Mr Sabaheta Ramović: Uticaj roditelja na školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole

Mr Sabaheta Ramović

 

 

UTICAJ RODITELJA NA USPJEH UČENIKA NIŽIH RAZREDA OSNOVNIH ŠKOLA U ROŽAJAMA

 

UVODNO RAZMATRANJE

 

 

Uspjeh u učenju ili postignuće u školskom učenju zavisi od mnogobrojnih faktora a određuje se kao stepen ostvarenosti zadatakanastave (materijalnih, formalnihivaspitnih)propisanihnastavnimplanomiprogramom. Radi se o trajnousvojenimznanjima, veštinama i navikama, kao i razvijenim psihofizičkimsposobnostima kod učenika, koje su specifikovane i predviđene za realizaciju nastavnim planom i programom.

Postignuće u školskom učenju je veoma složeno i kompleksno stanje koje decenijama u pedagoškoj literaturi ima prioritetnu poziciju. U pitanju je veoma provokativna problematika i gotovo da nema autora koji se u proučavanju vaspitno-obrazovnih pojava nije posredno ili neposredno bavio problemima školskog uspjeha. Aktuelnost problematike uspješnosti učenika prisutna je i danas, kako u pedagoškim, tako i u psihološkim i sociološkim istraživanjima. Jedno od najčešćih pitanja koje se javlja u vezi sa problemom uspješnosti odnosi se na proučavanje faktora odnosno činilaca koji utiču na poboljšanje uspjeha u učenju. U cilju sistematičnijeg i temeljnijeg proučavanja pominje se više kategorija i grupa, u kojima se kao nezaobilazan faktor ističe porodično okruženje.

Porodica, pre svega, roditelji, se javlja kao jedan od najznačajnijih socijalnih činilaca koji u velikoj mjeri utiče na rezultate učenika u školi. Ona je, u stvari, elementarna jedinica društva, na njoj se bazira individualni opstanak, ali i opstanak vrste. Naročita uloga porodice ogleda se u organizaciji vaspitanja i brige o djeci. Za uspješno uključivanje mladih u tokove života veoma je važna isprepletenost porodičnog i školskog života i njihov uzajamni uticaj na razvoj i vaspitanje djece. Budući da svaki pojedinac najveći deo života provodi u porodici, ona se javlja kao faktor pripremanja djece i mladih za život u društvu.

U okviru porodične varijable i njenog djelovanja na uspjehučenika u školi prisutne su dvije tendencije: jedna od njih često za predmet istraživanja imasocioekonomski status porodice, dok su druga proučavanja usmjerena ka strukturi porodice i proučavaju školski uspjeh sa aspekta potpunosti, veličine porodice n a. Poslednjih godina sve veći broj istraživanja je posvećen porodičnim odnosima, vaspitnim stilovima roditelja, motivaciji, pružanju pomoći djeci u učenju, djelovanju cjelokupne porodične atmosfere na postizanje uspjeha u učenju.

Tema našeg rada je Uticaj roditelja na školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole. O ovom problem govorili smo sa stanovišta psihološke discipline teorije učenja, zatim, aspekta razvojne i opšte psihologije. Temu smo obrazložili n a stanovišta porodične pedagogije, pedagoške psihologije, sociologije, medicine. Navedeno ukazuje da je problematika našeg istraživanja multidisciplinarna.

Rad je koncipiran iz tri poglavlja. U prvom delu rada postavili smo teorijske osnove istraživanja. Drugi deo obuhvata metodološki okvir istraživanja dok su u trećem poglavlju izneti rezultati istraživanja.

Populacija koju smo mi anketirali jesu učenici nižih razreda osnovne škole. Predmet našeg istraživanja je bio: Uticaj roditelja na uspjeh učenika nižih razreda.

 

I. TEORIJSKI OKVIR PROBLEMA ISTRAŽIVANJA

 

1. DEFINISANJE ELEMENTARNIH POJMOVA

 

1.1. Osnovna škola

 

R. Nikolić navodi da „osnovno obrazovanje čini danas prvi i osnovni nivo obrazovanja u okviru koga se stiču opšta znanja i stvaraju temelji za buduće obrazovanje. Ono daje osnovu razvoja i svega što je tekovina ljudske civilizacije. U svetu osnovna škola se označava terminima elementarna, primarna, prva, osnovna“ (Ilić, Nikolić i Jovanović, 2006, 13).

Pod osnovnim vaspitanjem i obrazovanjem podrazumeva se vaspitanje i obrazovanje u trajanju od osam godina, koje je obavezno i besplatno. Osnovna škola obuhvata mlade uzrasta od 7-15 godine.

Cilj i zadaci osnovnog vaspitanja i obrazovanja utvrđeni su u Zakonu o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srbije i oni predstavljaju osnovu za planiranje i programiranje vaspitnih i obrazovnih delatnosti u školama (Šehović, 2000, 70).

Prema N. Potkonjaku i N. Trnavcu, „osnovnim obrazovanjem i vaspitanjem ostvaruje se naročito:

 

• Osposobljavanje za život, rad i dalje obrazovanje i samoobrazovanje;
• Ovladavanje osnovnim elementima savremenog opšteg obrazovanja;
• Osposobljavanje za primenu stečenih znanja i umenja i stvaralačkog korišćenja slobodnog vremena;
• Razvijanje intelektualnih i fizičkih sposobnosti, kritičkog mišljenja, samostalnosti i zainteresovanosti za nova znanja, upoznavanje osnovnih zakonitosti razvoja prirode, društva i ljudskog mišljenja;
• Sticanje i razvijanje svesti o potrebi čuvanja zdravlja i zaštite prirode i sredine;
• Razvijanje humanosti, istinoljubivosti, patriotizma i drugih etičkih svojstava ličnosti;
• Vaspitanje za humane i kulturne odnose među ljudima bez obzira na pol, rasu, veru, nacionalnost i lično uverenje;
• Negovanje i razvijanje potreba za kulturom i očuvanjem kulturnog nasleđa i
• Sticanje osnovnih znanja o lepom ponašanju u svim prilikama“ (Vlahović i sar., 1996, 246).

 

Vaspitno-obrazovni rad osnovne škole je veoma složena delatnost. Rezultati nastavnog rada zavise od niza faktora, među kojima su najbitniji sledeći:

 

• „nastavnici (njihova stručno-pedagoška osposobljenost, sposobnost da na učenike deluju i u obrazovnom i u vaspitnom pogledu, njihove osobine i svojstva ličnosti, odnos prema učenicima i prema radu, njihov položaj u društvu i tako dalje),
• učenici (njihovih psiho-fizičkih mogućnosti, odnosa prema radnim obavezama, životnih prilika, uslova pod kojima žive i rade, faktora koji utiču na njih i tako dalje),
• nastavni sadržaji (izbor nastavnih sadržaja, raspored nastavnih sadržaja, primerenost nastavnih sadržaja psiho – fizičkim mogućnostima učenika, mogućnosti njihovog jasnog prezentovanja učenicima i tako dalje),
• materijalno-tehnička opremljenost škole, odnosno obrazovna tehnologija (nastavna sredstava sa kojima škola raspolaže, stepen iskorišćenosti obrazovne tehnologije i slično),
• stepen razvijenosti nauke, tehnike i tehnologije (posebno od razvijenosti pedagoške nauke i njenih disciplina, kao i nastavne tehnologije),
• zahtevi društva (koje zadatke društvo nameće školi i šta ono od školskog procesa vaspitanja i obrazovanja očekuje, koja i kolika materijalna sredstva društvo izdvaja za obrazovanje i vaspitanje, odnosno za vaspitno-obrazovni rad škola),
• upravljanje vaspitno-obrazovnim sistemom i svakom školom pojedinačno, i niz drugih faktora“ (Kačapor, 1999, 201).

 

U našem vaspitno – obrazovnom sistemu zadugo je vladao tradicionalni koncept nastave.„Herbartovi sledbenici su skoro isključivo imali u vidu nastavno gradivo, a zapostavili su učenika kome je to gradivo namenjeno. Šablonizirali su nastavni rad i kruto se držali datih stupnjeva, što je onemogućavalo da dođe više do izražaja stvaralaštvo nastavnika i da se uspostavi prirodniji odnos između nastavnika i učenika. S obzirom na to da je još tada razredno-predmetni sistem nasledio dosta iz one stare škole, posebno što se tiče sadržaja, nastavne građe pa i metoda rada i dr., bilo je dosta kritika na takav rad škole. Kritikovana je škola, pre svega, zbog verbalizma u njoj. Bilo je mnogo knjiškog rada što nije odgovaralo učenicima sklonim veštinama, umetnostima i tehničkim zanimanjima. Škola je dosta dugo bila udaljena od života u društvu, koje se sve više razvijalo kao proizvodno i koje je isticalo nove životne potrebe“ (Krulj, Kačapor i Kulić, 2003, 258).

Najveći broj zamerki tradicionalno organizovanom vaspitno-obrazovnom radu odnosi se na zastarelost i neefikasnost razredno-časovnog i predmetnog sistema nastave, u kome dominiraju verbalizam, autoritativan odnos nastavnika i zanemarena subjekatska pozicija učenika (Jovanović, 2004, 110).

Karakteristično je da u tradicionalnoj nastavi dominiraju predavačke metode koje pasiviziraju učenike, aumalojj meri se primjenjuju različite mogućnosti za veći stepen diferencijacije, individualizacije i personalizacije vaspitno-obrazovnog rada. Nastavnici se više orijentišu na posredovanje velike količine znanja (enciklopedizam, činjenice i detalji), nego na potrebu funkcionalne povezanosti znanja, njegove integrisanosti i celovitosti. Znanja se nedovoljno koriste kao sredstvo za razvijanje interesovanja, sposobnosti i vrednosti.

Međutim, ovakve opravdane kritike na tadašnju „knjišku školu“ nisu isključivo proizilazile iz sistema, posebno ne iz razredno-predmetnog sistema, već pre svega iz određenog nastavnog gradiva, iz sadržaja koji su bili predmet rada, metoda i oblika rada koji su korišćeni.

Zanemarivanje i/ili pedagoški necelishodno organizovanje dodatne, dopunske, izborne, produžne i fakultativne nastave, učeničkih slobodnih aktivnosti, odeljenske zajednice učenika, kulturne i javne delatnosti škole i saradnje sa roditeljima negativno se odražava na ostvarivanje složenih funkcija savremene osnovne škole.

U današnjim školama vaspitno – obrazovna delatnost se uglavnom odvija u klasičnim učionicama, koje povremeno zamnjuju kabineti ili laboratorije. To je za učenike više „teret“ nego izvor znanja, radosti i zadovoljstva. Učenici traže nešto novo – a to je škola u prirodi – škola u kojoj se uči posmatranjem, istraživanjem, doživljavanjem. Škola u prirodi radi u specifičnim uslovima u odnosu na mesto stanovanja učenika i klasičnu učionicu te zahteva šire pedagoško delovanje na sveukupni razvoj ličnosti učenika kao i na organizaciju vaspitno – obrazovne elatnosti (Kovačević, 2008, 13).

Osnovna škola u savremenom društvu proširuje svoje funkcije i dobija nove zadatke. Osim obrazovne, osnovna škola ima sve značajniju socijalizatorsku, vaspitnu i kulturnu funkciju.Ona postaje institucija od posebnog nacionalnog značaja. Obrazovanje i vaspitanje u osnovnoj školi predstavljaju osnovu i uslov ovladavanja sadržajima savremenog opšteg obrazovanja, socijalizovanja mlade generacije, razvijanja intelektualnih sposobnosti i moralnosti učenika.

Kvalitet stečenih znanja, veština i navika, razvijenost motivacije za učenjem, nivo osposobljenosti za samostalno učenje i karakter doživljenih socioemotivnih iskustava u osnovnoj školi mogu imati presudan uticaj na dalji proces školovanja i razvoj ličnosti. „Od ostvarene transferne vrednosti ishoda osnovnog školovanja u velikoj meri zavisi gotovost učenika za dalje obrazovanje i samoobrazovanje“ (Havelka i sar.,1990, 12).

U savremenom svetu jačaju procesi demokratizacije obrazovanja. Obrazovanje postaje „faktor lične stabilnosti i društvenog statusa, socijalne mobilnosti i prestiža“(Nedeljković, navod – Jovanović, 2004, 50).

Savremena osnovna škola postaje značajan i nezamenljiv činilac fizičkog, mentalnog, socijalnog i moralnog razvoja učenika.Dužina vremena koje učenici provode u osnovnoj školi, plastičnost razvoja i prijemčivost na nove pružaju povoljne mogućnosti učenicima da ovladaju osnovama opšteg obrazovanja, da zadovoljavaju psihosocijalne potrebe i da razvijaju svoje potencijale.

Posebno je značajno otvaranje osnovne škole prema društvenoj sredini a naročito prema roditeljima, odnosno, porodici. „Saradnja škole sa porodicom kao delom društvene sredine, imperativni je zadatak nastavnika. Pod saradnjom se podrazumeva živi, dinamički proces u kome treba da aktivno učestvuju i roditelji i nastavnici. Potrebno je da škola angažuje odrasle članove porodice u rešavanju vaspitnih problema. Treba prevazići nesklad između porodice i škole. Različiti pravci realizacije zadataka vaspitanja i obrazovanja, različita gledišta o pojedinim problemima između roditelja i škole, negativno se odražavaju na učenike. Sklad između porodice i škole posebno je značajan za doba puberteta i adolescencije. U svim periodima dečjeg razvitka škola i porodica treba da pruže nova znanja, ne samo učenicima, već i njihovim roditeljima. Roditelji vrlo rado prihvataju saradnju sa školom, oni pozitivno motivisani spremni su ne samo na stvaralačku, dinamičku saradnju, već i na one oblike saradnje sa školom koji duže traju. Roditelji imaju pozitivan stav prema izboru oblika za obrazovanje (školi), to je razumljivo jer su poverili dete školi da im ga ona vaspitava i prirodno je da žele da i svoje obrazovanje o vaspitanju i podizanju dece dobiju u školi. Osnovna škola treba da preuzme najveći deo odgovornosti za sistematski vaspitno-obrazovni rad sa roditeljima“ (Grandić, 2007, 370).

