Rođen je 11. februara 1913. godine u Bijelom Polju. Potiče iz siromašne porodice, a u svojoj drugoj godini ostao je siroče. Osnovnu školu završio je u Bijelom Polju. A od 1925. do 1933. godine pohađao je Veliku medresu ”Kralj Aleksandar Prvi” u Skoplju. Pravni fakultet, u Beogradu, upisuje 1933. godine, i tu se uključuje u revolucionarni studentski pokret.
Član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) postaje 1934. godine. Bio je veoma aktivan u studentskim demonstracijama i drugim akcijama. Policija ga prvi put hapsi februara 1935. godine, kada je nekoliko dana proveo u Beogradskom zatvoru ”Glavnjači”. Posle odlaska Đoke Kovačevića, sekretara univerzitetske partijske organizacije u Španiju, u jesen 1937. godine postaje sekretar Univerzitetskog komiteta. Na toj dužnosti ostaje do novembra 1939. godine. Pored partijskog rada, jedan je inicijatora i organizatora zavičajnog udruženja studenata iz Sandžaka ”Zlatar”, koje je delovalo ilegalno. Godine 1938. bio je član delegacije Narodnih studenata Beogradskog univerziteta na Prvom kongresu Ujedinjene omladine Jugoslavije. Posle majske provale na Tehničkom fakultetu i hapšenja oko stotinjak studenata, on je jedan od glavnih osumnjičenih, ali je novembra 1938. godine oslobođen, zbog nedostatka dokaza. Decembra 1938. godine odlazi na rad u beogradsku partijsku organizaciju, kao član Mesnog komiteta KPJ za Beograd. Juna 1940. godine je bio učesnik Pokrajinske konferencije KPJ za Srbiju.
Posle Aprilskog rata i okupacije Kraljevine Jugoslavije, aprila 1941. godine odlazi u Bijelo Polje, gde formira novi Okružni komitet KPJ za Sandžak. Rukovodi pripremama za oružani ustanak, radi na učvršćivanju partijskih organizacija, organizuje partijske sastanke u Bijelom Polju, priboju, Pljevljima, Novom Pazaru i Mojkovcu. Za vreme ustanka lično rukovodi opsadom i oslobođenjem Bijelog Polja, jula 1941. godine. Učestvuje i drugim oružanim akcijama, stvara partizanske odrede i udarne grupe.
Posle dolaska Vrhovnoh štaba NOV i POJ i članova CK KPJ u Sandžak, održava neprestane kontakte s njima i učestvuje u radu sednice CK KPJ 7. decembra u selu Drenovi. Kao partijski rukovodilac učestvuje u razradi direktiva i proglasa, bori se za učvršćivanje bratstva među Srbima, Crnogorcima i Muslimanima. Dva puta je odlazio u CK KPJ u Foču, 25. februara i 29. marta 1942. godine, i podnosio izveštaje o radu i stanju u Sandžaku.
Posle povlačenja partizanskih snaga iz Sandžaka, krajem maja 1942. godine, po odluci Okružnog komiteta KPJ napušta Sandžak. Početkom juna učestvuje u formiranju Treće proleterske sandžačke udarne brigade i ubrzo postaje zamenik političkog komesara. Zajedno sa brigadom prešao je put do Mrkonjić-Grada, učestvovao je u svim borbama, organizovao je partijski, političko-vaspitni i propagadni rad u brigadi.
Zajedno sa komandantom brigade Vladimirom Kneževićem Volođom i komandantom Četvrtog bataljona Tomašem Žižićem, narodnim herojima, u selu Trnovu, kod Mrkonjić Grada, u noći između 2. i 3. oktobra 1942. godine, na prevaru je napadnut od četnika i zverski ubijen.
Ukazom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), 25. septembra 1944. godine, među prvim borcima Narodnooslobodilačke vojske, proglašen je za narodnog heroja.
Godine 1957, njegovi posmrtni ostaci su sahranjeni u grobnicu narodnih heroja na Gorici u Titogradu. Studentski dom u Beogradu, na Zvezdari, nosi njegovo ime.
Izvor: Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina.
