Redakcija ????????????????????????????????????
Muharem Radetinac – Raff je umjetnik koji se javlja na prelazu šezdesetih i sedamdesetih godina 20. stoljeća u periodu procveta likovne scene u Sandžaku i svakako pripada prvom talasu mladih i talentovanih umjetnika. Svi su oni formalno i akademski bili educirani na tadašnjim likovnim i predagoškim akademijama Jugoslavije. To je generacija koja slijedi doajene bošnjačke moderne u Sandžaku, tu se prvenstveno misli na Behaudina Selmanovića iz Pljevalja, prvog i predratnog umjetnika koji se smatra za jednog od utemeljivača savremenog bošnjačkog slikarstva uopšte, i Hilmije Čatovića, koji se ranije pojavljuje na likovnoj sceni, tačnije 50-ih godina 20. stoljeća, i kroz profesuru na prištinskom univerzitetu u njegovoj klasi edukuje brojne bošnjačke umjetnike.
U opusu Muharema Radetinca generalno postoje dvije faze: prva faza je period 1968-1988 kada se pored umjetničkog angažmana Radetinac veoma društveno angažuje na područje organizacije kulturnog i umjetničkog života svoje sredine, sa posebnim akcentom na Novi Pazar; te druga faza 1994-2014 koja se karakteriše slobodnim umjetničkim aktivnostima i njegovim odlaskom u Njemačku koji će mu dati novi impetus u stvaralaštvu.
Njegova prva samostalna izložba je organizovana 1968 godine i ona je bila krajna prezentacija radova koje je Muharem Radetinac – Raff već bio objavljivao na konkursima i u novinama u periodu između 1965-68 godine. Kada govorimo o tematskim preokupacijama, od te prve samostalne izložba pa do danjašnih dana, opus Muharema Radetinca može se pratiti u nekoliko talasa, tačnije sedam, koji su dominirali u njegovom stvaralaštvu.
Najprije se mora spomenuti da je Muharem Radetinac prije li što ozbiljnije počne raditi serijale ima jednu veoma efikasnu uvertiru i sopstvenu inicijaciju tokom 70-ih godina. U stilskom pogledu zapaža se utjecaj akademskog obrazovanja sa tada dominantnom orijentacijom socijalnog slikarstva kao zvaničnog mainstream-a jugoslovenske umjetnosti. Posebno su važne kompozicije „Idila jednog kolicara“ i „Doručak“ koje su potvrda ovog opredeljenja autora koji stvara svoju poziciju u okvirima šire umjetničke zajednice u Jugoslaviji. Upravo zbog toga veoma je aktivan tih 70-ih godina na brojnim likovnim kolonijama koje se organiziraju na jugoslovenskom prostoru.
Najstariji serijal uokvirenog tipa nosi naslov „Ruine“ koji nastaje 80-ih godina i te su kompozicije koje je Raff izložio na njegovoj samostalnoj izložbi 1988 godine. Ustvari prvi znaci zaokreta i početak sopstvene profilacije se mogu konstatirati upravo ovim serijalom, i u tematskom i u stilskom pogledu. U tematskom smislu to znači da će posebnu pažnju kasnije pridavati očuvanju kulturnog nasljeđa. Naslovi kompozicija „Vrata“, „Hambar“, „Pendžer“, „Mutvak“, „Divanhana“, „Lejlek džamija“,“Vodenica Parice“ su pokazatelj umjetničkog krika i obavijest široj javnosti na značaj tradicijskih elemenata u sandžačko-bošnjačkoj kulturi. U naslovu predgovora u katalogu izložbe stoji da autor pokušava „da sačuva dostojanstvo starine“ slikajući patinu i lišajeve srednjovjekovnih predmeta i objekata „nalik onih na stećcima u Bosni i Hercegovini“.
Drugi serijal „Zapaljeni ateljei“ na kojem se 90-ih koncentriše Radetinac zapravo predstavlja početak druge faze u njegovom opusu gdje na kompozicijama se zapaža primjetna promjena u orijentaciji rada i tematskom jedinicama. Refleksije na rat i agresiju u Bosni i Hercegovini, one prvične i neartikulisane, su ključne tematske determinante ovog serijala, koji se prate i promenom pristupa u prezentaciji motiva. Autorov cilj je animacija svijesti šire društvene okoline da ratna dešavanja prekidaju sve kulturne i civilizacijske vrijednosti, te u tom kontekstu i aktivan umjetnički rad. U prikazivanju te ideje pojavljuje se veoma interesantna varijanta ekspresionizma, očigledno preuzeta u njegovoj drugoj domovini Njemačkoj.