Otvoreni sistem vaspitanja predviđa što češće uključivanje roditelja, počev od planiranja i programiranja nastavnog rada pa do sponzorisanja mnogobrojnih vaspitno – obrazovnih aktivnosti. Osim toga, programi rada osnovnih škola predviđaju i redovne roditeljske sastanke, koji su obavezni. To je dobra prilika da se roditelji informišu o značaju njihove uloge u pogledu postignuća njihove djece u školi.

Škola „ima ulogu da meću roditeljima organizuje vaspitnu akciju koja će dovesti do razvoja odgovornosti za pravilno vaspitanje dece. Škola može da angažuje, vrlo uspešno, roditelje u rešavanju raznih vaspitno-obrazovnih problema.Roditelji mogu veoma uspešno da se angažuju kao rukovodioci različitih sekcija, grupa, kružoka. Škola treba da organizuje rad sa roditeljima na takav način da iskustva i aktivnost roditelja doću što više do izražaja.Sistematski vaspitno-obrazovni rad sa roditeljima podstiče njih same, da sistematski rade sa svojom decom. Izbor sadržaja uslovljen je socijalnom, obrazovnom, kvalifikacionom strukturom roditelja, kao i pedagoško-psihološkom i andragoškom osposobljenošću nastavnog kadra za rad sa roditeljima.Organi škole dužni su da ispituju i prate rezultate vaspitno-obrazovnog rada sa roditeljima kao i rezultate porodice i škole“ (Isto, 372).

 

1.2. Učenje

 

 

Učenjese po nekim autorima (Šehović) određuje „uslovljavanjem S (stimulus) – R (reakcija), odnosno, (S – R) po sistemu pitanje – odgovor. Drugi ga shvataju kao oponašanje, treći kao proces zasnovan na pokušajima i pogreškama i td. Proces učenja u kontekstu didaktike blizak je procesu saznanja u toku poučavanja; za neke didaktičare skoro paralelan poučavanju“ (Šehović, 2006, 444).

Psiholog Rot, navodi da ono što „u ponašanju nije dato biološkim nasleđem stečeno je učenjem. Naše vještine i navike, naša znanja, naši motivi, brojne emocije, različite osobine, pa i čitava naša ličnost prvenstveno su rezultat učenja. Zbog toga je opravdano… pod učenjem podrazumjevati relativno trajne promjene ponašanja na osnovu aktivnosti pojedinca“ (Rot, 2004, 130 – 131).

 

1.3. Porodica

 

 

Danas je najčešće prisutno određenje porodice kao društvene ili socijalnegrupe, pri čemu se naročito ističe da je porodica specifična društvena grupa koja seumnogome razlikuje od drugih vidova grupnog povezivanja ljudi. Naime, porodica posJedujesvojstva koja je određuju kao društvenu grupu „sui generis“ i odlikuju je karakteristike koje jediferenciraju u odnosu na ostale društvene grupe. To je, u prvom redu, generacijskapovezanost i permanentnost odnosa među generacijama koji su jedinstveni za porodičnu sferui ne postoje ni u jednoj drugoj oblasti ljudskog iskustva. Porodične veze traju i onda kada sepokida većina društvenih veza i one su, praktično neraskidive, jer počivaju nafundamentalnom iskustvu koje je inherentno samo porodičnom sistemu.

U teoriji porodičnih sistema „porodica kao živi organizam predstavlja organizovanu, samoobnavljajuću cjelinu sa adaptibilnim obrascima ljudskog ponašanja” (Jovanović, 1997: 23). Tako posmatrano, porodični sistem čine komponente subsistema (individualni, partnerski, roditeljski, subsistem koji formiraju djeca), ali je on istovremeno i deo suprasistema (socio – ekonomski, kulturni, globalni) sa kojim razmenjuje energiju i prema kome ima izgrađane spoljašnje granice. U zavisnosti od nivoa fleksibilnosti ovih granica promjene ili događaji u spoljašnjem okruženju u većoj ili manjoj mjeri utiču na izmjenu uslova i načina funkcionisanja porodičnog sistema. Promjene iz spoljašnjeg okruženja, posebno nepovoljne,mogu kao što je već pomenuto imati negativni uticaj i izazvati stresna ili krizna stanja a mogu se negativno odraziti na uspjeh učenika u školi.

U savremenom svijetu, „obitelj počinje s muškarcem i ženom koji odluče trajno zadovoljavati jedno drugome spolne potrebe i potrebe za prisnošću te sudjelovati u podjeli rada da bi uzdržavali jedno drugo i domaćinstvo. Djeca povjećavaju obitelj i donose svoje vlastite potrebe – ona ne bi preživjela bez pravilne skrbi – ali i većina roditelja treba svoju djecu da bi im pružili svoju ljubav, poštovanje, osjećaj besmrtnosti, pogled na svijet kroz nevine oči i mnoge druge stvari koje djeca mogu ponuditi svojim majkama i očevima“ (Warner, 2001, 129).

Dinamika porodice kao pojedinačne grupe umnogome je određena biosocijalnim elementima u njoj. S obzirom na funkcije koje vrši u odnosu na ljudsku individuu, porodica se razlikuje po većoj trajnosti od drugih društvenih grupa i veza. Na drugoj strani, unutrašnje mene kroz koje porodica prolazi u svom pojedinačnom trajanju, korespondiraju sa biosocijalnim procesima rasta, razvoja i sazrevanja njenih članova, zbog toga se unutrašnja dinamika porodice naziva porodičnim životnim ciklusom (Nikolić, 2004, 87).

Porodica је nezamjenljiva “kao spona između društva i pojedinca koji tek treba da postanu članovi društva, javljajući se u funkciji posrednika između društvenog sistema i ličnosti.“ Prema V. Gudu samo porodica može „da drži zajedno ukupno društvo“ pošto ima slijedeće osobine: „pruža zaštitu bespomoćnom djetetu na taj način što roditelje čini odgovornim za njegov razvoj; zadovoljava potrebe za emocionalnom ravnotežom i time obezbeđuje psiho-socijalno zdravlje djeteta; omogućuje djetetu da se poveže sa drugim članovima društva i sa svojom kulturom preko identifikacije s roditeljima kao odraslim članovima društva i usvajanjem prihvaćenih društvenih simbola; porodična zajednica dijeli zajednički sudbinu i ostvaruje intimne odnose te, stoga ostvaruje proces socijalizacije mnogo neposrednije.“ U rezultatima antropoloških istraživanja M. Mida nalaze se mnogi primeri koji pokazuju „da se od stava djeteta prema roditeljima, koji je izazvan odnosom roditelja prema djetetu zavisi kakav će se društveni karakter formirati. „Čuveni američki neopsihoanalitičar E. Erikson naglašava da nedostatak čvrstog intimnog kontakta u porodici izaziva kod djeteta zabrinutost i nesigumost, što se javlja kao osnovni izvor neuroza (Golubović, Gud, Mid i Erikson, navod -Kamenov, 1987, 78).

Osnovne karakteristike sistema porodičnog vaspitanja su sljedeće:

• demokratičnost;
• elastičnost i dinamičnost;
• dostupnost;
• naučna zasnovanost sadržaja.

 

 

1.4. Uspjeh u školskom učenju

 

 

Učenje je po definiciji psihološki proces koji se odvija „unutar glave i srca svakog učenika ponaosob” i učenik je taj koji se mora angažovati intelektualno, emocionalno i praktično. Savremeni pristup psihologiji učenja pomerio se od Pijažeovog gledanja na dete, kao na usamljenog naučnika koji formuliše i proverava hipoteze o svetu koji ga okružuje, ka vigotskijanskom gledištu, prema kome nastavnik i širi socijalni i obrazovni kontekst igraju važnu ulogu u efikasnosti procesa učenja, to jest, učenje je usađeno u socijalno-interakcionistički kontekst, dete uči kroz složeni sistem međuodnosa s vršnjacima, nastavnicima i porodicom (Pešikan, 2003, 14).

U Pedagoškom rječniku 2, data je sledeća definicija uspjeha u školskom učenju: „uspjeh (eng. success, fr. succes, nem. Erfolg, rus. uspeh) – postignuće koje odgovara nivou aspiracije nekog lica ili ga čak i prevazilazi. Doživljaj uspeha doprinosi još većem zalaganju i stvara povoljan stav prema daljem učenju. Nasuprot tome, često doživljeni neuspeh dovodi do obeshrabrenosti i frustracija, umanjuje zainteresovanost, stvara ravnodušnost, pa čak i otpor prema daljem radu. Svaki nastavnik bi trebalo da raspolaže dovoljnom pedagoškom umešnošću da omogući svakom (a naročito slabom) učeniku doživljaj uspeha koji može da posluži kao podsticaj za veće zalaganje“ (Grupa autora, 1987, 496), što bi trebalo da čini i svaki roditelj.

Na uspjeh učenika u školi utiče više faktora, a to su:

 

• Razvijenost i karakteristike šire društvene celine (mikro-zajednica, mesna zajednica, opština, grad, region) određeni su kulturnim nivoom i potencijalima društvene sredine u celini – materijalni potencijali, vaspitno-obrazovne i kulturne institucije u datoj sredini.
• Uslovi porodične sredine:
• socio-ekonomski status porodice (materijalne prilike, obrazovni nivo roditelja, zaposlenost roditelja, stambeni uslovi i dr.);
• struktura porodice (bračni status porodice, broj de-e u porodici, broj članova porodice i dr.); ponašanje roditelja prema deci
• porodična vaspitna praksa: stil roditeljskog ponašanja (demokratski, autokratski, stihijni, podrška, podsticanje i pomoć deci u radu i učenju, uvid u rad i ponašanje dece u slobodnom vremenu); primena vaspitnih mera (stimulativne, represivne); stavovi roditelja prema obrazovanju; saradnja roditelja sa školom i drugim institucijama i sl.;
• odnosi između članova porodice
• klima u porodici i dr.

• Somatsko-psihološki faktori:
• zdravstveno – fizičko stanje (fizička razvijenost, opšte zdravstveno stanje, stanje čulnih organa, fizičke i funkcionalne sposobnosti i sl.);
• opšte i posebne sposobnosti, osobine i sklop osobina ličnosti, motivacija za učenje, nivo razvijenosti radnih navika i sl.;
• aktivnosti, ponašanja učenika u vaspitno-obrazovnom procesu i slobodnom vremenu i
• Školski faktori:
• materijalno-tehnički i kadrovski uslovi rada u školi (nivo stručne, pedagoške, psihološke, didaktičko-metodičke osposobljenosti nastavnog kadra,nivo organizacije vaspitno-obrazovnog procesa);
• osobine ličnosti nastavnika, poznavanje individualnih razlika među učenicima i njihovih porodičnihuslova;
• sistem vrednovanja i praćenja razvoja i postignuća učenika u školskom učenju i sl. “ (Grandić, 2004, 179 – 180).

 

Praćenje razvoja i napredovanja učenika uglavnom se ostvaruje ocjenjivanjem. “Ocjenjivanje je postalo sredstvo za ostvarivanje cilja i zadataka škole. Savremeno društvo školi nameće sve složenije ciljeve i zadatke, te je stoga i ovaj aspekt rada škole sve složeniji.Da bi ocjenjivanje moglo odgovoriti tako složenim zahtjevima društva i škole, ono mora odgovoriti na sljedeće zadatke:

 

• da podiže opšti kvalitet znanja i kvalitet rada škole;
• da klasifikuje uspjeh i vladanje svakog pojedinačnog učenika;
• da pomaže učenicima ц otklanjanju teškoća u procesu učenja;
• da razvija zdrave interpersonalne odnose u učeničkom kolektivu;
• da stvara uslove za zdrave kritičke odnose prema sopstvenom radu i postignuću” (Kačapor, Vilotijević i Kundačina, 2005, 59).

 

Ocjenjivanje je sastavni dio nastavnog rada iono treba da doprinese ostvarivanju cilja i zadataka koje društvo postavlja školi, tako da mu treba odrediti pravo mjesto u procesu nastave. Škola ima veoma konkretan društveni zadatak koji obuhvata vaspitanje učenika u intelektualnom, moralnom, estetskom, radno-tehničkom i fizičko-zdravstvenom pogledu.  U tom smislu, ocjenjivanje mora imati vaspitnu funkciju. Te ocjena mora uticati na volju učenika, tj. podsticati ga na rad i postizanje što boljioh rezultata u školskom učenju. Isto tako, vaspitna vrijednost ogleda se i u podsticanju učenika na urednost, tačnost, preciznost, upornost, istrajnost, dosljednost i druge pozitivne osobine koje garantuju postizanje cilja.

Da bi ocjena vaspitno djelovala, ona mora biti prirodna posljedica prosudivanja znanja i nivoa postignuća učenika. To znači da ona mora bili uvjerljiva i jasna, kako za učenika, tako i za nastavnika i učeničkog roditelja.Veoma je važna i društvena funkcija ocjene. To utoliko prije što škola priprema stručnjake različitih profila za obavljanje različitih društvenih funkcija. Od nivoa stečenih znanja, vještina i navika, kao i od vaspitne funkcije škole, odnosno stepena vaspitnosti, zavisiće i opšti razvoj društva. Zato u procesu ocjenjivanja treba izbjeći svaku jednostranost i formalizam.Drugim riječima, uspjeh je pokazatelj stepena ostvarenosti cilja i zadataka škole, odnosno, stepena osposobljenosti mladog čovjeka za život, tj. njegove sposobnosti da se uključi u proizvodne i druge društvene odnose (Kačapor, Vilotijević i Kundačina, 2005, 59).