STO GODINA OD ROĐENJA RIFATA BURDŽOVIĆA NARODNOG TRIBUNA I PJESNIKA
ZNAČAJNI DATUMI U ŽIVOTU REVOLUCIONARA I NARODNOG HEROJA
11. februara 1913. godine rođen je Rifat Burdžović u Bijelom Polju, tipičnoj ondašnjoj sandžačkoj kasabi središnjeg dijela Polimlja. Rifat se rodio kao treće dijete u kući Nazifa i Rabe, rođene Skadranin.
1914. Prvi svjetski rat, jednogodišnjem dječaku Rifatu roditelji počinju bolovati. Porodica Burdžović ulazi u novo socijalno iskušenje i nemaštinu.
1915. Zajednički život u petočlanoj porodici Burdžovića bio je lijep i pun topline i ljubavi. Ali se ta roditeljska ljubav i toplina porodičnog života prekinula nakon svega dvije godine od Rifatovog rođenja, iznenadnom smrću Nazifa, oca Rifatova. Zavladala je tuga i žalost za svojim mužem i ocem, a naročito se osjetila i neimaština jer su u to vrijeme, poslije balkanskih ratova, crnogorske vlasti omogućile pljačkanje bošnjačke imovine. Opljačkani su bili dućani bjelopoljskih Bošnjaka pa se bilo vrlo teško snaći za život.
1917. Da bi zlo bilo još veće umire Rifatova majka Raba. Ostala su djeca siročad bez oba roditelja, a da nijesu ni osjetila roditeljsku ljubav kako treba. Zlo se nije završilo samo na tome. Nesreća se nastavlja.
1918. Umire i Rifatov stariji brat Ibrahim. Od petočlane porodice ostalo je samo dvoje nejake djece, sestra Hajrija i petogodišnji joj brat Rifat. Bila je to tužna sudbina porodice Burdžović. Siročad je preuzeo Nazifov rođeni brat Rušo i njegova supruga Zuma koji su imali dvoje djece, Hakiju i Esmu. Nešto kasnije, zbog siromaštva brigu o malom Rifatu, njegovoj sestri, kao i o Rušovoj djeci preuzima Salih Đedović sin Nazifove sestre koji je imao dva sina Huseina i Jusufa. Sada je u jednoj kući živjelo šestoro djece. Zajedno su rasla, jela za jednom sofrom, igrala se, dijelili posljednji zalogaj koji su imali, zajedno podnosili dobro i zlo.
1920. Kada je napunio sedam godina Rifat je počeo ići u bjelopoljsku osnovnu školu gdje je završio tri razreda pokazavši oštroumnost i obdarenost za sve predmete koji su se u ono vrijeme izučavali. Četvrti razred je završio u Sarajevu, gdje je bio prešao kod rođaka kod kojih je imao bolje uslove za učenje.
1924. Poslije završenog četvrtog rezreda rođaci ga upisuju na opančarski (obućarski) zanat koji je trebao da mu najbrže omogući egzistenciju za život. Ubrzo je mladi Rifat osjetio teško stanje šegrtskog života. Po završetku prve godine obućarskog zanata i teških dana svog djetinjstva Rifat je donio čvrstu odluku da potraži sreću na drugoj strani.
1925. Upisuje se u Veliku medresu kralja Aleksandra I u Skoplju. Osmogodišnje školovanje je bilo besplatno, što je bilo povoljno za učenike siromašnog stanja. Učenici ove medrese su pored predmeta, koji su se izučavali u ostalim školama, učili i arapski, turski i persijski jezik, Kur’an i historiju islama, što im je davalo mogućnost svestranog obrazovanja iz više oblasti. Rifatovi rođaci su priželjkivali da on završi Medresu i postane hodža ili sudija u šerijatskim sudovima koji su u to vrijeme još postojali.
Rifat Burdžović se ubrzo počeo isticati i zauzimati mjesto među boljim đacima u medresi. Ali pored toga što je bio odličan učenik, u Burdževiću je tinjao prigušeni bunt protiv truhlog sistema. Iskusan bijede i nepravde, koja ga je pratila kroz djetinjstvo, sada kao odrastao omladinac, čitajući mnoge knjige, saznao je šta valja, a šta ne valja u društvenom uređenju tadašnje države. Ponešen idejom za ostvarenje jednakosti i slobodom svih naroda, Rifat je još u tim danima pristupio naprednom pokretu omladine, čiji je cilj bio oslobođenje od svega onoga što nije bilo po želji naroda.