Ali već u trećem serijalu „Ratne opomene“ imamo jednu vrsti katarzičnog slikara koji je metamorfozirao u preciznog izvestitelja ratnih strahota i zločina koji su pratile agresiju na Bosnu i Hercegovinu. Ne slučajno nacionalni duh umjetnika je proključao i progovorio kroz paradigmatske i simboličke forme koje govore istinu o ratnim stradanjima Bošnjaka. Ključni motivi koji se sada pojavljuju su bosanske izbjeglice, prikazi očaja, lobanje, slijepi miševi, devastacije, te brojne masovne kompozicije koje u gro plan istiću stradanja i sudbinu bošnjačkog čovjeka. Naročito je u ovom serijalu važno apostrofirati jedno analogiju koja je svakom iskusnom likovnom kritičaru lako uočljiva. Kompozicije tipa „Amanet jedne majke“ i „Pet Ajkinih jablanova“ asociraju na rad velikog bošnjačkog slikara, utemeljivača bošnjačke moderne u slikarstvu Ismeta Mujezinovića koji je radio brojne kompozicije iz drugog svjetskog rata sa likovima muslimanskih majki u 50-im i 60-im godinama. Taj utisak dostojanstva i smiraja bošnjačkih majki i u najtežim trenutcima koji permanentno se zapaža u opusu Mujezinovića, na primjer u kompoziciji „Nana“, veoma je lako transponovan u djelima Muharema Radetinca.
Sa završetkom rata u Bosni Muharem Radetinac se početkom 21-og stoljeća okreće rodnom kraju i svojoj ljubavi – gradu Novom Pazaru. U serijalu „Novi Pazar“ njegova pasija su sada stare slike Novog Pazara koje oživljava kroz slikarske reinterpretacije i aproprijacije i na taj način animira sjećanje na sretne dane i ljepote koje je rodni grad nekad imao. Nastojanje da se stvori veristička iluzija stvarnosti i odradi „verni“ odraz društvenog miljea jednog prošlog vremena koje još uvijek egzistira i pulsira u modernim kontekstima urbanizovanog grada su lajt motivi serijala. Zbog toga su naizgled banalni motivi ovog slikarskog hiperrealizma ključna determinanta likovnog izraza četvrtog serijala Muharema Radetinca. Najzastupljeniji motivi su iz urbane islamske arhitekture, sakralnog i profanog tipa: džamije, hamami, kule, dućani, vodenice.
U drugoj deceniji 21. stoljeća javljaju se nove tematske preokupacije u djelima Muharema Radetinca koje su nekoherentne i nekoncizne, jer autor radi impulsivno prateći umjetnički instinkt. Repertoar sljedeća dva serijala slika ide od žanr scena, preko pejsaža, figuracija do mrtve prirode i svakodnevnih banalnih predmeta. Prvi talas se primarno koncentriše na mrtve prirode, predmete i žanr scene. Mrtve prirode odišu jakim koloritom i oni ponekad izgledaju kao dekorativni paneli pop-artističke proviniencije, sa velikom dozom plastičnosti i taktilnosti. Bez sumnje u ovim kompozicijama Muharem Radetinac ima najčišćiju paletu boja u svom opusu sa jasno prepoznatljivim manirističkim obrisima. Ovo posebno važi za kompozicije iz drugog serijala koje tretiraju predmete poput đuguma, ibrika, sahana, tepsija, bakarnih zdjela, đezvi i ostalih tradicionalnih predmeta koje se koriste na Sandžaku za svakodnevnu upotrebu. Na ovim kompozicijama prepoznajemo veliku koncentraciju koju autor ulaže na ovim starim predmetima koji sada imaju ukrasnu funkciju u kućama i naglašava značaj važnosti koji oni imaju u bošnjačkoj tradicionalnoj kulturi. Analogija sa „Bakarnom fontanom“ Simeona Šardena je očigledna.
