Redakcija SAMAD BEJ MEHMANDAROV, GENERAL PRED KOJIM SU VOJSKE PADALE
Piše: Božidar Proročić
Samad Bej Mehmendarov (Azerbejdžanski:Sadıx Səməd bəy Mehmandarov bəy oğlu) rođen je 16. oktobra 1855. godine – 12. februar 1931 godine. Bio je azerbejdžanski general artiljerije u carskoj ruskoj vojsci i prvi ministar odbrane Azerbejdžanske demokratske republike i borac za Azerbejdžan do svoje smrti. Jedna fascinantna vojna ličnost čiji je život ispisan slavom, borbom, i istrajnošću. Samad Bej Mehmandarov je rođen u Lankaranu, Azerbejdžan, u plemićkoj porodici porijeklom iz Šuše. Diplomirao je 2. Konstantinsku vojnu školu u Sankt Peterburgu 1875. godine, dobio je zvanje potporučnika i stupio je na službu u 1-prvoj, Turkestanskoj artiljerijskoj brigadi. Tokom vršenja vojne službe unaprijeđen je u čin poručnika 1877. godine i dvije godine kasnije imenovan je u službi 2. artiljerijske brigade u Sankt Peterburgu.
Godine 1885. kapetan Mehmandarov je raspoređen u 38. artiljerijsku brigadu na Kavkazu, gdje je služio 9 godina. Godine 1894. 38. artiljerijska brigada prebačena je u Poljsku, gdje je bio na službi. Godine 1898. kapetan Mehmandarov je unaprijeđen u potpukovnika i postavljen za komandanta prve baterije 3. artiljerijskog bataljona. Iste godine, baterija Mehmandrova prebačena je u Transbikalsku regiju i učestvovala u Kineskoj istraživačkoj ekspediciji 1901. godine. Za usluge u borbi Mehmandarov je dobio čin pukovnika . Godine 1903. završio je kurs u Carskom selu u artiljerijskom vojnoj akademiji. Kada je 1904. godine izbio rusko-japanski rat, Mehmandarov je postavljen za komandanta 7. artiljerijskog bataljona Istočnog Sibira. Za vrijeme opsade Port Arthura bio je komandant artiljerije Istočnog fronta. Za službu u bitci unaprijeđen je u čin general-majora i odlikovan Ordenom Svetog Đorđa IV stepena. Nakon kapitulacije tvrđave garnizon je bio u japanskom zatočeništvu. Kada su japanski komandanti dozvolili zarobljenim ruskim oficirima da se vrate kući u zamjenu za potpisivanje obaveze da se ne bore protiv Japana, Mehmandarov je odbio i ostao sa svojim vojnicima.
Po povratku iz zatočeništva Mehmandarov je 1906. godine imenovan za komandanta 7. istočnosibirske artiljerijske brigade, a godinu dana kasnije postao je komandant artiljerije 3. sibirske vojske. Godine 1908. dobio je čin general-potpukovnika. Godine 1910. imenovan je za komandanta 1. kavkaske divizije; 1913. postaje komandant 21. pješadijske divizije i sa te pozicije ulazi u Prvi svjetski rat u okviru 3. korpusa Kavkaske vojske. Pod Mehmandarovljevom komandom divizija je stekla reputaciju jedne od najboljih (legendarnih) u ruskoj vojsci, a 81. Apšeron i 83. Samur jedinice su se posebno istakle. Odlikovan je Ordenom Svetog Đorđa III. Stepena za bitke od 27. do 29. septembra 1914. godine i mačem Svetog Đorđa ukrašenim dijamantima za bitku kod Ivangoroda. 11. decembra 1914. godine Mehmandarov je imenovan za komandanta 2. Kavkaskog vojnog korpusa. Mehmandarovljev korpus bio je angažovan u najžešćim borbama sa njemačkim trupama i tokom čitavog rata nije predao neprijatelju ni jedan komad oružja. Godine 1914. Mehmandarov je imenovan za komandanta 2. korpusa armije. Mehmandarovljev korpus bio je angažovan u najžešćim borbama sa njemačkim i austrijskim trupama. Mehmandarov je nagrađen svim najvišim odlikovanjima, uključujući i drugi po važnosti orden u hijerarhiji Ruske imperije, Orden sv. Aleksandra Nevskog. 22. marta 1915. Samed Bej Mehmandraov bio je odlikovan britanskim, francuskim i rumunskim odlikovanjima.