1929. Bio je jedan od osnivača literalne družine ,,Južna vila’’, a i pokretač časopisa ,,Pomol’’ u kome je u jednoj pjesmi posvećenoj Hivziji Sulejmaniju iskazao svoje nezadovoljstvo: ,,Hajdemo, druže Hivzija, / Na mjesec / Pa makar u nanulama.’’
U svojim stihovima je maštao o nečemu novom i boljem, kao i kada je pisao o ’’Siromašnom seljaku iz Sandžaka’’, koji je i svoju posljednju kravu izvodio na pazar da bi njenom prodajom platio porez.
1930. Mitinzi poezije u Makedoniji i Sandžaku. Rifat sudjeluje na više pjesničkih i kulturnih manifestacija. Čita svoje pjesničke i prozne radove, drži usmene besjede.
1931. Sa grupom naprednih mladih ljudi iz Sandžaka tražio je javno da Sandžak postane banovina u ondašnjoj Kraljevini Jugoslaviji. Bio je uzor profesorima: Hasanu Rebcu, dr Anici Savić – Rebac, dr Vidu Letkoviću, Iliji Lopušini i drugima, koji su kasnije brojnim generacijama prenosili Rifatove ideje i dosjetke iz Medrese.
1932. Miting poezije i sportski spektakl u Plavu. Primljen u članstvo KPJ. Rifat sa grupom od 20 bošnjačkih intelektualaca iz Skoplja dolazi u Plav i pred džamijom Sultanijom održava miting političko-pjesnički. Na tom skupu, koji je ostao u sjećanju Plavljanima (kako je zabilježio publicist Nikola Popović) nastupili su, pored Rifata i Zufer Musić, Abas Redžepagić, Hajro i Idriz Šahmanović, Bećo Bašić, Jupo Tajbin, Edib Hasanagić, Alija Avdović i drugi napredni intelektualci toga vremena.
Od 1925. do 1933. godine u toku osmogodišnjeg školovanja za Rifata nije bilo dovoljno obrazovanje iz predmeta koji su se izučavali u medresi. Želio je nešto više da sazna i iz politike i filozofije. Zato se počeo baviti proučavanjem Karla Marksa, Fridriha Engelsa, kao i Lenjina. Rifat je bio jedan od pionira izučavanja markističke revolucionarne misli u medresi.
1933. Matura. Svršenici Skopske medrese su trebali poći svojim kućama u svojim rodnim mjestima. Svaki od njih je imao svoj put i svoje ideje. Nakog od njih je čekao posao hodže i vjeroučitelja, ko se za ovaj poziv bio opredijelio, a nekoga šerijatski sud. Rifatovo opredjeljenje je bilo poznato. On se još u medresi opredijelio za put revolucionara, borca za narodna prava i antifašiste na kojem će ostati do kraja svog života i za šta će i svoj život položiti u 29. godini nedočekavši ono za šta se borio.
1933. U jesen se upisuje na Filozovski fakultet u Beogradu, a zatim se prebacuje na Pravni fakultet. Dobija nadimak Tršo po kojem će se kasnije raspoznavati u studentskom, radničkom i komunističkom pokretu. Na mitingu studenata, kao brucoš javno osuđuje dolazak Hitlera na vlast. Stanuje u studentskom domu ’’Osman Đikić’’.
1934. Radovi o Sandžaku i Bošnjacima. Intenzivno piše radove o Sandžaku i položaju Muslimana u Kraljevini Jugoslaviji. Razvija ideje o djelovanju studentske omladine.
1935. Studentski skupovi. Zbog govora na studentskim skupovima i zbog organizovanja radničkih štrajkova u Beogradu biva uhapšen od policije. U zatvor je odveden u zloglasnu ’’Glavnjaču’’. O tim događajima je posebno svjedočio čuveni heroj Peko Dapčević.
1936. U matici nejvećih intelektualaca i političkih aktivista. Sa grupom studenata, u kojoj su bili: Veljko Vlahović, Miloš Minić, Đoko Kovačević, Cvijetin Mijatović, Vojo Nikolić i Vlada Popović, Rifat je organizovao opšti studentski štrajk protiv ondašnjag režima. Štrajk je trajao 22 dana i u tom vremenu studenti su napravili, zaslugom Rifatovom, rašamon od režima. Povod je bila ishrana studenata. Skup je prihvatilo Narodno udruženje studenata. Partijski rad je bio ilegalan i strogo kažnjen.