 

 

2. KAKO PORODICA UTIČE NA RAZVOJ DJECE?

 

 

Za razvitak psihičkog života čoveka a posebno za razvitak njegove ličnosti veći značaj ima društvena nego prirodna sredina. Nije svaka socijalna sredina, međutim, jednako pogodna za formiranje određenih osobina. Neka sredina pomaže i podstiče njihov razvoj više, a druga manje, jedna u jednom, a druga u drugom pravcu. Veoma često je i sredina koja izgleda ista za različite pojedince u stvari za svakog od njih različita sredina. Dva djeteta, iako su djeca istih roditelja i žive u istoj porodici, ne znači da imaju istu sredinu. Odnos roditelja i drugih osoba može biti različit prema njima i predstavljati veoma različite uslove njihovog razvitka. Kad od dvoje djece istih roditelja jedno dijete pokazuje savjesnost, marljivost i druge crte koje se ocjenjuju kao pozitivne, a drugo dijete nesavjesnost, lenjost i druge crte koje se ocjenjuju kao mane, objašnjava se to ponekad nasleđem, jer se smatra da su uslovi u kojima ova dva djeteta žive isti. Takvo objašnjenje je, međutim, pogrešno. Sigurno je da osobine kao marljivost, savjesnost i druge, takozvane karakterne osobine, ne zavise prvenstveno od nasljednih osobina nego od uticaja sredine. Sredina u pomenutom slučaju nije bila za ova dva djeteta ista (Rot, 2004, 82).

U razmatranju uticaja porodične grupe na razvoj i poremećaje u razvoju djece i mladih, treba uzeti u obzir funkcije i sastav porodice, porodične odnose, ličnosti roditelja, braće i sestara, kvalitet objektnih odnosa, dinamiku razvoja porodičnih odnosa, način podizanja i vaspitanja djece, način komunikacije među članovima porodice (Tadić, 1985, 28).

Na važnost najranijih iskustava stečenih u porodici za formiranje ličnosti prvi su ukazali psihoanalitičari. Naročito su isticali važnost tih iskustava za formiranje neurotičnog konflikta. Ovo učenje podstaklo je interesovanje za efekte života u porodici na razvoj djeteta.

Istraživanja i posmatranja djece koja odrastaju van porodice, posebno one koja su lišena materinske nege (deca- siročad, napuštena djeca) pokazala su da je razvoj te djece u velikoj mjeri poremećen (npr. Radovi Špica /Spitz/, Bolbija /Bowlby/ i ostalih).

Danas se smatra da je period života koji dete provede u porodici presudan u konačnom oblikovanju ličnosti djeteta i njegovog ponašanja. Za povoljan razvoj neophodna je stimulsima bogata okolina i stalno prisustvo bar jedne odrasle osobe koja će pružiti zaštitu, njegu, ljubav, koja će reagovati na djetetove neverbalne, a kasnije i verbalne signale i potrebe, što će osigurati opstanak jedinke i optimalni emocionalni, socijalni i intelektualni razvoj (Nikolić, 2004, 102).

Kvalitet života i razvoja djeteta u porodici uslovljen je velikim brojem faktora. Jedan od najvažnijih od tih faktora je da li je dijete željeno ili neželjeno, da li je planirano u vreme najpogodnije za oba roditelja ili neplanirano, slučajno začeto. Poželjno je da je svako dijete željeno; neželjenost nosi velika opterećenja i za razvoj djeteta i za opšte dobro stanje i roditelja i čitave porodice u cjelini.

Motivi zbog kojih se želi dijete su vrlo različiti. Uglavnom se radi o jedinstvenom motivacionom sklopu, specifičnom za svako dijete. Postoje više ili manje povoljni motivi da se ima dijete. Neki će motivi osigurati maksimalnu brigu, ljubav, i privrženost djetetu (npr. altruistički motiv); drugi će staviti dijete u nepovoljan položaj i velika opterećenja (narcistički, instrumentalni motiv da se ima dijete).

Djeca se međusobno razlikuju po svom temperamentu. Te razlike su prisutne od samog rođenja. Shodno tome, svako dijete nameće i traži specifičan način ophođenja. Ostaje pitanje koliko će roditelj biti spreman, voljan i u mogućnosti da se prilagodi specifičnostima svakog pojedinog djeteta. U suprotnom neminovna su mnogobrojna trvenja, nesporazumi i odgovarajuće posljedice po kvalitet uslova u kojima će se dijete razvijati.

Treba znati da dijete nije pasivan primalac, već aktivni učesnik u svomr azvoju. Ono do tri mjeseca inicira i do 40% interakcija sa odraslim (osmjehom, plačem). Specifičnim, novim oblicima ponašanja i razvojnim promjenama, dijete modelira i roditeljske postupke njemu upućene, odnosno određuje dijelom uslove u kojima će se dalje razvijati. To važi za sve uzrasne kategorije djece. Shvatanje o jednosmjernim uticajima roditelja na dijete treba da se napusti u korist dinamičnijeg i plodnijeg učenja o obostranim uticajima u vezi roditelj – dijete.

Između svakog roditelja posebno i djeteta stvara se jedinstvena aktvino-socijalna veza. Kvalitet i jačina ove veze zavisiće od individualnih karakteristika samog djeteta (formiranju veze pogoduje ako je dijete aktivno, umiljato, zdravo, itd.), i od individualnih karakteristika samog roditelja, odnosno osobe koja se brine o djetetu (emocionalno hladna, odbojna mati, mati sa manjim stepenom materinske osjetljivosti, psihički poremećen roditelj, itd. teže će uspostaviti vezu), ali i od spoljašnjih okolnosti (izuzetno nepovoljni uslovi života) (Nikolić, 2004, 103).

Djeca koja su uspostavljala stabilnu, čvrstu emocionalnu vezu sa majkom pokazaće kasnije u životu više samostalnosti, sigurnosti, emocionalne stabilnosti, spontanosti u igri, istraživanju okoline, spremnosti da se prilagode okolini, da sačekaju povratak majke. Djeca nesigurna ili ambivalentno vezana za majku naići će na poteškoće u razvoju. Napominjemo da za razvoj afektivne veze nije neophodno da se radi o biološkoj vezi: to može da bude bilo koja odrasla osoba koja se svesrdno brine o djetetu. Za razvoj afektivne vezanosti kritičan period je druga polovina prve godine.

Značaj oca u razvoju djeteta podjednako je velik i kao i majke. Njegova neadekvatnost ili odsustvo mogu znatno da ugroze djetetov razvoj. U porodicama gdje otac nije prisutan, ili nije dovoljno prisutan, dobrodošla je adekvatna zamena, prisustvo druge odrasle, muške figure.

Stresovi koje odrasli doživljavaju ne mogu a i ne treba da skrivaju od djece. Neka, po prirodi osjetljiva djeca, vrlo burno reaguju na stresne situacije u porodici. Neka će reagovati psihosomatskim poremećajima, druga će postati sklona asocijalnom ponašanju ili depresiji. Ono što ugrožava djetetov mentalni status nije toliko sama situacija (svađe, razvodi, ili smrt roditelja), već psihološka atmosfera, zategnuti odnosi, nedostatak emocionalne topline, razrušen porodični život.

Na dijete utiču roditeljevi stavovi, svjesni i nesvjesni, u odnosu na dijete. Tipični stavovi su sljedeći: sklonost ka prezaštićivanju pri čemu dijete nema slobode da se osamostaljuje i ponaša shodno svojim potrebama i razvojnim mogućnostima, pretjerana popustljivost (dijete nema orijentacije, ne zna šta smije a šta ne smije), odbacivanje djeteta od strane roditelja (otvoreno, direktno kroz fizičko zlostavljanje ili emocionalno zapostavljanje, ili prikriveno kroz pretjeranu kontrolu ponašanja i prezaštićivanje, korištenje racionalizacija, kao što su: za dijete je bolje da se ne igra jer…) i prihvaćeno dijete (podrška osamostaljivanju, saradnja, razumijevanje). Ono što je još važnije od svega jeste način na koji dijete doživljava roditeljeve postupke, djetetov subjektivni doživljaj da je voljeno, odbačeno, osjećanje sigurnosti koju ima u roditelje i u roditeljskom domu (Nikolić, 2004, 103 – 104).

Umješnost ophođenja odraslih sa djecom je najvažniji uslov normalnog psihičkog razvoja. Međutim, nerijetke su situacije da su djeca neželjena u porodici, tako da su lišena roditeljske ljubavi, topline, razumevanja. Osim toga, vrlo često roditelji koji su imali teško detinjstvo nastoje da isto takvo nametnu i svojoj djeci. To je, svakako, još jedan izvor stresa koji za rezultat ima to da njihova djeca kada postanu roditelji reflektuju iste oblike ponašanja i zahteva prema svojoj djeci.

Nemali broj roditelja čini diskriminaciju prema djeci, poklanjajući jednom, obično muškom, više pažnje. Favorizacija djeteta muškog pola javlja se u gotovo svim kulturama, a pogotovo u patrijarhalno ustrojenim. Osim te situacije u porodici se javlja i problem defavorizovanih, sa slabim materijalnim statusom. Djeca iz takvih porodica neprestano doživljavaju stres jer se razlikuju od ostalih po načinu odevanja i življenja uopšte. Samo osjećanje pripadanja ekonomski nemoćnoj porodici stvara osećanje neugodne teskobe.

Zaposlenost oba roditelja je situacija koja kod djece često izaziva stres samim odvajanjem od njih ili pak odlaskom u vrtić ili školu. Tu se mogu javiti problemi adaptacije. Još je teža situacija gde je porodica dezintegrisana ili dijete ima majku ili očuha. U takvoj porodici očuh ili maćeha morali bi biti izuzetno pažljivi i senzitivni kako bi razlike u tretmanu jedne i druge djece bile što manje. Na nesreću djece, roditelji o tome ni izbliza ne vode računa. Prve godine djetetovog života od izuzetnog su značaja, jer još tada se, u elementarnom vidu, formira njegovo osjećanje za ljubav, sigurnost i zaštitu. Ako se dijete traumatizuje, i još tada počne da doživljava stresove i nesigurnost, nelagodnosti i svađe i druge vrste konflikata između roditelja, to dijete će neminovno odrasti s užasno velikom dozom nesigurnosti. Posledica toga biće, svakako, nemoć da izrazi svoje kreativne sposobnosti. Takva djeca razvijaju nezajažljivu potrebu da stalno traže ljubav, pažnju, sve ono što nikad nisu dobila ni imala u pravo vreme od roditelja. Tragedija je u tome što je za ovu djecu, ma koliko doživela ljubav i pažnju u kasnijim godinama, sve to uvek nedovoljno, i posledice rane uskraćenosti ljubavi čine se kao trajne modrice koje više nikakva emocionalna obloga, ma koliko blagotvorna bila ne može da izliječi. Naknadne podrške i ljubav samo su prividno efikasne kompenzacije za nešto što se teško ili nikako ne da kompenzovati.

Slaba uhranjenost organizma učenika može biti vrlo značajan činilac i razlog zaostajanja pojedinih učenika u školskom učenju i uzrok njihovog neuspjeha ili slabijeg uspjeha. Nedovoljna uhranjenost organizma onemogućuje intenzivnu kontcentraciju pažnje i duže održavanje radnog napora koje zahtevaju zadaci školske nastave, izaziva kodučenika osjećanje permanentnog umora i dovodi do stanja nezainteresovanosti i apatije. Neuhranjeno dijete s teškoćom i naporom prati nastavu, teže shvata, i zbog toga se u školi često počinje tretira kao nesposobno ili kao lijeno dijete.

Neuhranjenost „školske dece je često veća nego što se normalno pretpostavlja, jer nedovoljna ishranjenost organizma može biti posledica ne samo uzimanja hrane u nedovoljnim količinama, već i nedostataka, odnosno slabosti resorpcije uzete hrane i uopšte njene nedovoljne iskorišćenosti. Nedovoljnu resorpciju najčešće prouzrokuju dečji crevni paraziti, a nedovoljna iskorišćenost uzete hrane od strane organizma izazvana je obično raznim poremećajima u metabolizmu“ (Grupa autora, 1987, 496), što može negativno uticati na napredovanje učenika u školskom učenju.

Budući da svaki pojedinac najviše vremena provodi u porodici, ona ima veliki značaj za razvoj djece a samim tim i za njihov uspjeh u školskom učenju. U narednim poglavljima govorićemo o uticaju roditelja na školska postignuća, odnosno, o porodičnim faktorima koji mogu bitno uticati na rezultate učenja učenika nižih razreda osnovne škole.

 

 

3.UTICAJ RODITELJA NA ŠKOLSKI USPJEH UČENIKA NIŽIH RAZREDA

 

 

Prvi susret sa školom velika je prekretnica u životu djeteta. Ipak, većina djece prihvati novo životno razdoblje posve smireno i prirodno. Dostatna je neznatna potpora roditelja da dijete uspješno prevlada sve poteškoće. [1]

Periodod 6. do 11. godine, koji obično nazivamo periodom mlađeg školskog uzrasta, verovatno je najmirniji period dječjeg razvoja.Dijete na ovom uzrastu je manje emotivno nego u prethodnim periodima razvoja, ili što će biti u razdoblju nakon ovog perioda. Ono je manje osjetljivo na stresove i traume koje mogu pogoditi njega ili njegovu porodicu. No, ovo ne znači da i dalje nijesu prisutni strahovi kod djece i da se ne pojavljuju strahovi od novih situacija i pojava. Pojavljuje se strah od smrti u dosta opštoj formi, a time se pojačava i strah od bolesti. Strah od smrti ne mora biti lako prepoznatljiv niti uočljiv kod sve djece, niti su ona spremna da ga verbalizuju. On se nekada može naslutiti preko opsesivno kompulzivnih rituala kojima se dijete okružuje, pokušavajući na taj način da zaustavi loše stvari koje mogu da mu se dogode… Međutim, ako porodično okruženje ima pozitivan stav prema životu, brzo će nestati i dečja negativistička ponašanja (Pejaković, 2000, 38).