Posle februarske revolucije (1917), Mehmandarov je podnio ostavku i vratio se kući u jesen 1918. godine zbog boljševičkog uticaja na rusku vojsku i anarhije u vojsci. Mehmandarov je 1. novembra 1918. pozvan da bude u sližbi vojsci Republike Azerbejdžan, i imenovan je za zamjenika ministra odbrane, i dobio je zadatak da formira Ministarstvo i vojsku. Profesionalnost, organizacione sposobnosti Mehmandarova i, prije svega, njegova posvećenost nezavisnosti Azerbejdžana ubrzo je potvrđena u novim okolnostima, a 25. decembra 1918. imenovan je za vojnog ministra. Mehmandarov je u više navrata izjavio da vojska Republike treba da ostane izvan politike, samo u službi i očuvanju nezavisnosti Azerbejdžana. Položaj Mehmandarova, koji je zadržao tokom ovog perioda kao vojni ministar, bio je visoko cijenjen od strane političkih snaga koje je predstavljala vlada, i kao rezultat toga, portfelj vojnog ministra mu je dodijeljen samo u periodu postojanja Republike.
Komandovanje engleskih trupa u ime savezničkih sila 17. novembra 1918. godine zahtjevalo je povlačenje vojnih snaga Azerbejdžanske demokratske republike, uključujući i Ministarstvo odbrane. S tim u vezi, ministarstvo je preseljeno u Ganju i funkcionisalo je do sredine 1919. godine. Odvajanje od glavnog grada uticalo je na složenost izazova koji nastali su pred vojskom i državom, ali posao Mehmandrova, sistematsko korišćenje oficira i generala okupljenih oko njega, stvara dinamiku u rješavanju postojećih problema. Pravi rad sa osobljem bio je jedan od glavnih faktora koji je vodio uspješnu karijeru Mehmandarovog vojnog ministarstva. Veliko povjerenje, velika i stalna briga saradnika: Aliaga Shikhlinski, Mammad bej Sulkevič, Habib bej Salimov, Ibrahim aga Usubov, Ibrahim bej Vekilov, Džavad Baj Shikhlinski, Abdulhamid bej Kaitabashi, Teimur bej Novruzov i desetine drugih generala i visoki državni oficira u borbi za Azerbejdžan. Mehmandarov je ukazao na povećanje broja oficira kao važnog uslova za unaprijeđenje izgradnje vojske na nacionalnom nivou. Na njegovu inicijativu, u bazi vojne škole Ganja, otvorena je prva vojna škola. Život je bila stalna borba za generala Mehmandarova, čije su riječi ušle u istoriju azerbejdžanskog naroda: ,,živjeti znači boriti se” bila je njegova glavna strategija u životu i na vojnom polju.