1937. Prva politička i intelektualna ličnost Beograda. Rifat postaje važna ličnost u Beogradu. Biran je za sekretara Univerzitetskog komiteta u Beogradu. Povezuje partijske ćelije na Univerzitetu, kako se sjeća Miloš Minić i Edib Hasanagić.
Osniva sa grupom studenata Sandžačko udruženje studenata ’’Zlatar’’ sa sjedištem u Beogradu. Osniva list ’’Student’’, postaje član Redakcije a za glavnog i odgovornog urednika imenuje svog kolegu i prijatelja Ivu Lola Ribara. Piše tekstove i kolumne za ovaj list pod raznim imenima.
-Marta mjeseca, dok je govorio na skupu protiv profašista biva ranjen. Osudio je javno Musolinija i njegovog ministra vanjskih poslova Ćana Grofa.
-Podržao je borbu španskog naroda i organizirao odlazak boraca u Španiju.
-Predavanja je držao o opasnosti fašizma i mogućoj okupaciji.
-U Novom Pazaru, nastavio sa štampanjem lista ’’Glas Sandžaka’’ sa Muhamedom Abdagićem i Hakijom Zejnelovićem.
1938. Pisao tekstove o zapostavljanju Sandžaka. Suđenje zbog javnog rada.
-17. novembra 1938. oslobođen od Suda, uslijed uspješne odbrane i nedostatka dokaza.
1939. Rifat je autor pisma studenata Sandžaka, poziv Muslimanima, Srbima i Crnogorcima za jačanje bratstva, jedinstva i zajedništva na ovim vrućim povijesnim prostorima.
Štrajk protiv režima. Na Pravnom fakultetu u Beogradu 22. aprila organizirao skup na kojem je bilo preko 3 000 predstavnika iz 22 organizacije studenata, omladine i raznih radničkih udruženja protiv režima.
-Bio je žestok kritičar vlade i sporazuma Cvetković-Maček, posebno nakon režiranog atentata na bošnjačkog prvaka, ministra saobraćaja dr. Mehmeda Spaha.
-Zajedno sa Bajom Sekulićem i Vojom Nikolićem osnovao partijsku organizaciju u fabrici ’’Rogožarski’’.
-Demonstracije protiv Hitlera i fašizma. Održao protesne zborove studenata 5. decembra. Održao nezaboravni govor o demokratiji i ljudskim pravima.
-14. decembra započeo krvave demonstracije u Beogradu. Policija ga lahkše ranila.
1940. Rukovođenje i obnavljanje ’’Glasa Sandžaka’’. Postaje rukovodilac partijske tehnike. Skup studenata na željezničkoj stanici i Avali predvodio je Rifat.
Izabran za člana Pokrajinske komisije za Omladinski rad i mnogo doprinosi razvoju Skojevske organizacije u Srbiji. Istovremeno radi sa radničkim partijskim organizacijama, formira partijsku ćeliju u Fabrici aviona u Beogradu, organizira akcije za odbranu zemlje i zaštitu od raznih vidova demonstracija fašizma.
Bio je rukovodilac partijske štamparije, u kojima su štampani leci koji su podstrekavali organizaciju štrajkova i demonstracija.
-Sudionik Pete zemaljske konferencije KPJ u Zagrebu.
-Bio je predložen za člana CK KPJ-u.
-Izabran za sekretara Građanskog KPJ komiteta KP Beograd. Postaje vodeća politička ličnost Beograda i ondašnje Srbije.
Septembra 1940. g. pokrenuo je ponovo izdavanje lista ’’Glas Sandžaka’’, koji je više puta od strane režima bio zabranjen.
U toku ove i ranijih godina, Rifat je vrlo blisko sarađivao sa organizacijom ’’Gajret’’ od koje je jedno vrijeme bio i stipendiran.
1941. 25. i 27. marta organizirao posebne demonstracije u Beogradu protiv Hitlerove okupacije.
-Hapšenje i suđenje. Rifat je 27. marta po odluci suda proveo neko vrijeme u zatvoru.
-Izabran za sekretara KPJ za Sandžak.
-6. aprila nakon fašističkog bombardovanja Beograda revolucionarna aktivnost Rifata Burdžovića – Trša u Beogradu se definitivno prekida. Tršo po direktivi CK KPJ-u i Pokrajinskog komiteta za Crnu Goru hitno prebacuje u Sandžak na nove partijske zadatke.