U ovom životnom razdobljudijete se ubrzano intelektualno razvija. Jedan od najznačajnijih događaja u životu djeteta je polazak u školu. Od tada veliki uticaj nadječjirazvoj imaju roditelji i nastavnici. Roditelji na ovom uzrastu običnoproširuju dječija znanja i produbljuju njegova interesovanja, mada je i dalje u nekim oblastima dječijeg razvoja uloga roditelja nezamjenljiva. Priprema za polazak u školu je jedan od zadataka gdje većina roditelja nailazi na teškoće, naročito ako dijete nije pohađalo predškolsku ustanovu.

O školi i školskom životu govori se daleko prije nego što dijete krene u nju. Vrlo često se djetetu kaže, prilikom isticanja nekih zahtjeva, da će to u školi morati znati i poštovati. Dobri su takvi razgovori i pozitivno djeluju na usmjeravanje djeteta, jer ono s radošću želi da pođe u školu u kojoj će naučiti mnogo novih stvari. Prijetiti školom i nastavnicima i, uopšte, plašiti dijete onim što ga čeka u školi vrlo je štetno, jer u njemu izaziva negativna osjećanje i otpor prema školi (Vitas, 1983, 35).

Slabo snalaženje roditelja u pripremi djeteta za polazak u školu može da dovede do niza frustracija djeteta, pa i do psihogenih poremećaja (noćno mokrenje, mucanje, tikovi, anoreksija i sl.). Korišćenje nekih fraza i davanje nedovoljnih i netačnih informacija („kad pođeš u školu bićeš ti miran kao bubica“, „tamo je lijepo, dobijaćeš petice i imaćeš dosta drugova“), u susretu djeteta sa stvarnom situacijom može dovesti do njegove frustriranosti. Roditelji treba da znaju da polazak u školu nije samo učenje, već je to i osamostaljivanje djeteta, značajna promena u ritmu njegovog života, stvaranje novih obaveza, druženje s vršnjacima. Nesrazmera između djetetovih intelektualnih potencijala i očekivanja roditelja su, isto tako, čest izvor djetetovih frustracija i stresovašto se, svakako, negativno odražava na uspjeh deteta u školi.

Pedagog, S. Borić, naglašava da je „samopouzdanje djeteta u velikoj mjeri utječe na uspjeh djeteta – potičite stvaranje pozitivne slike o sebi kod djeteta, pokažite mu da je vrijedno truditi se, te da vježbanjem neke aktivnosti možemo napredovati u njoj – ako su radne navike stvorene na vrijeme, dijete će se lakše koncentrirati na zadatak.” [2]

Često se roditelji pogrešno postavljaju kada je u pitanju detetova potreba za igrom polazeći od toga da dete sada ima više obaveza, te da treba manje vremena da provodi u igri. Polazeći od stava formulisanog u stilu “ti si sada đak i treba da učiš“, detetova potreba za igrom neće prestati, a neće ni pomoći da detezavoli učenje. Na ovaj način otvaramo još jedan prostor za izvor dečjih frustracija i stresova.

Ako hoćemo da dete na ovom uzrastu pravilno usmeravamo i ne stvaramo frustrirajuće situacije po njega, onda ga moramo podsticati da samostalno traži rešenja u datoj situaciji pomažući mu, a ne nuditi mu odgovore na neki problem, nametanjem svog mišljenja. Pogotovo ga ne treba “usmeravati” konstatacijom “ti nemaš pojma”. Na ovaj način ćemo najbrže sputati i ubiti detetovo interesovanje. Dobra motivacija za učenje se lakše postiže pohvalom i nagradom nego pokudom i kaznom. Bolje je preceniti nego potceniti i oslanjati se na ono što je dobro u detetu.

Socijalni razvoj na ovom uzrastu je ubrzan i potreba da se bude sa vršnjacima je veoma izražena. Dominantna je želja za druženjem sa istim polom i dosta je izražen antagonizam među polovima na ovom uzrastu.Na ovom uzrastu dete se značajno približava svetu odraslih. Sporazumevanje sa detetom je veoma lako(Pejaković, 2000, 39).

Mid smatra da djeca saosam ili devet godina mogu da shvataju naučne činjenice, kulturne vrijednosti, kao i moralnosti koje vladaju u životu društva. To ona ispoljavaju kroz igre koje se igraju po tačno određenim pravilima i uz jednakost igrača, kroz školske aktivnosti. Dolazeći u dodir sa vršnjacima, odraslim osobama, dijete usvaja kolektivnu logiku i moralne norme vladanja, kod njega se razvija takmičarski duh. Sa odrastanjem ono procjenjuje vrijednost ovih normi i prilagođava im vlastito ponašanje, postaje aktivno. Ako dijete u ranom djetinjstvu ostane van procesa socijalizacije, van društva, njegove mogućnosti da napreduje u školi će biti veoma ograničene.

 

3.1. Stil ponašanja roditelja i školski uspjeh djece

 

 

Ponašanje roditelja prema djeci se različito definiše u pedagoško – psihološkoj literaturi. Pojedini autori ga određuju kao sledeće „dimenzije“: autonomija – kontrola, strogost – blagost, ljubav – neprijateljstvo; neki kao sindrome ponašanja: autoritativnost – demokratičnost; ili kao faktore: usmjerenost na djecu, toplina i drugo.

Definisanje i operacionalno određivanje roditeljskog ponašanja prema deci zavisilo je od teorijske usmerenosti istraživača, predmeta istraživanja, kao i same filozofije vaspitanja koja se najčešće polarizovala na dva suprotna shvatanja: restriktivno i permisivno vaspitanje (strogost – dobrota, popustljivost). Istraživači su se usmeravali na bipolarne dimenzije: strogost – dobrota, popustljivost, što je s obzirom na kompleksnost ponašanja roditelja prema deci, jednostrano i u osnovi neprihvatljivo. Iz toga je nastalo i pedagoško pitanje: čemu dati prednost u ponašanju roditelja prema deci, strogosti ili popustljivosti, odnosno dobroti? Suhomlinskiodgovara: „Ja sam uvek za to da se samo humanošću, nežnošću, dobrotom može vaspitavati istinski čovek.“ J. Azarov ukazuje na to da u raspravi o ovom problemu, pre svega, treba jasno diferencirati „autoritet od autoritarnosti, slobodu od raspuštenosti, istinsku ljubav od slepe privrženosti, neophodnost beskompromisnog potčinjavanja moralnim normama od pedagoške samovolje i nasilja“. Slična shvatanja zastupa i B. Spok, koji, upozoravajući majke na krajnosti u vaspitanju dece, piše: „Budite nežne, poštujte želje i volju svog deteta, ali oprezno, ne dozvolite detetu da vas pretvori u robinju; pamtite, glavnu ulogu treba da igraju roditelji, roditeljski autoritet, razume se, ne autoritarnost. Radi se o tome ne da se dete kažnjava, već o veštini da se dete nauči da raspoznaje šta je dobro i pravedno. Potrebno je postići da kazna kao metod vaspitanja i ne bude poželjna.“Ukazujući pri tome na grešku roditelja koji neguju raspuštenost, podstiču netrpeljivost, pomažu raćanje bezobzirnosti i neodgovornosti kod dece, pomenuti autor ukazuje da postoje razni načini vaspitanja. Usmerena strogost u zahtevima za lepim manirima, za poslušnošću bez pogovora, za urednošću i drugim, neće naneti štete ukoliko su postupci roditelja zasnovani na dobroti i ako su stvoreni uslovi da deca rastu srećno. Postoji i druga vrsta strogosti -autoritarna strogost kada su roditelji grubi prema detetu, nezadovoljni i kad ne uvažavaju individualne osobenosti deteta. Dakle, Spok razlikuje dve vrste strogosti: strogost koja se zasniva na dobroti i strogost koja se zasniva na razdražljivosti, netrpeljivosti, nemilosrdnosti, a koja formira grubog čoveka (Grandić, 2004, 177).

Iz navedenog proizilazi zaključak da tom problemu ne možemo jednostrano pristupiti i odvojeno posmatrati i procenjivati pomenuteaspekte stila roditeljskog ponašanja. Oni se, naravno, moraju posmatrati i tretirati u dijalektičkom jedinstvu. To znači da strogost ne isključuje nežnost, dobrotu i poštovanje individualiteta i dostojanstvadjetetove ličnosti. Isto tako,dobrota i popustljivost nikako ne isključujuodređene zahtjeve umjerene strogosti. Međutim, diferencijacija je nužna. Veoma je bitno precizno postaviti granice izmeđuslobodeiprepuštenosti djece sebi samima, diferencirati ljubav i nežnost od preterane bolećivosti i slepe privrženosti detetu. Rečeno navodi na zaključak da ne postoji univerzalna vaspitna metoda koja garantuje optimalne rezultate u domenu školskog učenja djece nižih razreda osnovne škole. Kombinacija različitih metoda daje najoptimalnije rezultate u školskom napredovanju, i to usaglašenih sa individualnim karakteristikama i strukturom ličnosti djeteta.

Kad je u pitanju školsko učenje, “ciljno usmeravanje je neophodno, ali roditelji, u izboru ciljeva, pored uvažavanja dečjih interesovanja i sklonosti, obavezni su da vode računa i o snagama deteta. Ambiciozni roditelji često postavljaju premnogo ciljeva i tako preopterećuju decu, obeshrabruju je, “ubijaju” dečje samopouzdanje (Kačapor i Vilotijević, 2005, 421).

Odnos roditelj-dijete je specifičan proces vaspitnog stila roditelja koji, da bi bio efikasan, treba da bude zasnovan na humanim principimaljudskog ponašanja. Osnove humanih principa su u humanističkoj paradigmi koja implicira različita teorijska tumačenja međuljudskih odnosa. Od brojnih teorija zasnovanih na interaktivnoj cirkularnoj komunikaciji, teorija od koje smo mi pošli u tumačenju specifičnih principa humanizacije odnosa roditelj- dijete je ekološka teorija Bronfenbrenera. Njen diskurs, koji ima sve veći broj pristalica (pedagoga, psihologa i sociologa), zasniva se na shvatanju porodice kao eko-sistema u kojem se odvijaju cirkularni interakcijski odnosi, pomoću kojih nastaju konstruktivne promjene kod svakog člana porodice, uključujući i dijete. Za uspjeh učenika u školi važni su sljedeći principi humanizacije vaspitnog stila roditelja: usaglašenost; svesnost; savesnost; doslednost i dostojanstvo; umerenost; pozitivna progresije ili princip razvojnost; prilagođenost dečjem uzrastu; naučnost; participacija i reciprocitet ili princip cirkularnosti; individualizacija; liberalizacija i demokratičnost; originalnost i istinitost; posvećenost. Njihova efikasna primena zavisi od blagovremene i konstruktivne pedagoške edukacije i pedagoške kulture roditelja i mladih (Kotjeva, 2006, 6).

Prihvatanje kao bitna dimenzija ponašanja roditelja određena je sledećim karakteristikama: emocionalna toplina, odobravanje, razumevanje, interesovanje za dijete, za njegove školske obaveze i postignuća.

Dimenzija kontrole je obavezna a određena je nastojanjem roditelja da se dijete pridržava pravila u ponašanju, da uredno izvršava svoje obaveze, svojim postupcima roditelji kontrolišu dječije ponašanje i tako sprečavaju razvoj dečje individualnosti i autonomije.

Roditelji koji prihvataju svoju djecu pokazuju svoju ljubav i osećanja prema njima fizički i, ili verbalno. Fizički se ljubav može pokazuje ljubljenjem, grljenjem, milovanjem, itd. A verbalno pohvalom, komplimentom, govorenjem lijepih stvari o djetetu, itd. Svi ti različiti načini pokazivanja ljubavi, povezano ili pojedinačno, čine da se dijete oseća voljenim i prihvaćenim. Ljubav, koju prima od roditelja, daje djetetu dodatnu snagu i volju da u školi postiže što bolje rezultate.

Roditelji koji odbacuju svoju djecu određuju se kao oni koji ne vole, ne odobravaju ili pružaju otpor prema djeci, iznose zamerke na mnogo čemu. Uglavnom oni vide svoje dijete kao teret i u poređenju s drugom djecom doživljavaju ga kao beskorisno i nesposobno. Odbacivanje se ispoljava na dva osnovna načina: uobliku roditeljskog neprijateljstva i agresivnosti s jedne strane i zanemarivanja i ravnodušnosti s druge strane. I ovde postoji bezbroj načina na koje roditelji u djetetu razvijaju osećanje odbačenosti i nesigurnosti što ostavlja na dijete snažne negativne posljedice koje umanjuju uspjeh djeteta u školi.

I agresivnost roditelja je kobna na školski uspjeh djeteta. Roditelji svoje „neprijateljstvo izražavaju fizički, npr. udaranjem djeteta, mogu ga tući nogom, gurnuti, štipati, ugristi, daviti, grepsti ili opeći; i verbalno, izražavanjem besmislenih, neljubaznih i okrutnih pojedinosti svojoj deci ili o svojoj deci. Oni mogu proklinjati, psovati i biti sarkastični prema deci“ (Tadić, 1985, 20). Ovakvi postupci roditelja prema djeci ne samo da su neprimereni kada je u pitanju uspjeh djece u školi, nego su uzrok mnogobrojnih psihičkih poremećaja.

Indiferentnost ili nemarnost roditelja, koji ne vode računa opotrebama djeteta, ili su fizički i psihički udaljeni od djece, nepristupačni su, ignorišu dječjie pozive na pažnju, skloni da budu neodgovorni prema dječijim fizičkim i emotivnim potrebama, ima trajne posljedice na postignuća učenika nižih razreda osnovne škole.Pored toga,mogu da pokažu i restriktivnu zabrinutost za dobrobit svoje djece. Indiferentni roditelji malo poklanjaju pažnje djetetu i provode minimum vremena s njim. Oničesto zaboravljaju obećanja koja su dali svojoj djeci, i ne primete neke druge detalje i potrebe koje su značajne za sreću i razvoj njihove djece.

