje pjesničkim knjigama: Nevidljivi ljetopis, Govor kraljeva, Govor zemlje, Sašaptavanje s memorijom, Luk i lira, Glasovi iz kamena, Dan koji nije prošao, Krug začaranog vremena (izbor iz poezije) i Sveska od maslinina lišća.

Knjiga Glasovi predstavlja sintezu njegovog stvarlaštava. Pjesme nepokorne, izbor iz poezije Radovana Zogovića, CANU, 2018. Djela su mu prevođena na nekoliko jezika. Dobitnik je Regionalne književne nagrade Teuta za ukupno djelo i Oktobarske nagarde Herceg Novog, grada u kome živi. Član je Crnogorskog PEN-a i Matice Crnogorske.

Miraš Martinović pripada onim rijetkim Crnogorskim stvaraocima čije književno stvaralaštvo ima tako izuzetno jaku umjetničku dimenziju i lični pečat, što je izraženo u svim njegovim djelima a posebno lijepu estetiku, lirsku i proznu riječ možemo doživjeti čitajući ,,Glasove iz Doklee” i u ,,Glasovima.” Traganje Miraša Martinovića i mitski ,,Glasovi” i ,,Glasovi Doklee” prate puteve helenske kulture ti ,,Glasovi” ga mitski vode kroz daleke vjekove prošlosti u njima se prepliće intimni  životi junaka koji kroz svojkosmopolitizam i individualizam vode samog pisca da glasovima ispriča neispričane priče i sudbine drevnih titana.Martinović  kroz sve važne filozofske pravce poezije i proze postavlja temelje velikih promjena vješto poput Božjeg kipara koji svojom rukom ispisujeprozu i poeziju kojaje praćena ,,Glasovima” tradicijom drevnih religije i mitologije koja se prožima različitim mističnim kultovima. ,,Glasovi” ispisani na pergametu prošlih vjekova nastali i davno nestali sa polica Aleksandrijske biblioteke.

U priči ,,Iluminacije” kaže: ,,Ukrao sam plamen izazvao Bogove. Teglim ga kao Sizif ista sudbina.” … ,, Ne posjedujem ništa osim dalekih zvijezda čija me svjetlost razara i obnavlja…”  ,,Glasovima” svoje putovanje započinju: Safo, Omar Hajam, Mudrac iz Efesa, Orfej, Homer, Misionari, Taida, Filip, Mojsije, Menelaj, Troja. Svi ,,Glasovi” ostaju zarobljeni u Minutaurovom lavirintu vremena, beskonačno kruže, tajanstvenim prostranstvima metafizičkog univerzuma. I u priči ,, Svjetlost i sudbina” pronalaze svoj tajanstveni put koji Martinović uspijeva sam da demistifikuje. Poput vjernih vojnika koji su pratili Aleksandra Makedonskog na njegovim osvajanjima. Tako i ,,Glasovi”prate Miraša  Martinovića posebno je dominantna ravnoteža između preciznog izraza i još preciznije emocije. Prozni i (pjesnički) izraz samog Martinovića i metrički sastav sasvim su samosvojni i usamljeni u poeziji i prozi ne samo Crnogorske već dobrim dijelom i Evropske književnosti što zaista ovog autora izdvaja u odnosu na mnoge druge i čini ga vanvremenskim stvaraocem.

,,Glasovi Doklee” prati izuzetan izbor poezije: Agava, Usnuli gradovi, Doklea, Hipnos, Susret Homera i Odiseje, Agronauti. U poeziji dominira cijela jedna duhovna istorija Doklee. Pa uz postojeće ,, Glasove” i ,,Glasove iz Doklee” Miraš Martinović predstavlja Proteja (grč. Πρωτεύς, Prôteús)  jer njegovo stvaralaštvo ima mnogo oblika baš kao što drevni Bog mora ima mnogo oblika. ,,Glasovi iz Doklee.” U poeziji Martinovića je karakteristične su brojne književne forme, nadahnuće tematikom Grčke, Dokle, Prevalise bogat jezički izraz. Taj istančani instrument svoje poezije autor je gradio iz istorijskih epoha same Dokle (Duklje) od strane antičkog, preko vizantijskog, do modernog pristupa. Autoraova poezija predstavlja vještu sintezu lirskog jezika razvijanog onoliko koliko je staro i samo postojanje ljudske civilizacije. U savremenoj crnogorskoj poeziji  Miraša Martinović je teško ,,pratiti” jer povući paralelu između njega i savremenih stvaraoca je veoma lako. Mnogi traže inspiraciju u antičkim predanjima i simbolistima, malo joj je ko dorastao sem Martinovića.

Martinović ostaje i vjeran i dosledan svom književnom stilu. U svojoj pjesmi ,,Dan u Doklei”  autor piše:

…,, Sve sam gledao, svemu se divio.

Radost i žalost su se javljali u isto vrijeme.

U jednom trenutku sagnuo sam se na zemlju,

poljubio je i čuo, srce Prevalise kuca u meni.

Njeno srce!

Poezija Miraša Martinovića spoj helenske tradicije, i evropskog duha koji ga prati na stazama Prevalise, Dokle, paganske i antičke mistike i hrišćanske provenijencije, ispunjena je dinamičnim humanizmom u vjeri čovjeka u svoje nasljeđe. Misterija kojom autor opisuje ,,Susret Homera i Odiseja”predsatavlja jedan od najljepših umjetničkih dostignuća autorove poezije. Koji zahtijeva duboku poetsku analizu u svim segmentima da bi razumjeli drevne putokaze helenizma. Danas mi u poeziji autora otkrivamo jedan poseban poetski svijet, oslobođen od romantičarskog pretjerivana. Poezija Martinovića je pjesnički portret njegovih misli oslobođen ,,crnogorskog narcizma” iako će se na momentu čitaocima učiniti da je pjesnički izraz složen, težak, i nepristupačan treba razuzmjeti bogato duhovno i istorijsko nasljeđe prošlosti Doklea da bi svojim intelektualizmom mogli da je jasno razumijemo. Apsolutnja ljepota poezije koju je autor predstavio, pokazuje njegovu sintezu tradicija, spoj mudrosti i istorijskih epoha kojima on neprikosnoveno vlada. Siguran sam da ,,Glasovi Doklee” predstavljaju svojevrsnu lirsku ispovjest. Martinović je uspio da sintetizuje hrišćanstvo, paganske i drevene mitove i da uvjek aktuelnu helensku kulturu ukljući u bogatu kulturnu baštinu savremene Crne Gore.

Svi ,,Glasovi” koji prate Miraša Martinovića duboko u njegovoj svijesti, povezivanjem duhovnim i istorijskim fragmentima predstavljau jedan izuzetan spoj savršenosti pretočene u poeziju i prozu čija je ,,proročka ” vizija pjesnika ispunjena najvećim dometima savremene ne samo crnogorske već i evropske poezije. Autorova poezija predstavlja nepogrešivu misiju tvorca, i virtuoza,  čudesna magija izazov samoga postojanja, uzvišena zagonetka. Ako se za jednog pjesnika može reći da je dotakao zlatne staze poezije i proze na mitskom putu onda je to siguran sam Miraš Martinović.