Uprkos uticaju turske i ruske vojne prakse u Azerbejdžanu u konkretnim istorijskim uslovima, on je više volio da koristi najbolje od ovih iskustava na osnovu nacionalnih osnova, stanja i tradicije. Mahmandarov je tvrdio da azerbejdžanski jezik treba isključivo da bude zastupjen u vojsci i da su azerbejdžanski ratnici istakli važnost lojalnost domovini kroz prolazak kroz Kuran i naređenje da prouče azerbejdžanski jezik, zahtjevao je od vojnika da čitaju na azerbejdžanskom jeziku. Odobrio je projekte borbenih zastava i uniformi koji odražavaju nacionalne i istorijske simbole Azerbejdžana. isticao je da je važno proučavanje bogate istorije azerbejdžanskog naroda i raspodjele vojske, pa čak i dominaciju nacionalnih jela u ishrani vojnika. Mehmandarov je posjetio vojne jedinice kako bi se upoznao sa situacijom u vojsci od ranih dana vojne službe u Ministarstvu. Kao rezultat toga, Mehmandarov se obratio javnosti kako bi se eliminisali ozbiljni nedostaci kao što su dezerterstvo, mobilizacija poziva, i uspostavljanje povjerenja u vojsku, 25. februara 1919. godine, u programskom govoru parlamenta, kao i drugim nalozima i korespondenciji, oštro je kritikovao raspuštanje vojske. Uveden je novi sistem mobilizacije kako bi se mobilisale sve kategorije vojnih službi u vojsci, proširila mreža organa koji bi ovaj sistem uveo u rad i ojačali veze sa organima unutrašnjih poslova. Stvorene su fleksibilne i operativne strukture i rukovodeća tijela vojske, u skladu sa zadacima obezbeđenja Azerbejdžana u određenom istorijskom kontekstu, te strukture i upravljačka tijela su dalje unapređivana, preduzete su potrebne mjere za poboljšanje materijalne i tehničke opremljenosti vojske i povećanje borbene spremnosti. Uspostavljanje snažnog sistema odbrane oko Bakua i sjeverne granice kako bi se spriječila opasnost od napada Denikovih trupa, organizacija planirane borbene misije za eliminaciju separatizma u regiji Lankarana, kao i odlučno ukidanje jermenske agresije na Karabah kasnih 1920-ih i teritorijalni integritet Republike. Predstavlja značajan doprinos Mehmandarova vojnoj službi kao vrijedan rezultat njegove aktivnosti. Mehmandarov, koji je vješto upravljao vojnim potencijalom zemlje da spriječi jermensku agresiju u pravcu Karabaha, kao u Gazak-Tovuzu, održao je stratešku inicijativu i ispisao najlljepše stranice u vojnoj istoriji Azerbejdžana.
Mehmandarov i njegov pratilac u oružju, Aliaga Shikhlinski, uspjeli su da za godinu i po dana da stvore 40.000 vojnika. “… moramo probuditi nacionalna osjećanja ljudi koji se samo bude iz sna…”, rekao je on, smatrajući to jednim od najvećih borbi zemlje. Kada je general Mehmandarov imenovan za ministra odbrane Azerbejdžana 1918. godine, proglasio je azerbejdžanski jezik službenim jezikom vojske i komandovao multinacionalnim jedinicama na azerbejdžanskom jeziku. Mehmandarov je primijenio stroge disciplinske propise na svoju vojsku i oficiri koji nisu mogli da ispune svoje obaveze odmah su uklonjeni. Mehmandarov je bio na toj funkciji sve dok trupe 11. Crvene armije nisu napale Azerbejdžan 1920. godine. Nakon pada nacionalne vlade i uspostavljanja sovjetske vlasti u Azerbejdžanu, Mehmandarov je uhapšen, ali zbog Narimana Narimanova, tadašnjeg azerbejdžanskog komunističkog vođe, pušten je posle samo dva meseca. Samad Bej Mehmandarov je aktivno učestvovao u velikim reformama i događajima održanim u Azerbejdžanu 1924-1927. Predavao je u vojnim školama i bio savjetnik Komesarijata vojnih i mornaričkih snaga Azerbejdžanske SSR-a do penzionisanja 1928. godine. Samad Bej Mehmandarov je tečno govorio ruski, turski i persijski. On se bavio istorijom islama i filozofijom u poslednje tri godine svoga života. Umro je sa velikom ranom na srcu general pred kojim su mnoge vojske padale nije nikada mogao da se pomiri sa tim da njegov voljeni i jedini Azerbejdžan nije nastavio tih godina da živi kao nezavisna država. 12. februara 1931. umro je u Bakuu.