U porodičnom vaspitanju moraju se uvažavati neki principi. Za uspjeh djece u školi, roditelji posebno moraju poštovati princip naučnosti. Samo laici i neupućeni misle da u porodičnom vaspitanju nije potrebna nikakva naučnost. Zdravorazumsko vaspitanje, zasnovano na svakodnevnoj logici, opterećeno je mnogim zabludama i lutanjima, a kao posledicu ima usporen razvoj djeteta.

Zahtev da se porodičnom vaspitanju naučno pristupa ima dve dimenzije. Jedna se odnosi na decu, a druga na roditelje. Znanja koja deca u porodici stiču o ljudima, predmetima, pojavama, događajimane smeju biti prazne priče lišene naučnog osnova. U biti, činjenice i informacije koje dete usvaja u porodici moraju biti verodostojne, tačne. Uz ovo treba znati da mnogi roditelji, naročito oni sa oskudnom pedagoškom kulturom, potcenjuju saznajne mogućnosti djeteta… Dimenzija naučnosti koja se odnosi na roditelje traži da oni kao vaspitači bolje poznaju prirodu deteta, njegove mogućnosti, proces učenja, metode i sredstva vaspitanja. Drugim rečima, da bi roditelji poštovali princip naučnosti u vaspitanju, treba da imaju neophodnu opštu i pedagošku kulturu. Naročito je neophodno poznavanje osnova dečje psihologije i poznavanje suštine saznajnog procesa. Ta dva elementa – psiha deteta prema uzrastu i saznajni process – moraju se u porodičnom vaspitanjuposmatrati u čvrstoj povezanosti (Kačapor i Vilotijević, 2005, 421).

Roditelji treba da usmjeravaju djecu na efikasno učenje, kako bi ih što bolje pripremili za život, da se socijalizuju. Poznato je daje računar, danas, neophodno sredstvo za uspešno komuniciranje, učenje i poslovanje, tako da deci treba da obezbedenajsavremenije uslove za učenje i da ihnauče kako to sredstvo da koriste.

 

 

3.2. Poremećaji porodičnog života i uspjeh u učenjudjece

 

 

Savremena porodica jeekonomski sigurnija u odnosu na tradicionalnu i uživa veći deo materijalnih strana života. Međutim, ona sve više gubi tradicionalna obeležja tako da se u njoj sve više ispoljavaju tendencije ka oblicima cepanja i dezorganizacije. Autoritet roditelja se sve više gubi, jer se smanjuje njihova važnost, što za posledicu ima porast neodgovornosti dece i različitih oblika njihovog asocijalnog ponašanja.

Neravnoteža porodice i njenih članova sa društvom stvara neravnotežu u porodici, a time izaziva anksioznost. Osnovne porodične funkcije slabe zbog komplikovanja spoljnih i unutrašnjih konflikta. Mladi članovi često svoj identitet traže u konformizmu ili kriminalu, odnosno delinkvenciji. Mnogi mladi roditelji osjećaju teret stida i krivice zbog porodičnih napetosti koje su izraz modernog načina i tempa života. Javljaju se teškoće u prilagođavanju porodičnim ulogama, pri čemu se javlja nesklad između nerealnih ciljeva i očekivanja i stvarnosti postojećeg porodičnog života. Tako roditelji ponekad pri donošenju odluka i samom sprovođenju brige o vaspitanju djece rade sa manje spontanosti, a više po šablonu i pripremljenom planu. Zbog barijera u bračnoj zajednici i potrebe negiranja drugih emocionalnih barijera, roditelji usredsređuju ponekad previše pažnje prema djeci, što takođe proizvodi negativne efekte (Ćetković, 2009, 33), naročito u pogledu postignuća u školskom učenju.

Danas se problem neusklađenosti bračnih odnosa pokušava ublažiti sve većom „odsutnošću“tj. bežanjem jednog od roditelja, koji za to kompenzaciju traži u drugim aktivnostima. Osim navedenih, treba je napomenuti i neke druge oblike koji uzrokuju poremećaje porodičnog života, kao što su:

 

Prerani gubitak jednog od roditelja

 

Prerani gubitak jednog od roditelja ostavlja trajno negativne posledicena malo dijete i ono to može doživeti kao „kaznu“ za svoju agresivnost ili ljubomoru. Zbog toga malo dijete može doživeti traumu što za njega predstavlja i ugrožavajuće stanje. Dijete je u stanju da izgubljenog roditelja idealizuje. Da li će taj događaj kod deteta izazvati privremeno reaktivno stanje ili trajnu patologiju, zavisiod niza drugih okolnosti, ali s druge strane takav događaj ima snažan uticaj na uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole.

 

Razvod roditelja

 

Broj razvoda u našoj zemlji i u svijetu je konstantno visok. Istraživanja pokazuju da se „na sto zaključenih brakova, godišnje razvodi 11 -14 parova. U gradovima se djeca gotovo uvek povjeravaju majci na čuvanje i vaspitanje. Razvod braka kao dugotrajan proces izaziva teške poremećaje u dječijoj psihi. R. Grandić, navodi da „položaj deteta nije isti u svim slučajevima. Treba razlikovati situacije:

 

• roditelji i posle razvoda održavaju korektne odnose, uz obostrano poštovanje;
• odnosi između roditelja su loši i izražavaju se u otvorenom sukobu i neprijateljstvu;
• odnosi između roditelja nisu ni dobri ni loši, roditelji ne sarađuju međusobno, ali nisu ni u otvorenom sukobu;
• roditelji se otimaju oko naklonosti deteta i oboje ga obasipaju preteranom pažnjom želeći da ga više emotivno privežu za sebe“(Grandić, 2007, 284).

 

Razvod roditelja predstavlja za dijete događaj koji zavisno od porodične situacije i uzrasta djece na njih različito utiče. Prilikom razvoda roditelja dijete se mora opredijeliti za jednog roditelja sa kojim će živjeti: Po mišljenju Đurđice Gajer-Piacun, ono može doživjeti „konflikt lojalnosti“. Ono teško može razlikovati pojam braka od pojma roditelja. Ponekad se može opredijeliti za jednu stranu, odnosno za roditelja sa kojim živi. Neki teoretičari braka i porodice smatraju da dijete na taj način lakše podnosi razvod roditelja, jer su mu „jasne“ greške drugog roditelja, ali to mišljenje je diskutabilno, jer to stanje može biti samo privremeno u želji da se tom roditelju kompenzira gubitak partnerove ljubavi. To može biti i nastavak fantazije Edipovog perioda prema roditelju istog pola, a čak ne mora biti ni posledica razvoda roditelja već drugih faktora razvoja (Ćetković, 2009, 34).

Posledice razvoda roditelja po dete mogu biti vrlo ozbiljne i mnogostruke. Malo dete će uglavnom za razvod krivicu videti u sebi, a ne u roditeljima, jer ono nije u stanju da razume aspekte razvoda i njegove posledice, već samo delom posledice za sebe. Takvo rezonovanje kod njega može izazvati osećanje straha i opasnosti da će biti ostavljeno ako ne bude slušalo. Isto tako, ono ne može razumeti tumačenja i obrazloženja roditelja, jer je u svojoj svesti izgradilo sliku o autoritetu roditelja kao nekoga ko je pravedan, ispravan i nepogrešiv i ko može da reši sve probleme. Zbog toga dete može doživeti strah i nesigurnost što znači da je u situaciji da nosi i podnosi brige i teret nečega za što nije doraslo, što može prouzrokovati različiteprobleme psihološke prirode. Dete o roditelju sa kojim ne živi može stvoriti pogrešnu sliku na osnovu informacija koje dobija od roditelja sa kojim živi. Prema tome ono će se i neprijatno ponašati prema njemu. Za uspešan razvoj detetu su potrebna oba roditelja.

Mnogi teoretičarismatraju daiz redova djece koja ostaju sa majkom češće postaju maloletni delinkventi. Tako,Đurđica Gajer-Piacun ističeda „ličnost majke ima presudno značenje i da takva posledica nastaje onda kada je majka submisivna osoba permisivnog odgojnog stava, pa za dječaka ne predstavlj autoritet“ (Gajer-Piacun, 1985, 52).

Kad se roditelji razvedu, podršku i utehu deci najčešće daju deda i baka. Oni im postaju pozitivni model za identifikaciju ukoliko pružaju deci emocionalnu podršku. Njihova uloga je posebno značajna u vaspitanju deteta. Nakon razvoda roditelji obično sklapaju novi brak u kojem dete dobija maćehu ili očuha. Tada se kod deteta može aktivirati „konflikt lojalnosti“, jer dijete prihvatajući novog člana porodice kao roditelja na neki način doživljava osećaj krivice da „izdaje“ pravog roditelja. Uprkos nastojanju maćehe ili očuha da se deci prilagode što bolje, da budu dobri roditelji, oni obično postaju razočarani ponašanjem dece prema njima, što izaziva nesigurnost. Takvi odnosi najčešće rezultiraju svađama, bez obzira što su deca u centru pažnje.

Uporedo sa ovim možemo sagledavati i određene probleme vanbračne djece. U takvim situacijama još uvijek je prisutna osuda sredine kojoj je najviše izložena majka, što kod nje može izavati osjećaj krivice i probleme na psihološkom planu, što će se sigurno negativno reflektovati na dijete. Njih često pritiskaju i loše socijalne prilike, jer se najčešće radi o mladim djevojkama koje nijesu stekle ni potpuno obrazovanje, ni ekonomsku sigurnost. Ova djeca najčešće završavaju u domovima za nezbrinutu djecu ili ih usvajaju porodice koje nemaju djecu. Usvajanje je u principu bolje za dijete nego zadržavanje u uslovima koji djetetu ne mogu pružiti emocionalnu i socijalnu sigurnost, bez obzira što sami motiv za usvajanje može imati različitu pozadinu (Ćetković, 2009, 35).

Porodica i odrastanje deteta imaju psihološko značenje. Naime, dete se kroz razvoj menja i stičenove osobine čime se menja i njegov odnos prema roditeljima. U tom odnosu može doći i do ambivalencije, tj.I do nastupa mržnje. Svojim razvojem i odnosom deca utiču da se i roditelji menjaju. S druge strane i roditelji se menjaju i biološki i psihološki jer stare i stiču nova znanja i iskustva. Obično kada deca dođu do perioda puberteta roditelji ulaze u period života koji može biti krizan za brak i porodicu. Roditeljska uloga se menja jer su deca sve manje zavisna od roditelja što kod nekih roditelja izaziva osećaj da su decinepotrebni. Oni tada svako suprotstvljanje dece doživljavajukao uvredu, to ponašanje smatrajuproblematičnim i osećajukrivicu da su napravili propustepri vaspitanju svoje dece. To se javlja kao posledica ranije preterane brige prema deci. Ukoliko su roditelji autoritarni i sa narcisoidnim osobinama, oni će još više grešiti u takvim situacijama i vršićepovećanpritisak prema deci što kod dece može izazvati još veći otpor i probleme u procesu osamostaljivanja. Ukoliko su roditelji nesigurni i permisivni, oni će više popuštati i pokazivati razumevanje prema ponašanju dece u periodu adolescencije, što može kod dece može prouzrokovati osećaj nesigurnosti, napuštenosti i samoodgovornosti. Neurotični roditelji će na dete prokušati da projektuju svoje vlastite potrebe i očekivanja, što u slučajevima njihovog neispunjavanja u periodu adolescencije izaziva sukobe sa decom. Nepobitna je istina da svi brakovi i porodice mogu doći u stanje određenih kriza i problema koje trebaju rešavati. Roditelji koji su kompletne ličnosti, socijalizovani pokušaće da pomognu svojoj deci i usmere ih na put da rešavaju teškoće na koje nailaze.

Neke smetnje u djetinjstvu su karakteristične i čine deo procesa odrastanja. Ove smetnje ponekad remete psihički razvoj djece, iako su prolaznog karaktera. Smetnje su uglavnom izazvane određenim frustracionim situacijama u porodici ili u školi.

 

4. ZNAČAJ I POTREBA SARADNJE ŠKOLE I PORODICE

 

 

Da bi učenici postizali što bolje rezultate u školi nužno je da se ostvari visok nivo saradnje porodice i škole. Oblici saradnje mogu biti: individualni razgovori roditelja i nastavnika, roditeljski sastanci, posete porodičnom domu, telefonsko, pismeno ili obaveštavanje putem elektronske pošte. “U demokratsko organizovanom vaspitnom miljeu od nastavnika se očekuje da “postupa kao ličnost koja ravnopravno sa učenicima, roditeljima I svima koji učestvuju u vaspitanju (partnerska pedagogija)” (Trnavac, 2007, 105).

Individualni razgovor nastavnika“sa dečjim roditeljem je jedan od najefikasnijh oblika saradnje. Prednost mu je što se i nastavnik i roditelj koncentrišu na jedno dete i što jedan drugome mogu pružiti najpotpunije informacije. U tom razgovoru mogu se saopštiti i one informacije koje nisu za širi skup kao što je, na primer, roditeljski sastanak. Roditelj može u poverljivom razgovoru da saopšti razrednom starešini (vaspitaču) koje mane ima njegovo dete, a to bi možda nerado kazao, ili bi prećutao, na roditeljskom sastanku. Za pojedinačni razgovor sa roditeljem vaspitač treba dobro da se pripremi, a to, pre svega, znači da mora imati kompletnu sliku deteta o kojem će razgovarati (Kačapor i Vilotijević, 2005, 487).