Posljednji serijal naslovljen kao „Pešterski đerdani“ je najljepši egzemplar ljubavi prema svom Sandžaku, svom vatanu i odžaku. Svijet fantastičnih doživljaja koje pruža pešterska visoravan sa svojim spuštenim horizontom i nevjerovatnom prirodom posebna su inspiracija za umjetnika. Radetinac zbog specifičnog pejsaža koji egzistira na Pešteri prilagođava stilski pristup. Sa jedne strane zimske idile pešterskog pejsaža nam predstavlja sa impresionističkim prizvukom, ali impresionizam karakterističan za Sandžak i njegovu prirodu sa cjelokupnom kolorističkom infrastrukturom („Zima-triptih“, „Katuni zimi“). Onda, sa druge strane, kada se bavi proljećnim pejsažima ulazi u sferu magičnog realizma tako tipičnog za opus Omera Mujadžića 30-ih godina. Mujadžićevi motivi rodne Bosne kao da su dobili svoji pandan u pešterskim motivima Muharema Radetinca.
Na kraju ukoliko sumiramo i generaliziramo opus bošnjačkog i sandžačkog slikara Muharema Radetinca glavne odrednice bi bile da je to umjetnik modernizma u domenu formalnog predstavljanja, upotrebe i razumjevanja boje, ali je također umjetnik koji je ostao na braniku mimezisa. Izlagao je u brojnim njemačkim galerijama, ali i na našim prostorima, i sve je to donosilo ogroman kvantitet i kvalitet u stvaralaštvu i radu. Sve ove komponente u njegovom opusu su direktno utjecali na umjetničke trendove na sandžačkoj likovnoj sceni čiji je aktivni participijent od samog početka.
Muharem Radetinac je rođen u Novom Pazaru 12. 3. 1942. godine gdje je zaršio osnovnu i Učiteljsku školu, a VPŠ u Prištini, odsjek Likovno vaspitanje. Još kao učenik je pokazivao veliko interesovanje za likovnim izrazom. Radio je 25 godina kao nastavik Likovne kulture u više škola i četiri godine u Njemačkoj u dopunskoj nastavi. Umjetnost je zavolio još kao dijete. Kao učenik Učiteljske škole, ozbiljnije se interesuje za likovni izraz, a prve radove objavljuje u listu “Bratstvo” 1959. godine. U maju 1968. godine na proslavi dvadesetogodišnjice Učiteljske škole kao gost ima prvu značajnu samostalnu izložbu sa katalogom i zvaničnim otvaranjem u holu nove Učiteljske škole. Od tada aktivno slika i izlaže. Pored slikanja i nastave angažovan je u više društvenih aktivnosti, kako u kulturi, tako i u drugim raznim organizacijama. Na njegovu inicijativu 19. 2. 1975. godine formirano je gradsko udruženje “Klub likovnih umjetnika Sopoćani” – danas “Novopazarsko udruženje Likovnih umjetnika Sopoćani Novi Pazar”, a zatim i likovna manifestacija “Sopoćanska viđenja” već 1976. godine koja i danas traje. Do sada je imao 50 samostalnih izložbi u zemlji i inostranstvu i učestvovao je na više od 400 kolektivnih izložbi. Od 1989. godine živi i radi u Njemačkoj, a od 1999. god. ima status slobodnog umjetnika. Član je više umjetničkih asocijacija u Njemačkoj i Novom Pazaru. Član je ULUBiH-a, više njemačkih asocijacija i NULUS-a Novi Pazar.
Dobitnik je više nagrada, kako za njegov likovni rad, tako i za njegovo angažovanje u društveno-volonterskom radu, od kojih izdvajamo:
– Druga nagrada „Proljećnog salona“ 1986. godine – Novi Pazar
– Plaketa „Proljećnog salona“ 1987. godine – Novi Pazar
– Zlatna značka Kulturno-prosvjetne zajednice Srbije 1988. godine
– Srebreni javorov list 1976. godine – SI Srbije
– Zlatni javorov list 1981. godine – SI Jugislavije
– Nagrada posjetilaca „Zwiebel Markt“ 2004. godine – Griesheim, Hessen, Njemačka
– Više otkupnih nagrada, nagrada u kolektivu, nagrada i priznanja od raznih koletiva i organizacija itd.