-Burdžović postaje sekretar novoformiranog Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak. Prvi Mjesni i Sreski komitet KPJ –u je formiran u Rifatovom rodnom Bijelom Polju, a zatim u Pljevljima i Prijepolju i prve partijske ćelije u Priboju i Novom Pazaru.
-14. jula je otpočeo ustanak u Sandžaku za oslobođenje od njemačkih, italijanskih i četničkih formacija oslobođenjem Mojkovca. Sljedećeg dana su oslobođeni Šahoviće i Brodarevo. 18. jula su ustaničke snage opkolile Bijelo Polje. Početkom oktobra dolazi do formiranja Glavnog štaba narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Sandžaka. Za komandanta štaba je postavljen Vladimir Knežević – Volođa. Rifat Burdžović neposredno učestvuje u oslobođenju Nove Varoši, koja je 04. decembra bila oslobođena.
1942. 5. juna osnovana Treća proleterska sandžačka brigada. Rifat imenovan za političkog komesara Treće sandžačke brigade, koja je najvećim dijelom akcija ratovala na oslobođenje teritorija u Bosni i Hercegovini.
-Sve veća podozrivost prema Rifatu Burdžoviću ispoljava se od strane crnogorskih tvrdokornih partijaša koji postaju zavidni i počinju praviti Rifatu i njegovim najbližim saradnicima ’’prljave igre’’, koje će ga odvesti u smrt.
– Između 2. i 3. oktobra, Rifat Burdžović Tršo je mučki ubijen zajedno sa njegovim najboljim partijskim i partizanskim drugovima, komandantom Vladimirom Volođom Kneževićem i Tomašom Žižićem. Poslije zarobljavanja i mučenja ubili su uh četnici, u okolini Mrkonjič Grada i bacili u Grujića jamu, koja je oko 4 km. udaljena od glavne saobračajnice Mrkonjič Grad – Mliništa, nekoliko kilometara ispred sela Baraći.
1943. 20. novembra u Pljevljima je utemeljeno Zemaljsko antifašističko vijeće Sandžaka. Za života, Rifat Burdžović je mnogo učinio da dođe do formiranja ZAVNO Sandžaka.
1944. 25. septembra Rifat Burdžović je posthumno proglašen za narodnog heroja.
Bilješke o autoru:
Hakija Avdić (1936-1998), historičar, istraživač, publicista i ekonomist, rođen je u Sandžaku u selu Mojstir, nedaleko od Bijelog Polja. Nakon završene osnovne škole i gimnazije studirao je na Višoj komercijalnoj školi u Peći, a zatim diplomirao na Ekonomskom fakultetu sveučilišta u Osijeku. Pohađao je i postdiplomske studije na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Dugo vremena je radio i živio u Banja Luci, u tvornici obuće ’’Bosna’’. Od studentskih dana prikupljao je građu o kulturnoj tradiciji Bošnjaka, kao i o zagonetnoj pogibiji narodnog heroja i tribuna Rifata Burdžovića. Sudionik je više znanstvenih bošnjačkih skupova i simpozija. Pored raznih članaka i studija, štampanih u domaćim i inozemnim časopisima, objavio je sljedeće knjige: ’’Grujića jama’’, Beograd 1990, ’’Položaj Muslimana u Sandžaku’’, Ključanin, Sarajevo 1991, ’’Genocid nad Muslimanima u Donjem Kolašinu’’, Stockholm 1997. dok je preživljavao teške trenutke u okupiranoj Banja Luci, godine 1993. uspio je uputiti Matici Bošnjaka u Novi Pazar rukopis svog životnog djela ’’Rifat Burdžović – život i djelo’’. Iste godine je pod žestokim pritiskom emigrirao iz okupirane Bosne i par godina svoj azil je našao kod prijatelja u Zagrebu. Zatim, posljednje dane života proveo je u izbjeglištvu u Švedskoj, gdje je i preselio na Ahiret 15. avgusta 1998. godine u Stockholmu. Po izričitoj želji, ukopan je u Sarajevu 31. avgusta 1998. godine.
_______________________________________________________
* (korišćena knjiga ’’Rifat Burdžović – Život i djelo’’ autora Hakije Avdića i ’’Kronologija života i rada Rifata Burdžovića (1913-1942) autora prof. dr. Šefketa Krcića)