Roditeljski sastanak može biti opšti za celu školu a može biti za jedno odjeljenje. Ovakav vid saradnje se mnogo češće praktikuje a cilj mu je da se izlože zapažanja o napredovanju odjeljenja kao cjelini, o sadržaju i načinu rada, da se roditeljima saopšti kako i koliko djeca napreduju u školskom učenju, u kojim predmetima su najuspešnija, a u kojim oblastima se javljaju najveće teškoće, da se zatraži pomoć roditelja u savlađivanju tih teškoća, da im se daju neka uputstva iz metodike vaspitnog rada.

 

 

5. PRETHODNA ISTRAŽIVANJA

 

 

Skoro da nema pedagoga i psihologa koji se u proučavanju vaspitno-obrazovnih pojava nije direktno ili indirektno bavio problemima školskog uspjeha. Aktuelnost problematike uspješnosti učenika prisutna je i danas, kako u pedagoškim, tako i u psihološkim i sociološkim istraživanjima. Jedno od najčešćih pitanja koje se javlja u vezi sa problemom uspješnosti odnosi se na proučavanje faktora odnosno činilaca koji utiču na poboljšanje uspjeha u učenju. U cilju sistematičnijeg i temeljnijeg proučavanja pominje se više kategorija i grupa, u kojima se kao nezaobilazan faktor ističe porodično okruženje.

Na važnost najranijih iskustava stečenih u porodici za formiranje ličnosti prvi su ukazali psihoanalitičari. Naročito su isticali važnost tih iskustava za formiranje neurotičnog konflikta. Ovo učenje podstaklo je interesovanje za efekte života u porodici na razvoj i uspjeh u učenju djeteta.

Istraživanja i posmatranja djece koja odrastaju van porodice, posebno one koja su lišena materinske njege (djeca-siročad, napuštena djeca) pokazala su da je razvoj te djece u velikoj mjeri poremećen (npr. radovi Špica /Spitz/, Bolbija /Bowlby/ i ostalih).

Kada su u pitanju porodične varijable i njihovo djelovanje na uspjeh učenika u školi uglavnom su dominantne dvije tendencije: jedna od njih često za predmet istraživanja imasocioekonomski status porodice, dok su druga proučavanja usmjerena ka strukturi porodice i proučavaju školski uspjeh sa aspekta potpunosti, veličine porodice. Posljednjih godina sve veći broj istraživanja je posvećen porodičnim odnosima, vaspitnim stilovima roditelja, motivaciji, pružanju pomoći djeci u učenju, djelovanju cjelokupne porodične atmosfere na postizanje uspjeha u učenju.

U pogledu uticaja zaposlenosti roditeljana školski uspjeh učenika, u stručnoj literaturi se navode različita shvatanja i rezultati istraživanja. Jedni ukazuju na negativan uticaj zaposlenih majki na uspjeh djece u školi, a drugi tvrde da zaposlenost majki nije povezana sa školskim postignućima. Troj F. i Stanojlović B. su utvrdili izvestan stepen povezanosti zaposlenosti roditelja i postignuća učenika u školskom učenju (Nikolić, 1998, 198).

___________________________________

[1]www. Polazak u školu – za roditelje, S.Borić, 2007.

[2]www. Polazak u školu – za roditelje, S.Borić, 2007.

 

 

II METODOLOŠKI OKVIR PROBLEMA ISTRAŽIVANJA

 

 

2.1. Problem i predmet istraživanja

 

Porodica posreduje između društva i ličnosti. Sa jedne strane porodica je prilagođena i uređena prema dominantnim društvenim zahtjevima i vrijednostima, a takvo njeno uređenje omogućava da se dominantne društvene vrijednosti, obrasci i odnosi prenose na novorođene članove, da ih oni tokom svog odrastanja u porodici prihvate i usvoje i potom prenose na svoje potomke. Na taj način porodica ne samo da osigurava neophodan minimum društveno – kulturnog kontinuiteta bez kojega je nezamisliv razvoj društva i čovečanstva, već može pod određenim društvenim uslovima da postane konezrvativirajuća snaga koja se odupire društvenim promjenama i progresivnim novinama u društvu. Budući da svaki pojedinac najveći deo života provodi u porodici, ona se javlja kao bitan činilac intelektualnog razvoja djece što se posebno odražava na njihov školski uspjeh.

Stoga je predmet našeg istraživanja: Uticaj roditelja na uspjeh učenika nižih razreda.

 

2.2. Cilj istraživanja

 

Istraživanje ima za cilj da utvrdi kako roditelji utiču na školski uspjeh učenika nižih razreda, odnosno, kako djeluju na njihova postignuća u školskom učenju. Radi ostvarivanja cilja potrebno je sakupiti činjenice o uticaju pojedinih varijabli – faktora (obrazovanje oca, obrazovanje majke, potpunost porodice, broj djece u porodici, nivo saradnje porodice i škole, bogatstvo kućne biblioteke) na uspjeh učenika nižih razreda u osnovnoj školi.

 

2.3. Zadaci istraživanja

 

Shodno postavljenom cilju, odredili smo i sljedeće zadatke istraživanja:

 

Ispitati da li postoje statistički značajne razlike u školskom uspjehu učenika nižih razreda u školi s obzirom na obrazovanje oca.

Saznati da li postoje statistički značajne razlike u postignućima učenika u školskom učenju s obzirom na obrazovanje majke.

Utvrditi da li postoje statistički značajne razlike u pogledu školskog uspjeha učenika nižih razreda uzimajući u obzir potpunost porodice.

Saznati da li je stepen školskog postignuća učenika nižih razreda statistički značajno uslovljen brojnošću djece u porodici.

Ispitati da li nivo saradnje porodice i škole statistički značajno djeluje na uspjeh učenika u školi.

Saznati da li postoje značajne razlike u školskom uspjehu učenika nižih razreda osnovne škole s obzirom na bogatstvo kućne biblioteke.

 

2.4. Hipoteze istraživanja

 

Glavna hipoteza: Polazimo od generalne hipoteze da su roditeljski uticaji značajni faktori koji djeluju na školski uspjeh učenika nižih razreda.

Pomoćne hipoteze:

Postoje statistički značajne razlike u školskom uspjehu učenika nižih razreda u školi s obzirom na obrazovanje oca.

Pretpostavlja se da postoje statistički značajne razlike u postignućima učenika u školskom učenju s obzirom na obrazovanje majke.

Smatramo da postoje statistički značajne razlike u pogledu školskog uspjeha učenika nižih razreda uzimajući u obzir potpunost porodice.

Stepen školskog postignuća učenika nižih razreda statistički je uslovljen brojnošću djece u porodici.

Polazimo od pretpostavke da nivo saradnje porodice i škole statistički značajno djeluje na uspjeh učenika u školi.

Postoje statistički značajne razlike u školskom uspjehu učenika nižih razreda s obzirom na bogatstvo kućne biblioteke.

 

2.5. Varijable istraživanja

 

Polazeći od cilja i zadataka istraživanja uzeli smo u obzir slijedeće varijable:

 

 

2.6. Metode, tehnike i instrumenti istraživanja

 

Pri izradi master rada primjenili smo teorijsku (metodu teorijske analize) i deskriptivnu metodu. Metodu teorijske analize kloristili smo pri postavljanju teorijskog okvira istraživanja a u kombinaciji sa ovom metodom primjenili smo i deskriptivnu metodu. Naime, opisivali smo problem istraživanja i varijable koje smo doveli u korelativni odnos pri interpretaciji rezultata istraživanja.

Od tehnika istraživanja koristićemo anketiranje i analizu dokumentacije. Od instrumenata ćemo primjeniti Anketni i Evidencioni list.

 

2.7. Uzorak istraživanja

 

Uzorak istraživanja činili su učenici iz OŠ „Bratstvo-Jedinstvo” – Skarepača i iz OŠ „Mustafa Pećanin” – Rožaje. Broj uzorka je bio 100 učenika. Radi se o slučajnom uzorku.

Tabela 1. Struktura uzorka učenika

Škola	Učenici				Ukupno
	I	II	III	IV
„Bratstvo – Jedinstvo” Skarepača	12	12	13	13	50
JU „Mustafa Pećanin” Rožaje	13	13	12	12	50
Ukupno	100				100

 

 

2.8. Tok istraživanja

 

Za istraživanje smo izabrali područje, odnosno, temu: Uticaj roditelja na školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole, iz predmeta: Teorije učenja.

Istraživanje smo započeli maja mjeseca 2010. god., a završili krajem jula. Istraživanje u svom glavnom dijelu, na koji se odnosio njegov glavni cilj, imalo je obelježje praćenja kojim smo registrovali dva niza podataka, odnosno školskih ocena na kraju svakog razreda kao opšti uspjeh.

U ovoj etapi prikupljanja podataka korišćen je evidencioni list kao najpogodniji instrument za ovu vrstu podataka. Njihovo evidentiranje vršeno je u školi iz matične evidencije učenika. Evidentiranje uspjeha učenika bila je samo dominantna vrsta podataka koje smo prikupljali. Anketirani su učenici, čiji je uspjeh praćen kroz sve razrede.

Učenici su upitnik popunjavali u školi bez prisustva nastavnika škole. Ispitivanje je obavio istraživač uz pravilno, potpuno i detaljno davanje uputstava i obrazloženja. Vreme potrebno za popunjavanje upitnika je bilo jedan školski čas.

 

2.9. Obrada podataka

 

Podatke dobijene pomoću instrumenta istraživanja grupisali smo u tabele i pristupili dokazivanju hipoteza. Hipoteze se dokazuju pomoću hi – kvadrat testa. Pomoću ovog testa smo ispitivali nivo statističke značajnosti posmatranih pojava. Hi – kvadrat test se izračunava po formuli:

 

x² = ∑ ⁽ f_e – f_t ⁾²

f_t

Gdje je:

x²   –  hi kvadrat,

∑   – suma ili zbir,

f_e     –  empririjske ili opažene frekvencije

f_t    – teorijske ili očekivane frekvencije na osnovu neke hipoteze koje se izračunavaju po formuli:

f_t  =  ∑ f_{r  *} ∑ f_k  

N

N – ukupni broj ispitanika

 

Stepen slobode df izračunava se po formuli:

df = (r – 1) _* (k – 1) = (3 – 1) _* (3 – 1) = 2 _* 2 = 4

 

gde je:

r – broj redova u kontigencijskoj tabeli,

k – broj kolona u kontigencijskoj tabeli,

 

Korelacija među varijablama utvrđivana je pomoću C – koeficijenta kontigencije koji se izračunava po formuli:

_______

C =  √     x²       

N + x²

Rađena je analiza varijanse kojom je testirana značajnost razlike među segmentima uzorka i utvrđene su njihove interkorelacije i linearne korelacije. Primenjeni statistički postupci omogućili su, osim deskripcije pojava, odgovarajuća zaključivanja, odnosno generalizacije sa uzorka na osnovni skup.

 

 

III REZULTATI ISTRAŽIVANJA

 

 

3.1. Obrazovanje oca i školski uspjeh učenika

 

Monogobrojna ispitivanja su pokazala da porodica i porodični uslovi imaju veliki značaj i uticaj na ukupan razvoj djece. Kada se govori o važnosti uticaja socio – kulturne sredine na dijete, najpre se misli na porodicu.

Za problem koji proučavamo, veliki značaj ima obrazovni nivo roditelja. Povezanost varijabli – obrazovanje roditelja sa uspjehom djeteta u školi utvrđena su i u ovom istraživanju kao veoma bitna i statistički značajna.

U pogledu zanimanja oca i uspjeha njihove djece postignutog u nižim razredima osnovne škole utvrđenaje značajna povezanost (Tabela 3.).

 

Tabela 3. Obrazovanje oca i opšti uspjeh učenika (uzorak u cjelini)

Obrazovanje oca	Opšti školski uspjeh		Ukupno N
	m	SD
Završena osnovna škola	3,393	.761	96
Zanat	3,698	.778	163
Srednja škola	3,887	.762	109
Viša škola-fakultet	4,363	592	79

 

Podaci pokazuju da je prosječan opšti uspjeh učenika bolji ukoliko su njihovi roditelji višeg obrazovnog nivoa. Najslabiji je uspeh učenika (M=3,393) čiji očevi imaju završenu samo osnovnu školu, a najbolji (M=4,363) kod učenika čiji očevi imaju više ili visoko obrazovanje.

Na osnovu analize varijanse došli smo do zaključka da razlike u uspjehu između grupa nisu slučajne već značajne. Vrijednost F=26,389 uz df=3 i 443 i r=0,0001, pokazuje razliku koja je statistički bitna. Dakle, obrazovni nivo oca je značajna determinanta učenikovog postignuća u školi. Ukoliko je nivo obrazovanja oca viši, utoliko je bolji i opšti uspjeh učenika.

Odstupanje opšteg uspjeha svakog učenika od aritmetičke sredine najmanje je kod grupe čiji očevi imaju više ili visoko obrazovanje (SD=.592).

 

Tabela 4. Međugrupna razlika obrazovanja očeva i uspjeha

učenika

Upoređivano obrazovanje očeva	Razlika uspjeha M	F-test
Osnovna škola- zanat	0,305	3,414
Osnovna škola-srednja škola	0,494	7,555
Osnovna škola-viša i fakultet	0,917	24,765
Zanat-srednja škola	0,189	1,412
Zanat-viša i fakultet	0,665	14,291

 

Pored navedene razlike utvrđena je i unutargrupna razlika, tako da je razlika u postignutom uspjehu najveća između grupa čiji očevi imaju završenu osnovnu školu i više ili visoko obrazovanje. Razlika u ocenama prosečnog uspeha iznosi 0,970. Najmanja razlika je u uspjehu između grupa učenika čiji očevi imaju završen zanat ili srednju školu i ona je 0,189 (Tabela 4.).

Na osnovu analize obrazovnog nivoa očeva sa stanovišta kontinuiteta uspjeha učenika (Grafik 1.) možemo konstatovati da je procentualno najbolja obrazovna struktura očeva učenika koji imaju kontinuiran uspjeh.

Istraživanjem smo utvrdili da oko 50,82% očeva ima srednje, više ili visoko obrazovanje. Očevi učenika čiji uspjeh varira u najvećem procentu (65,04%) imaju završenu osnovnu školu ili zanat. Uspjeh koji je stalno u padu imaju učenici čiji su očevi završili zanat ili srednju školu (66,33%). Sličnog obrazovnog nivoa su i očevi učenika čiji je uspjeh u stalnom poboljšanju a njih 68,75 ima završen zanat i srednju školu.

Dakle, najbolju obrazovnu strukturu imaju očevi učenika čiji je uspjeh kontinuiran, dok je obrazovna struktura očeva učenika čiji se uspjeh mijenja nešto slabija, varira u kategorijama osnovne škole, zanata i srednje škole.

 

Grafički prikaz 1. Kontinuitet uspjeha učenika i obrazovni nivo očeva

 

Analize opšteg uspjeha učenika koji su tokom osam razreda zadržali isti uspjeh, pokazuju da kontinuitet uspjeha u ovom istraživanju znači zadržavanje uspjeha koji je bolji, u prosjeku je vrlo dobar. Bolji uspjeh imaju učenici čiji su očevi višeg obrazovnog nivoa.

 

3.2. Obrazovanje majke i školski uspjeh učenika

 

U pogledu obrazovanja majke takođe je utvrđena razlika koja je statistički značajna. Opšti uspjeh koji su postigli učenici, čije su majke pripadale različitim grupama obrazovnog nivoa, se značajno razlikuje (Tabela 5.). Dobijena vrednost F=36,525, df=3 i 443, a r=0,0001 pokazuju na bitnu značajnost te razlike.

 

Tabela 5. Obrazovanje majke i opšti uspjeh učenika (uzorak u cjelini)

Obrazovanje majke	Opšti školski uspjeh		Ukupno N
	M	SD
Završena osnovna škola	3,357	.757	168
Zanat	3.848	.628	41
Srednja škola	4.033	.727	178
Viša škola-fakultet	4.287	.651	60

 

Najbolji prosječan opšti uspjeh (M=4,287) postigli su učenici čije majke imaju više ili visoko obrazovanje, a najslabiji (M=3,357) učenici čije su majke sa završenom osnovnom školom. Rezultati upućuju na zaključak da se sa povećanjem obrazovnog nivoa majki povećava i prosječna ocjena opšteg uspjeha učenika.

Analiza varijanse je pokazala da postoji značajna razlika između grupa obrazovnog nivoa majki i postignutog uspjeha učenika.

Isto kao i kod obrazovnog nivoa očeva i postignutog uspjeha tako i kod obrazovnog nivoa majki i opšteg uspjeha učenika, utvrđena je značajna razlika unutar grupa. Posmatrajući podatke prikazane u tabelama uočava se da je najveća utvrđena razlika u uspjehu učenika između grupa čije majke imaju završenu osnovnu školu i višu,  tj. fakultet. Razlika u prosječnoj ocjeni opšteg uspjeha učenika je 0,929. Jedino nije utvrđena razlika u uspjehu u grupama gde je obrazovanje majki u kategoriji zanat i srednja škola.

 

Tabela 6. Međugrupna razlika obrazovanja majki i uspjeha učenika

Upoređivano obrazovanje majki	Razlika spjeha m	F-test
Osnovna škola-j zanat	0,491	5,10
Osnovna škola-srednja škola	0,675	25,33
Osnovna škola-viša i fakultet	0,929	24,523
Zanat-srednja škola	0,185	0,73
Zanat-viša i fakultet	0,438	3,007

 

 

Inače obrazovna struktura roditelja, za uzorak u cjelini, odgovara očekivanoj, obzirom na samu strukturu uzorka i prisustvo seoskih škola u uzorku. To se posebno odrazilo na kategoriju roditelja koji su završili samo osnovnu školu ili zanat. Ove kategorije su najbrojnije. Skoro u svim kategorijama obrazovanja majke su nešto iza očeva.

Rezultati našeg istraživanja su u saglasnosti sa rezultatima prethodnih, stranih i naših istraživača (Frejzer, Bauseman, Floud, A. Milić, Toličić i dr.), koji su potvrdili da je obrazovni nivo roditelja važna determinanta školskog uspjeha učenika.

Povezanost ovih varijabli je sasvim razumljiva, jer veći stepen obrazovanja roditelja ispoljava se ne samo u pogledu većih mogućnosti pružanja pomoći učenicima u učenju, već i u smeru obezbeđivanja podsticajne atmosfere u porodice za ukupan razvoj i učenje učenika.

S obzirom da je obrazovna struktura majki nešto slabija od obrazovne strukture očeva, za uzorak u cjelini, ta struktura se preslikala i na grupe varijacija učenika. U svim grupama promjena uspjeha (varira, opada, raste) najviše je majki koje su završile samo osnovnu i srednju školu (u grupi u kojoj uspjeh varira 79,61%, u grupi u kojoj uspjeh opada 78,84%, u grupi u kojoj uspjeh raste 86,50%) – grafik 2.

Majke učenika sa kontinuiranim uspjehom u najvećem procentu (61,00%) imaju srednju, višu i visoku školsku spremu.

Pored toga što su očevi, učenika koji imaju kontinuiran uspjeh, višeg obrazovnog nivoa, i majke tih učenika isto tako imaju viši obrazovni nivo od očeva i majki ostale tri grupe kretanja uspjeha.

 

Grafički prikaz 2. Kontinuitet uspjeha učenika i obrazovni nivo majki

 

U grupi učenika kod koje uspjeh oscilira varira, veći procenat majki ima završenu samo osnovnu školu (43,69%) i srednju školu (35,92%).

Veoma je zanimljivo da je obrazovna struktura majki, učenika čiji je uspjeh u stalnom padu kao i učenika kod kojih dolazi do stalnog poboljšavanja useha, bolja i približna onoj strukturi grupi koja ima kontinuitet u usehu. Oko 59,61%, u grupi u kojoj useh opada, ima srednju, višu i visoku spremu, i oko 56,25% u grupi u kojoj useh raste ima takođe srednju, višu i visoku spremu.

Kao što je bilo i za očekivati, a to ptvrđuju rezultati i zaključci niza istraživanja, obrazovni nivo majke ima uticaja na uspjeh učenika, pre svega, zbog veće pomoći koju ona pruža djeci u vezi sa učenjem, njenog odnosa prema školi i učenju, vremena i podršci koju pruža djeci i slično. Pomoć je kvalitetnija ako je obrazovni nivo majke povoljniji I može biti u direktnoj vezi sa učenjem. To ne isključuje onu pomoć majki sa nižim obrazovanjem, koja je takođe dragocena, ali se manje odnosi na direktnu pomoć u učenju, a više na kontrolu, nadzor, upućivanje u razvijanju radnih navika i slično, posebno ako je majka nezaposlena.

Podatak koji u našem slučaju malo zbunjuje je da je obrazovni nivo majki dosta povoljan i to u grupi učenika koji u kretanju uspjeha kroz razrede idu stalno silaznom linijom.

 

 

3.3. Potpunost porodice i uspjeh učenika u školi

 

Za opšti porodični ambijent veoma je bitna potpunost porodice. U našem istraživanju deficijentnost porodice se nije pokazala kao statistički značajna za opšti školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole.

Prosječna ocjena opšteg uspjeha učenika iz nepotpunih porodica (M=3,761) neznatno se razlikuje od prosječne ocjene uspjeha učenika iz potpunih porodica (M=3,800)-tabela 7.

 

Tabela 7. Potpunost porodice i uspjeh učenika (uzorak u cjelini)

Potpunost porodice	Opšti školski uspjeh		Ukupno N
	M	SD
Potpuna porodica	3,800	.801	406
Nepotpuna porodica	3,761	.823	41

 

Analiza varijanse, odnosno F-test, nije pokazao da postoji bitna statistička razlika između datih grupa (F=0,086, df=1 i 445, r=0,768).

Kada se govori o značaju porodične varijable (potpunost porodice) na školski uspjeh učenika, postoje razlike u shvatanjima i rezultatima istraživanja, o njenom uticaju na uspjeh u školi. Neki istraživači ukazuju na ovu povezanost (R. Vukanović, B. Stanojlović) a u nekim istraživanjima (A. Fulgozi, B. Đorćević, LJ. Krneta, F. Troj i dr.) rezultati su pokazali da cjelovitost porodice nema značajnog uticaja na školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole.

Navedene razlike u rezultatima istraživanja objašnjavane su razlikama u uzorcima, tj. u uzrastu učenika. Rezultati našeg istraživanja je navode na zaključak da deficijentnost porodice ni na osnovnoškolskom uzrastu nije značajna determinanta uspjeha učenika nižih razreda osnovne škole. Na osnovu toga može se pretpostaviti da je deficijentnost kompenzirana snagom ostalih porodičnih varijabli (ponašanje roditelja prema djeci, njihovi stavovi prema školi, podsticanje, hrabrenje, podrška, sposobnosti učenika i dr.).

Premda se nepotpunost porodice nije pokazala značajnom za opšti školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole, analiza porodične situacije i kontinuiteta uspjeha učenika ukazuje na činjenicu da je procenat deficijentnih porodica veći u grupi u kojoj uspjeh učenika opada (14,42%) i grupi učenika u kojoj uspjeh raste (12,50%)-grafik 3.

 

Grafički prikaz 3. Potpunost porodice i kontinuitet uspjeha učenika

 

Potpunost porodice

 

Dve grupe učen ika suprotne po trendu kretanja uspjeha imaju isti porodični deficit koji daje suprotne efekte u pogledu njihovog postignuća u školi.

Konstantno opadanje uspjeha učenika iz nepotpunih porodica može da bude direktna posledica i smanjene brige za učenje i uspjeh djeteta od strane roditelja, kao i niza drugih psiho-socijalnih razloga, kao što su: nesigurnost, emocionalnost, nedostatak samopouzdanja, neadekvatna indentifikacija i dr., koji prate razvoj i učenje svakog djeteta pa i školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole.

Nedpotpunost porodice na neku decu može djelovati podsticajno kada se radi o napredovanju u školskom učenju. Učenje je za njih značajna kompenzacija za brojne frustracije u svakodnevnom porodičnom životu. Uspjeh koji postižu u školi često je i jedini uspjeh za njih, i jedini izlaz da se pobegne od nevolja. Kako bi inače drugačije objasnili činjenicu da jedan broj učenika iz nepotpunih porodica postiže sve bolji uspjeh u školi ili da ima stabilan, kontinuiran uspjeh.

 

3.4. Veličina porodice i uspjeh učenika u školi

 

Tvrdnje prethodnih istraživača da je veličina porodice u suprotnosti sa postignućima u školi (J. E . Floud, E. Frejzer i dr.), potvrđene su u našem istraživanju (Tabela 8.)

 

Tabela 8. Broj djece u porodici i uspjeh učenika (uzorak u cjelini)

 

Broj djece u porodici	Opšti školski uspjeh		Ukupno
	M	SD	N
Jedno dijete	3,709	.788	49
Dvoje djece	3,838	.795	345
Troje i više djece	3,604	.838	53

 

Podaci prikazani u tabeli pokazuju da u uzorku dominiraju porodice sa dvoje djece (77,00%) a da je približno isti procenat porodica sa troje (11,88%) i jednim djetetom (10,98%).

Prosječne ocjene uspjeha koje su postigli učenici, u osnovnoj školi iz porodica sa različitim brojem djece, kreću se od M=3,604 do M=3,838. Najbolji uspeh postigli su učenici iz porodica sa dvoje djece (M=3,838). U globalu posmatrano, ocjene opšteg uspjeha u grupama se ne razlikuju značajnije. Ni statističkim postupcima nije utvrđena razlika koja bi bila statistički značajna (F=2,301, df=2 i 444, r=0,1015).

Dobijeni rezultati jasno ukazuju na činjenicu da ne postoje značajnije razlike u školskom uspjehu učenika između porodica sa jednim, dvoje ili troje djece. Neke tvrdnje da se porodica sa većim brojem djece može smatrati činiocem slabijih postignuća učenika u školskom učenju, na ovom uzorku nisu potvrđene.

Što se tiče veličine porodice i kontinuiteta uspjeha iz podataka (grafik 4.) vidno je da su porodice sa dva i više djeteta prisutne u svim grupama kretanja uspjeha.

 

Grafički prikaz 4. Brojnost porodice i kontinuitet uspjeha učenika

 

Nešto je veći procenat porodica sa većim brojem djece u grupi u kojoj učenici imaju kontinuiran uspjeh. Ovaj podatak ide u prilog tvrdnji da takve porodice nijesu činioci slabijeg uspjeha u školskom učenju. Tome u prilog ide i činjenica da „jedinčadi“ ima nešto više u grupi kod koje uspjeh varira i opada.

 

3.5. Saradnja porodice sa školom i uspjeh učenika

 

 

Prilično složena porodična varijabla ponašanje roditelja prema deci, a u okviru nje podrška i zainteresovanost za rad i učenje ima poseban značaj za postignuća u školskom učenju. Roditeljsko ponašanje koje se ogleda i kroz zainteresovanost za učenje djeteta, pokušali smo da sagledamo kroz saradnju roditelja sa školom.

Našu pažnju zaintrigirao je argument da dvije trećine anketiranih roditelja (67,48%) smatra da saradnja sa školom nema nikakvog uticaja na uspjeh učenika, a jedna trećina (32,52%).

Nivo saradnje roditelja sa školom stavili smo u vezu sa uspjehom učenika (tabela 9.).

 

Tabela 9. Nivo saradnje porodice sa školom i uspjeh učenika

Nivo saradnje poroporodice sa školom	Opšti školski uspjeh		Ukupno N
	M	SD
Visok	3,736	.818	119
Prosječan	3,773	784	258
Nizak	3,985	821	70

 

Statističkom obradom podataka nije utvrđena značajna razlika između grupa. Dobijena vrijednost F=2,415 uz df=2 i 444, r=0,0905, ukazuje da opšti uspjeh koji su postigli učenici nižih razeda osnovne škole ne zavisi od nivoa saradnje koju su roditelji ostvarivali sa školom. Ipak upoređivanjem prosečnih ocjena uspjeha ovih grupa uočava se određena tendencija sve boljeg uspjeha što je saradnja manjeg inteziteta. Tako je uspjeh grupe čiji roditelji povremeno dolaze u školu bolji od uspjeha grupe učenika čiji su roditelji često dolazili, odnosno uspjeh učenika čiji roditelji rijetko dolaze u školu bolji je od uspjeha onih čiji su roditelji povremeno dolazili.

Dakle, uspjeh postignut u osnovnoj školi, u ovom slučaju nije u direktnoj zavisnosti od saradnje roditelja sa školom odnosno njihovog interesa za rad učenika izražen na ovaj način. Ali, ovo pitanje se ne može posmatrati izolovano, jednosmerno. Dobra ili loša saradnja sa školom, vrlo često može biti i uzrok i posledica određenih rezultata u učenju učenika nižih razreda osnovne škole. Slab uspjeh učenika može biti razlog za slabljenje te saradnje i obrnuto. Slabi kontakti ostvareni sa nastavnicima mogu biti kompenzirani pružanjem odgovarajuće pomoći i podrške roditelja svom djetetu kod kuće u pravcu uspješnog učenju.

Školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole, zatečen u našem slučaju je sasvim solidan i sigurno je da je on rezultat određenog napora ne samo učenika nego i roditelja. Pored toga, brigu roditelja za uspjeh učenika ne treba svesti samo na saradnju sa školom.

 

3.6. Bogatstvo kućne biblioteke i uspjeh učenika

 

Socio-kulturni i materijalni nivo porodice ogleda se dobrim dijelom i u obezbjeđivanju odgovarajuće liuterature, tj. kućne biblioteke, koja može koristiti djeci u postizanju boljih rezultata u učenju. U proveravanju, da li posedovanje određenog fonda knjiga koje direktno pomažu u postizanju boljih rezultata u učenju, dobili smo podatke da je u svim grupama (osim u grupi u kojoj uspjeh raste) prilično visok procenat učenika koji nemaju kućnu biblioteku. Taj se procenat kreće od 38,33% u grupi kontinuiranog uspjeha, do 49,51 % u grupi u kojoj uspjeh varira. Ako se tome doda procenat onih učenika koji imaju malo knjiga onda se uočava da knjige najviše nedostaju učenicima kod kojih uspjeh varira (70,38%), opada (65,34%), i kod kojih je uspjeh kontinuiran (60,83%) – Tabela 10.

 

Tabela 10. Kućna biblioteka i kontinuitet uspjeha učenika

Istraživanje je pokazalo da dovoljan broj knjiga imaju u najvećem procentu učenici iz grupe kontinuiranog uspjeha (33,33%), iako procenat u ostalim grupama nije značajno manji (između 25,00% i 27,88%).

Na osnovu dobijenih rezultata došli smo do zaključka da učenici iz grupe u kojoj uspjeh varira i opada, u nešto većem procentu, od učenika iz ostalih grupa, nemaju kućnu biblioteku koja bi im neposredno pomagala u savlađivanju školskog gradiva i olakšala učenje.

 

REZIME

 

 

Analizirajući rezultate istraživanja došli smo do sljedećih zapažanja o ličnim obelježjima i obelježjima porodice učenika i kontinuitetu uspjeha koji su učenici nižih razreda postigli u osnovnoj školi:

 

obrazovni nivo roditelja najpovoljniji je u grupi učenika sa kontinuiranim uspehjom, povoljnija je obrazovna struktura očeva u ovoj kategoriji;

kod učenika nižih razreda osnovne škole sa promjenama u školskom uspjehu (opada, varira, raste) obrazovni nivo majki je takođe povoljan čak i kod grupe u kojoj uspjeh stalno opada;

deficijentnost porodice je podjednako prisutna u grupama učenika nižih razreda osnovne škole bez obzira da li se radi o opadanju, rastu ili zadržavanju uspjeha;

za sve grupe kretanja uspjeha učenika nižih razreda osnovne škole (opada, varira, kontinuiran, raste) karakteristično je da su učenici iz porodica sa više članova;

uslovi porodičnog života su nešto nepovoljniji u grupi u kojoj uspjeh varira u odnosu na ostale (bolesti zavisnosti, nezaposlenost, loši stambeni uslovi i dr.);

kada se govori o odnosu i atmosferi u porodici učenika, onda je stanje dosta povoljno u svim grupama kretanja uspjeha i malo je učenika koji žive u nepovoljnim porodičnim uslovima;

nedostatak literature u kućnoj biblioteci je karakteristična za grupu učenika u kojoj se uspjeh mijenja.

Generalni utisak, na koji upućuju rezultati dobijeni našim istraživanjem, da lična obelježja učenika i njegove porodice, koja predstavljaju korelate školskih postignuća uopšte, u izvjesnoj mjeri determinišu i kontinuitet uspjeha.

 

 

ZAKLJUČNA RAZMATRANJA

 

 

U savremenoj školi u centru obrazovnog procesa je dijete – učenik i osnovna svrha pohađanja škole (zašto dete ide u školu) jeste da uči, da se obrazuje. Značajan broj istraživanja je posvećen faktorima koji olakšavaju i koji ometaju proces učenja. Međutim, problem i veća neslaganja nastaju kada se otvori pitanje kako roditelji utiču na školski uspjeh učenika nižih razerda osnovne škole. Većina ovih rasprava zavisi od dominantne obrazovne i političke filozofije jednog vremena.

Navedeni faktori čine složen sistem različitih uticaja u kojima se dijete razvija. U zavisnosti od uticaja, porodična sredina može biti povoljna ili nepovoljna za razvoj ličnosti i postignuća učenika u školskom učenju. Zbog važnosti faktora uspjeha učenika u školi, porodica je bila predmet istraživanja i stranih i naših naučnika i stručnih radnika.

Sistem vaspitanja i obrazovanja u porodici treba da je zasnovan na demokratskim principima. Po svojoj strukturi i organizaciji je elastičan i dinamičan. Pruža svim članovima porodice mogućnost usvajanja znanja, razvijanje veština i navika. Svi oblici sistema porodičnog vaspitanja treba da budu prilagođeni interesovanjima, željama i sposobnostima djece. Porodično vaspitanje i obrazovanje po svojoj programskoj orijentaciji treba da je usmjereno na obezbeđivanje i obradu sadržaja zasnovanih na najnovijim tekovinama nauke, kako bi učenici nižih razreda osnovne škole postizali visoke rezultate u školskom učenju.

Savremena porodica ne samo da osigurava neophodan minimum društveno – kulturnog kontinuiteta bez kojega je nezamisliv razvoj društva i čovečanstva, već može pod određenim društvenim uslovima da postane konezrvativirajuća snaga koja se odupire društvenim promjenama i progresivnim novinama u društvu. S obzirom da svaki pojedinac najveći deo života provodi u porodici, ona se javlja kao bitan činilac intelektualnog razvoja djece što se posebno odražava na njihov školski uspjeh.

To je razlog što smo pokrenuli istraživanje i za predmet izabrali: Uticaj roditelja na uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole. Istraživanjem smo htjeli saznati kako roditelji utiču na školski uspjeh učenika nižih razreda, tj., kako djeluju na njihova postignuća u školskom učenju. Kao bitne determinante porodičnog vaspitanja, doveli smo u korelativni odnos sljedeće varijable: s jedne strane – obrazovanje oca, obrazovanje majke, potpunost porodice, broj djece u porodici, nivo saradnje porodice i škole, bogatstvo kućne biblioteke, a sa druge strane – uspjeh učenika nižih razreda u osnovnoj školi.

Analizom nekih karakteristika, svojstava i uslova za grupu učenika koji imaju stabilan uspjeh kroz niže razrede u osnovnoj školi i grupu učenika kod koje uspjeh opada, upoređivanjem tih podataka saznali smo sljedeće:

Obrazovni nivo roditelja, kao determinanta uspeha učenika, je bolji kod grupe učenika koja ima kontinuitet u uspjehu (50,82% očeva i 51,00% majki ima srednje, više ili visoko obrazovanje), a u grupi gde uspjeh opada procentualno je najzastupljenija srednja škola, zanat (66,33% očeva i 59,61% majki). Podaci govore da je bolja obrazovna struktura roditelja u grupi gde je uspjeh kontinuiran.

Potpunost porodice se nije pokazala značajnom za uspjeh učenika uopšte pa ni za kontinuiran, odnosno uspjeh koji opada.

Istraživanje je pokazalo da je za sve grupe kretanja uspjeha učenika nižih razreda osnovne škole (opada, varira, kontinuiran, raste) karakteristično da potiču iz porodica sa više članova;

Uslovi porodičnog života su nešto nepovoljniji u grupi u kojoj uspjeh varira u odnosu na ostale (bolesti zavisnosti, nezaposlenost, loši stambeni uslovi i dr.);

Rezultati istraživanja pokazali su da je u porodicama veći procenat učenika iz grupe u kojoj uspeh opada a koji nema biblioteku kod kuće koja bi mu koristila u učenju. Dakle, nedostatak literature u kućnoj biblioteci je karakteristična za grupu učenika u kojoj se uspjeh mijenja.

Na kraju možemo zaključiti da determinante porodice, koje predstavljaju korelate školskih postignuća uopšte, u velikoj mjeri određuju i kontinuitet uspjeha i postignuća u školskom učenju djece nižih razreda osnovne škole.

 

 

LITERATURA I DRUGI KORIŠĆENI IZVORI

 

 

Aleksić, V. (1982): Uticaj nezdrave porodice na formiranje ličnosti, Prosveta, Beograd.

Ćetković, R. (2009): Porodica i odrastanje mladih, Grafikon, Prijepolje.

Đorđević, D. (1981): Razvojna psihologija, Dečje novine, Gornji Milanovac.

Grandić, R. (2007): Prilozi porodičnoj pedagogiji, KriMel, Budisava.

Grupa autora (1996): Opšta pedagogija, Učiteljski fakultet, Beograd.

Havelka, N. i sar. (1990): Obrazovna i razvojna postignuća učenika na kraju osnovnog školovanja, Institut za psihologiju, Beograd.

Ilić, M., Nikolić, R. i Jovanović, B. (2006): Školska pedagogija, Učiteljski fakultet, Užice.

Jovanović, B. (2004): Škola i vaspitanje, Učiteljski fakultet u Jagodini, Jagodina.

Kamenov, E. (1987): Predškolska pedagogija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.

Koteva-Mojsovska, T. (2006): Principi humanizacije vaspitnog stila roditelja, Časopis – Nastava i vaspitanje, Beograd, br. 1.

Kačapor, S. (1999): Uvod u školsku pedagogiju, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.

Kačapor, S. i Vilotijević, N. (2005): Školska i porodična pedagogija, Filozofski fakultet – Kosovska Mitrovica i Učiteljski fakultet – Beograd.

Kačapor, S., Vilotijević, M. i Kundačina, M. (2005): Umijeće ocjenjivanja, Univerzitet „Džemal Bijedić“, Mostar.

Klaus Warner, S. (2001): Psihologija odrasle dobi i starenja, preveli Jasminka Despot-Lučanin i Zvjezdan Penezić, Naklada Slap, Jastrebasko.

Kosović, D. (2000): Stres, Čigoja, Beograd.

Kovačević, M. (2008): Škola u prirodi – škola budućnosti, Zadužbina Andrejević, Beograd.

Krulj, R.S., Kačapor, S. i Kulić, R. (2003): Pedagogija, Svet knjige, Beograd.

Malić, J. (1985): Razvojna psihologija, Školska knjiga, Zagreb.

Nikolić, R. (1998): Kontinuitet uspeha učenika osnovne škole, Institut za pedagogiju i andragogiju, Beograd.

Nikolić, R. (2004): Školska i porodična pedagogija – izabrani tekstovi za studente učiteljskih fakulteta, Bratis, Užice.

Pejaković, Lj. (2000): Razvojne mogućnosti deteta i pravo na zdravlje, u: Prava deteta i zdravlje, uredila Cucić, V., Jugoslovenski centar za prava deteta, Beograd.

Pešić, M. i sar. (2004): Pedagogija u akciji, Institut za pedagogiju i andragogiju, Beograd.

Pešikan, A. Ž. (2003): Nastava i razvoj društvenih pojmova kod dece, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.

Potkonjak, N. i Šimleša, P. (1989): Pedagoška enciklopedija 2, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.

Rot, N. (2004): Opšta psihologija, Novi dani, Beograd.

Stanojlović, B. (1995): Osnovne karakteristike odnosa u pojedinim tipovima porodice i njihov uticaj na razvoj ličnosti, Naučna knjiga, Beograd.

Šehović, S. (2000): Didaktika, Učiteljski fakultet, Beograd.

Tadić, N. (1985): Psihijatrija detinjstva i mladosti, Naučna knjiga, Beograd.

Tomić, R. (2008): Obiteljski odgoj, Off-set, Tuzla.

Vitas, N. (1983): Vaspitanje predškolskog djeteta u porodici, Svjetlost, Sarajevo.

Vlahović, B. i sar. (1996): Opšta pedagogija, Beograd, Učiteljski  fakultet.

Sajtovi:

Faze u razvoju deteta, http://www.sanjalica.com/forum/viewtopic.php?t=7932

www. Polazak u školu – za roditelje, S.Borić, 2007.

 

Rad mr Sabahete Ramović ”Uticaj roditelja na školski uspjeh učenika nižih razreda osnovne škole” je izabran kao najbolji rad iz oblasti psihologije i biće objavljen u 20. broju časopisa Avlija